Daniel Ernst Jablonski

Daniel Ernst Jablonski (pol. Daniel Ernest Jabłoński; ur. 26 listopada 1660 w Mokrym Dworze (niem. Nassenhuben) koło Gdańska; zm. 25 maja 1741 w Berlinie) - czesko-polsko-niemiecki duchowny protestancki, senior (biskup) Jednoty Braci Czeskich. Razem z Gottfriedem Wilhelmem Leibnizem zaplanował i rozwinął założoną przez elektora, a późniejszego króla Prus Fryderyka I Elektorsko-Brandenburskie Towarzystwo Nauk (niem. Kurfürstlich-Brandenburgische Societät der Wissenschaften), późniejszą Królewsko-Pruską Akademię Nauk (niem. Königlich-Preußische Akademie der Wissenschaften).

Daniel Ernest Jabłoński
Daniel Ernst Jablonski.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Peter Figulus (Töpfer) (1617-70), od 1654 r. kaznodzieja u hrabiny Dorothei Sibylli von Dönhoff w Gdańsku, pastor w Mokrym Dworze, od 1667 r. ewangelicko-reformowany pastor w Kłajpedzie, senior Jednoty Braci Czeskich; matka Elisabeth (ok. 1628-1670), córka Johanna Amosa Comeniusa i Marii Dorothei Cyrillus; brat Johann Theodor (1654-1731), sekretarz Pruskiej Akademii Nauk (do 1725); - ożenił się w Lesznie w 1688 r. z Barbarą (1671-1723), córką kupca Alexandra Fergushilla (zm. 1699), który z powodu wyznania wywędrował do Szkocji; miał 16 dzieci m.in. Paula Ernsta (1693-1757), profesora teologii i filologii.

 

Życiorys

Daniel Ernst Jablonski pochodził z rodziny należącej do Jednoty Braci Czeskich, pochodzącej z miejscowości Jabloni lub Jablůnka w Czechach, od której to nazwy wywodziło się później ich nazwisko. O którą dokładnie miejscowość w Czechach chodzi nie wiadomo. Jego ojciec Peter Figulus, po wydaniu edyktu przez cesarza Ferdynanda II, musiał w 1627 r. opuścić Czechy. Przyłączył się do Johanna Amosa Comeniusa, który z rzeszą młodych uczniów podążył przez Śląsk do Wielkopolski, do Leszna. Leszno, należące do hrabiego Leszczyńskiego, zwolennika braci czeskich, stało się ich głównym punktem zbornym. Tam uchodźcy z Czech założyli swój kościół i szkołę, żyjąc w zgodzie z innymi ewangelikami. Wkrótce Comenius zaczął uczyć w tamtejszym gimnazjum, a Figulus został jego uczniem. Figelus studiował w latach 1636-1648 teologię na najlepszych uniwersytetach protestanckich w Europie, po czym wrócił do Leszna i 19 października 1649 r. ożenił się z jedyną córką Comeniusa. Figulus zmarł 12 stycznia 1670 r. w Kłajpedzie.

Daniel Ernst Jablonski po śmierci ojca uczył się w gimnazjum w Lesznie, a następnie w latach 1677-80 studiował teologię na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą. Później razem z bratem Theodorem studiował na uniwersytetach holenderskich i angielskich. Zaraz po powrocie do kraju został pastorem w nowo powstałym zborze ewangelicko-reformowanym w Magdeburgu, ale już w 1686 r. przeniósł się do Leszna, aby tam objąć urząd kaznodziei i związane z nim stanowisko rektora szkoły. W 1691 r. został powołany jako pastor do Królewca, a w 1693 r. do Berlina. Jablonski cały czas związany był z Jednotą Braci Czeskich i w 1699 r. wybrano go na seniora Jednoty na obszar Prus i Wielkopolski oraz wyświęcono na biskupa.

