Christian Thomasius

Christian Thomasius (ur. 1 stycznia 1655 w Lipsku, zm. 23 września 1728 w Halle (Saale)) – niemiecki prawnik i filozof. Uważany jest za prekursora oświecenia w Niemczech i określany jest czasami „ojcem niemieckiego oświecenia”. Dzięki opowiadaniu się za ustaleniem humanitarnego porządku prawnego w sensie oświecenia przyczynił się istotnie do zniesieniu procesów czarownic i tortur.

Christian Thomasius. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Jakob Thomasius (1622–1684), filozof;
• Matka: Maria Elisabeth Eichhorn;
• Żona: od lutego 1680 Auguste Christine Heyland;
• Dzieci: 6.

Życiorys

Christian Thomasius urodził się 1 stycznia 1655 w Lipsku jako syn filozofa i nauczyciela Gottfrieda Wilhelma Leibniza Jakoba Thomasius oraz jego żony Marii Elisabeth Eichhorn. Od semestru letniego w 1669 roku studiował matematykę, fizykę, historię i filozofię na uniwersytecie w Lipsku. W 1671 roku uzyskał stopień bakałarza, a w następnym roku został magistrem. Pod wpływem wykładów ojca o De jure belli ac pacis Hugo Grocjusza i De jure naturae et gentium libri octo Samuela von Pufendorfa zwrócił się ku prawoznawstwu. W Lipsku słuchał wykłady prawników Caspara Zieglera i Johanna Schiltera, a od semestru zimowego w 1675 roku kontynuował studia prawnicze na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą u Johanna Friedricha Rhetza i Samuela Stryka. W 1678 roku ukazała się jego rozprawa De Iure Circa Frumentum, a w 1679 uzyskał tytuł doktora prawa i zaczął wykładać na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą.

Kościół św. Pawła w 1948 roku. Źródło: Wikimedia Commons

Po powrocie do Lipska w 1679 roku rozpoczął praktykę prawniczą, przeważnie jako obrońca w sprawach kryminalnych, i prowadził prywatne wykłady o prawie natury Grocjusza i Pufendorfa. W 1684 roku opublikował pismo De Crimine Bigamiae, w którym bigamię uznał za dozwoloną w ramach prawa naturalnego, w czym wyszedł poza poglądy Pufendorfa. Lata 1684–90 była dla Thomasiusa okresem walki przeciwko pedantyzmowi, scholastyce, ortodoksji i umysłowemu skostnieniu. W 1687 roku wydał podręcznik prawa naturalnego pt. Lehrbuch des Naturrechtes, w którym prawie we wszystkich punktach zgadzał się z Pufendorfem, i jednocześnie bronił go przed atakami swojego byłego lipskiego profesora Valentina Alberti.

31 października 1687 Christian Thomasius wygłosił przed bramą lipskiego uniwersyteckiego kościoła św. Pawła wykład w języku niemieckim pt. Discours Welcher Gestalt man denen Frantzosen in gemeinem Leben und Wandel nachahmen solle?, który podobnie jak następny o brakach etyki Arystotelesa z 1688 roku wywołał ostrą reakcję czołowych przedstawicieli lipskiej ortodoksji luterańskiej: Valentina Alberti, Augusta Pfeiffera i Johanna Benedikta Carpzova. W wyniku tego dyskusje zaostrzyły się, król duński Christian V posądził Thomasiusa o zdradę stanu. Thomasius musiał bronić się przed oskarżeniem o ateizm, m.in. na łamach ukazującego się od styczniu 1688 roku miesięcznika Monatsgespräche, którego był jedynym autorem. Artykuły w czasopiśmie miały formę rozmowy, co pozwalało mu przedstawić różne punkty widzenia. W czasopiśmie publikował recenzje książek z zakresu prawoznawstwa, filozofii, historii, teologii i polityki oraz w sposób karykaturalny przedstawiał swoich lipskich kolegów. Prowokował świat nauki swoimi omówieniami oraz lekceważeniem ówczesnych konwenansów. W wyniku tego w marcu 1690 roku otrzymał zakaz publikacji w Saksonii. Thomasius opuścił Lipsk i zamieszkał w Halle należącym do Marchii Brandenburskiej.

