Johann Crüger

Johann Crüger (łuż. Jan Krygaŕ, także Johannes Crüger (Krüger); ur. 9 kwietnia 1598 r. w Groß Breesen, dziś dzielnica miasta Gubin (niem. Guben); zm. 23 lutego 1662 w Berlinie)) - niemiecki kompozytor i organista pochodzący z Dolnych Łużyc, twórca pieśni kościelnych. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów luterańskich. Niektóre melodie Crügera rozwinął i przetworzył Jan Sebastian Bach (1685-1750). (wyznania luterańskiego)

Johann Crüger
Johann Crüger, Nikolaikirche (Berlin).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Georg Crüger, właściciel gospody "Krug" w Groß Breesen; matka Ulrike z domu Kohlheim, córka pastora ze Stargardu Gubińskiego; - ożenił się 1) w Berlinie 3 sierpnia 1628 r. z owdowiałą Marią z domu Beling, 2) 22 stycznia 1637 r. w Berlinie z córką karczmarza, Elisabeth Schmidt; z pierwszego małżeństwa miał 3 synów i 2 córki, a z drugiego 8 synów i 6 córek. Jedna z córek z pierwszego małżeństwa jego żony, Anna Maria Aschenbrenner, poślubiła malarza dworskiego Michaela Conrada Hirta (1613-1671).

Życiorys

Johann Crüger uczył się od 1610 r. w szkole łacińskiej w Gubinie. W 1613 r. rozpoczął wędrówkę edukacyjną, podczas której przebywał w Żarach i we Wrocławiu. W lecie 1614 r. zapisał się na uniwersytet we Frankfurcie nad Odrą i w tym samym roku przybył do Ratyzbony, gdzie spędził cały rok i uczęszczał do tamtejszego protestanckiego Gymnasium Poeticum o humanistycznym programie nauczania. Tutaj uczył się też muzyki u kantora Paula Hombergera.

Z Regensburga udał się przez Austrię i Węgry do Pressburga, dzisiejszej Bratysławy i przez Czechy i Morawy do Freibergu w Saksonii. Być może poznał tam melodie braci czeskich. We Freibergu spotkał kantora Christopha Demantiusa (1567-1643), który utrzymywał kontakty z Paulem Hombergerem. W 1615 r. Crüger przybył do Berlina. i uczył się w gimnazjum Gymnasium zum Grauen Kloster. W latach 1619 i 1620 opublikował tu pierwsze kompozycje napisane z okazji wesel. 20 października 1620 r. został studentem teologii na uniwersytecie w Wittenberdze u Balthasara Meisnera (1587-1626). Czy był także uczniem Augusta Buchnera (1591-1661), który od 1616 r. był tam profesorem poezji, pozostaje kwestią otwartą. Przypuszczalnie opublikowanie motetu »Meditationum musicarum Paradisus« stało się powodem powołania go w 1622 r. do berlińskiego gimnazjum Gymnasium Zum Grauen Kloster jako nauczyciela i jednocześnie jako kantora do kościoła św. Mikołaja (niem. St.-Nicolai-Kirche) w Berlinie.

Muzyka szkolna i kościelna w Berlinie przeżyła rozkwit za czasów działalności Crügera, do czego walnie przyczyniło się wydanie przez niego w 1640 r. śpiewnika kościelnego »Newes vollkömliches Gesangbuch« oraz talent tworzenia pieśni dzięki czemu został najwybitniejszym twórcą melodii od czasów Marcina Lutra (1483-1546). W śpiewniku »Newes vollkömliches Gesangbuch« znalazło się 248 pieśni z 135 melodiami, w tym 20 nowych kompozycji Crügera, przede wszystkim do tekstów Johanna Heermanna (1585-1647). Drugie wydanie śpiewnika z 1647 r., zatytułowane było »Praxis Pietatis Melica« (Ćwiczenie pobożności w śpiewie) i zostało najważniejszym ewangelickim zbiorem pieśni kościelnych XVII w. w niemieckojęzycznym obszarze. W zbiorze tym pojawiło się 18 pieśni do tekstów Paula Gerhardta (1607-1676), którego Johann Crüger poznał w 1643 roku. Jeszcze za życia Crügera dzieło to było dziesięć razy wydane z rozszerzeniami i zmianami. Do trzeciego, zagubionego wydania »Praxis Pietatis Melica« opublikował w 1649 r. »Geistliche Kirchen-Melodien«, w którym znajduje się 161 chorałów, w większości czterogłosowych. W zbiorze tym znajdują się melodie do tekstów jego krajana Johanna Francka (1618-1677) oraz Martina Rinckarta (1586-1649) i Johanna Rista (1607-1667). Do 1736 r. śpiewnik był wydany 44 razy. Wiele jego kompozycji znalazło trwałe miejsce w ewangelickich kancjonałach. Znaczenie muzyczno-kościelne »Geistliche Kirchen-Melodien« polega na stworzeniu przez Crügera nowego instrumentalnie wspieranego typu wielogłosowego chorału luterańskiego (chorału gminnego), który ponownie został zastosowany w śpiewniku »Psalmodia Sacra / Geistliche Lieder und Psalmen« dla ewangelicko-reformowanego dworu brandenburskiego i częściowo w rozszerzonej formie (4-5 puzonistów zamiast 2 wiolonistów).