W Berlinie Jablonski uzyskał duże wpływy i reprezentował polskich ewangelików reformowanych na tamtejszym dworze. Zadanie to było o tyle istotne, że kiedy dotychczas ich ochraniający książę Saksonii August II Mocny przestąpił na katolicyzm, aby zostać królem Polski, szukano ochrony przed działaniami kontrreformacyjnymi jezuitów u księcia elektora Brandenburgii. W 1718 r. powołano go do konsystorza i w 1729 r. jako radcę kościelnego do zarządu Kościoła ewangelicko-reformowanego (niem. Reformirten Kirchendirectoriums). Jako biskup wyświęcił na pierwszych biskupów Jednoty Braci Morawskich (herrnhutów) 13 marca 1735 r. Daniela Nitschmanna (1695-1772 ), a później 20 czerwca 1737 r. Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa ustanawiając w ten sposób sukcesję apostolską między Jednotą Braci Czeskich i Ewangelicką Jednotą Braterską (herrnhutami).

Daniel Ernst Jablonski dążył do unii w protestantyzmie i ponownego ustanowienie urzędu biskupa w ewangelickim Kościele, który podczas Reformacji został zniesiony i zastąpiony przez tytuł superintendenta, a u braci czeskich przez tytuł seniora. W celu stworzenia unii kościelnej odbył w 1699 r. spotkanie z Leibnizem w Hanowerze. Plan unii przewidywał także połączenie w dalszej przyszłości także z katolikami. Po bezowocnym spotkaniu duchownych reformowanych i luterańskich w 1703 r. w Berlinie próbował poprzez ujednolicenie porządku nabożeństwa reformowanego i luterańskiego uzyskać zbliżenie obu tych odłamów Kościoła ewangelickiego. Przy tej okazji opublikował liczne pisma m.in. Jura et libertates dissidentium in regno Poloniae (1708) i Historia consensus Sendormiriensis (1731). Razem z Leibnizem zaprojektował statut Elektorsko-Brandenburskiego Towarzystwa Nauk, które książę-elektor Fryderyk III założył listem fundacyjnym z 11 lipca 1700 roku. Leibniz został jego pierwszym prezydentem, a Jablonski wiceprezydentem i dyrektorem klasy filologiczno-orientalnej (Akademia podzielona była na cztery klasy). W latach 1733-41 Jablonski był prezydentem Akademii.

Do dokonań Jablonskiego zaliczyć jeszcze należy prowadzenie przez długi czas własnej drukarni, z której wyszły różne nakłady Starego Testamentu w języku hebrajskim m.in Hebräische Ausgabe des Alten Testaments (1699) oraz liczne hebrajskie modlitewniki, jak również Babylonischer Talmud (12 tomów, 1715-1721).

Dzieła (wybór)

  • Jura Et Libertates Dissidentium In Religione Christiana: In Regno Poloniae, & M. D. Lithuaniae, Ex Legibus Regni & aliis Monumentis authenticis, excerpta, & nunc auctius edita, 1708.
  • Biblia Hebraica non-punctata: in Philebraeorum gratiam forma minima compendiose expressa e typographeo D. E. Jablonski, cuius etiam praefatiuncula praemissa est, 1711.
  • Das Betruebte Thorn, Oder die Geschichte so sich zu Thorn Von Dem 11 Jul. 1724 biss auf gegewaertige Zeit zugetragen, Aus zuverlaessigen Nachrichten Unversaenglich zusammen getragen und der Recht- und Wahrheit- liebenden Welt zur Beurtheilung mitgetheilet. Mit Kupffern, 1725.
  • Historia Consensus Sendomiriensis inter Evangelicos regni Poloniae et Lutheranae in synodo generali Evangelicorum Sendomir 1570, 1731.
  • Betrachtungen von dem göttlichen Ursprung der Heil. Schrift, 1741.

Literatura

  • Rudolf Schwarze: „Jablonski, Daniel Ernst” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 13, Duncker & Humblot, Leipzig 1881, s. 523-526 (online).
  • Hans Hohlwein: „Jablonski, Daniel Ernst” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 10, Duncker & Humblot, Berlin 1974, ISBN 3-428-00191-5, s. 212 (online).
  • Joachim Heubach: JABLONSKI, Daniel Ernst w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, s. 1395-1396.

Linki

Autor: Roman Penkała