Grób Christiana Thomasiusa na cmentarzu Stadtgottesacker w Halle. Źródło: Wikimedia Commons

W kwietniu 1690 roku został elektorskim radcą, prowadził prawnicze i filozoficzne wykłady w akademii rycerskiej w Halle i przyczynił się do założenia Wydziału Prawa na Uniwersytecie im. Fryderyka w Halle, który elektor Brandenburgii Fryderyk III, późniejszy król Fryderyk I Pruski ufundował również dzięki m.in. staraniom Thomasiusa. Nowy uniwersytet poświęcono 1 lipca 1694 roku w nieistniejącym dziś budynku Ratswaage przy Marktplatz. Zamiarem Thomasiusa było odejście od uniwersytetu scholastycznego i stworzenie nowego sposobu nauczania.

Zetknięcie się z prześladowanym w Lipsku pietyzmem, którego podjął się prawnej obrony, zaowocowało kontaktami z Augustem Hermannem Francke i Filipem Jakubem Spenerem. W wyniku tego sam stał się pietystą. Pietystyczny ton brzmi w tytule wydawanego przez niego czasopisma Historie der Weisheit und Thorheit (Historia mądrości i głupoty, 1693), w którym przeważały artykuły kościelno-historyczne.

W listopadzie 1701 roku Christian Thomasius opublikował pismo De crimine magiae, w którym przedstawił niemożliwość udowodnienia związków z diabłem. W związku z tym domagał się zaprzestania procesów czarownic. Prowadził walkę przeciw obowiązywaniu prawa rzymskiego w Niemczech. Zerwał też z konwencjonalną koncepcją prawa naturalnego i uniezależnił się przy tym od poglądów Hugo Grocjusza i Samuela von Pufendorfa. Opowiadał się za rozdzieleniem prawa i moralności oraz przeniósł wszystkie elementy etyki ukształtowanej przez Kościół jako część składową prawa boskiego do osobistego sumienia jednostki. Równie rygorystycznie oddzielił od prawa obyczajowość. Dążenie poszczególnej jednostki do szczęścia jest – jego zdaniem – przyczyną konfliktów. Dlatego nie można w stanie naturalnym ustalić porządek, lecz jedynie we wspólnocie politycznej, poprzez stłumienie indywidualnych pasji i wzmocnienie skłonności do wspólnego życia. Pokój, bezpieczeństwo i dobrobyt są zatem celami państwa. Thomasius nie opowiadał się jeszcze za podziałem władzy państwa, lecz za oświeceniowym absolutyzmem mającym na celu dobro państwa.

Christian Thomasius zmarł 23 września 1728 roku w Halle i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Stadtgottesacker.

Dzieła (wybór)

• Lehrbuch des Naturrechtes (1687)
• Von der Nachahmung der Franzosen (1687)
• Institutiones iurisprudentiae divinae (1688)
• Einleitung zur Hoff=Philosophie (1688)
• Monatsgespräche (1688–1690)
• Von der Kunst Vernünfftig und Tugendhafft zu lieben. Als dem eintzigen Mittel zu einen glückseligen/ galanten und vergnügten Leben zu gelangen / Oder Einleitung Zur SittenLehre. Salfeld, Halle 1692.
• Das Recht Evangelischer Fürsten In Theologischen Streitigkeiten
• Ausübung der Sittenlehre. Salfeld, Halle 1696
• Einleitung zu der Vernunfft-Lehre. Salfeld, Halle 1691
• Ausübung der Vernunfft-Lehre. Halle 1691
• Versuch vom Wesen des Geistes (1699)
• De crimine magiae (1701)
• Fundamenta iuris naturae et gentium (1705)
• Kurtzer Entwurff der Politischen Klugheit (1705)
• Selecta Feudalia (1708)
• Vom Recht des Schlafens und Träumens (1710)

Literatura

• Landsberg, Ernst, "Thomasius, Christian" w: Allgemeine Deutsche Biographie 38 (1894), s. 93-102; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11862220X.html#adbcontent
• Ernst Bloch: Christian Thomasius, ein deutscher Gelehrter ohne Misere. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1968.