Na potrzeby lekcji muzyki w szkole Johann Crüger napisał na wzór Heinricha Fabera (1490-1552) i Nikolausa Listeniusa (ok. 1510-?) kilka muzycznych elementarzy. Jego »Synopsis musica« (1630) jest jednym z najznakomitszych podręczników teorii kompozycji w XVII wieku i wyróżnia się dzięki podkreśleniu trójdźwięku (akordu) jako podstawowej formy całej harmonii i powrotowi w tonacji kościelnej do tonacji dur-moll oraz włączeniu basu generalnego i barokowej teorii afektów (niem. Affektenlehre) w nauczaniu kompozycji. Jako kompozytor zgodnie z tradycją kantorów był razem z chórem uczniowskim w służbie muzyki kościelnej podczas prowadzonych nabożeństw.

Dzieła (wybór)

  • Vaticinum Saeculare Doctrinae Lutheranae: Seu Martyrium Hussiticum in Gratiam Fatidicae Reformationis Post centum Annos in Doctrina coelsti ... suscipiendae ... : Historicis collectum & versu simplici ... descriptum. 1615.
  • Septem verba Christi in cruce patientis et morientis. 1616.
  • Paradisus musicus. 1622.
  • Synopsis Musica Continens Rationem Constituendi et Componendi Melos Harmonicvm. 1630.
  • Newes vollkömliches Gesangbuch/ Augspurgischer Confession, Auff die in der Chur- und Marck Brandenburg Christliche Kirchen/ Fürnemlich beyder ResidentzStädte Berlin und Cölln gerichtet : In welchem nicht allein vornemlich des Herrn Lutheri, und anderer gelehrten Leute/ Geist- und Trostreiche Lieder/ so bißhero in Christl: Kirchen bräuchlich gewesen sondern auch vielschöne newe Trostgesänge/ Insonderheit des vornehmen Theol: vnd Poeten Herrn Johan Heermans/ zu finden/ mit aussenlassung hingegen der unnötigen und ungebräuchlichen Lieder. 1640.
  • Geistliche Kirchen-Melodien über die von Herrn D. Luthero sel. und anderen vornehmen und gelehrten Leuten auffgesetzte geist- und trost-reiche Gesänge und Psalmen. 1649.

Pieśni w Śpiewniku Ewangelickim, wyd. Augustana, Bielsko-Biała 2002.

  • Dziękujmy Bogu wraz, (tekst: Martina Rinckart - Nun danket alle Gott, 1630), opr.1647, nr 593.
  • Jezus żyje! Z Nim i ja (telst: Christian Fürchtegott Gellert - Jesus lebt, mit ihm auch ich), melodia do pieśni Jesus, meine Zuversicht, nr 178.
  • Jezus Chrystus, ufność ma (tekst: Otto von Schwerin (1616–1679) - Jesus, meine Zuversicht), 1653, nr 916.
  • Jezu, ma radości (tekst: Johann Franck - Jesu, meine Freude, 1653), 1653, nr 795.

Literatura

  • Christian Bunners: Johann Crüger (1598-1662) - Berliner Musiker und Kantor, lutherischer Lied- und Gesangbuchschöpfer: Aufsätze, Bildnisse, Textdokumente, Frank & Timme GmbH, 2012.
  • Friedrich Wilhelm Bautz: Crüger, Johann. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 1, Bautz, Hamm 1975, s. 1172-1174.
  • Arrey von Dommer: „Crüger, Johann” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 4, Duncker & Humblot, Leipzig 1876, s. 623 (online).
  • Hans Heinrich Eggebrecht: „Crüger (Krüger), Johannes” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 428 (online).
  • Dietrich Nummert: „Mit 24 schon Musikdirektor – Kantor und Lehrer Johann Crüger” w Berlinische Monatsschrift, Heft 4/1998, s. 64-68 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała