Daniel Chodowiecki

Daniel Chodowiecki, właściwie Daniel Nikolaus (Mikołaj) Chodowiecki (ur. 16 października 1726 w Gdańsku, zm. 7 lutego 1801 w Berlinie) – pochodzenia polskiego niemiecki malarz, rysownik i rytownik. Na jego twórczość składa się około 4 tysiące rysunków wykonanych ołówkiem, sangwiną i tuszem, 2075 grafik wyrytych na 978 płytach i około 30 obrazów. Jako pierwszy przedstawiał małomieszczańskie i rodzinne życie w północnych Niemczech. W jego pracach powiewa szerzący się duch oświecenia. Ze względu na artystyczne, kulturalne i historyczno–literackie odbitki, które stanowią dokument epoki, Georg Christoph Lichtenberg (1742–1799) nazwał go „malarzem dusz”. (wyznanie ewangelickie)

Anton Graff - Portret Daniela Chodowieckiego (1800)
Anton Graff - Portret Daniela Chodowieckiego (1800).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Gottfried (1698–1740, pol. Gotfryd), handlarz zbożem w Gdańsku, syn gdańskiego kupca Christiana Sereniusa i Sophie von Gent;
  • Matka : Marie Henriette (1702–82), córka Daniela Adriana Ayrera, kupca w Gdańsku, pochodzącego z kupieckiej rodziny z Lipska;
  • Brat : Gottfried (1728–81), malarz miniaturzysta, rysownik i rytownik;
  • Ożenił się : w Berlinie w 1755 r. z Johanną Marie z domu Barez (1728–85);
  • Dzieci : 3 synów m.in. Louis Guilleaume (1765–1805, malarz i miedziorytnik), Henri Isaac (zm. 1831, pastor w kościele francuskim w Halle i Poczdamie) oraz 6 córek m.in. Susanne (zm. 1819, malarka).

Życiorys

Przodkowie Daniela Chodowieckiego wywodzili się z polskiego rodu szlacheckiego, którego członek Mateusz Sereniusz Chodowiecki z Borowna przyłączył się w 1605 r. do braci czeskich. Daniel Chodowiecki urodził się 16 października 1726 r, w Gdańsku jako syn kupca Gottfrieda i jego żony Marii Henrietty Ayrer pochodzącej ze szwajcarskiej rodziny hugenockiej. Jego ojciec był uzdolnionym rysownikiem i w wolnych chwilach uczył obu synów rysunku. Po śmierci ojca w 1740 r. zaczął uczyć się kupiectwa, ale nie zaniedbał nauki rysunku i dalsze lekcje pobierał u siostry matki. Od 1743 r. kontynuował naukę kupiectwa u wujka Antoine'a Ayrera w Berlinie, gdzie jednocześnie rysował i projektował modne ozdoby. Ayrer zatroszczył się o artystyczną edukację obu bratanków i zapewnił im naukę u miedziorytnika Johanna Jacoba Haida (1704–1767), gdzie uczyli się emalierstwa. Dopiero w 1754 r. Daniel Chodowiecki zrezygnował z kupiectwa i razem z bratem Gottfriedem rozpoczęli własną działalność artystyczną. Techniką emalierską wykonywali malowidła na tabakierkach, miniaturowe portrety i większe kompozycje. Wkrótce uzyskali uznanie w dobrze sytuowanych kręgach berlińskich.

W 1755 r. Daniel Chodowiecki poślubił w Berlinie wywodzącą się z rodziny hugenockiej Johannę Marię Barez. W jego domu panowało poważne religijne wychowanie, a później piastował honorowe stanowiska w zborze francuskim. W tym czasie pobierał prywatne lekcje u malarza historycznego Bernharda Rode (1725–1797) i miedziorytnika Johanna Heinricha Meila (1729–1803). U Bernharda Rode wykonywał studia aktów i zaczął malować portrety, które nie odniosły sukcesu. U Meila uczył się rytownictwa i odniósł pierwszy sukces w 1767 r. prezentując rycinę własnego obrazu Pożegnanie Callasa z rodziną (Les adieux de Calas a sa Famille, 1767).

Wkraczająca w tym czasie do Niemiec moda na almanachy i kalendarze stworzyła Chodowieckiemu wielkie pole działania jako ilustratorowi. Wykonywał ilustracja dla Berliner Historisch-Genealogischen Kalender, Gothaischer Hofkalender, Göttingischer Taschenkalender, Königlich Großbritannischer und Kurfürstlich Braunschweigischer Genealogischer Kalender i innych podobnych publikacji. Dla czasopism wykonał serię rycin do najbardziej znanych dzieł literatury niemieckiej i zagranicznej m.in. do Minny von Barnhelm Gottholda Ephraima Lessinga (1729–1781), Cierpień młodego Wertera Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832), Don Kichota z La Manchy Miguela de Cervantesa Saavedra (1547–1616) i Idylli Salomona Gessnera (1730–1788)). Stworzył mistrzowskie dzieła ukazujące środowisko mieszczańskie, natomiast mniej udane były jego ilustracje alegoryczne i mitologiczne. Jako portrecista okazał się zwolennikiem wiernego naturalizmu.

Przez ponad trzydzieści lat Daniel Chodowiecki ilustrował kalendarze, a oprócz tego liczne dzieła współczesne i dawne m.in. w 1774 r. Elementarwerk Johanna Bernharda Basedowa (1724–1790), w 1778 r. Wiersze Gottfrieda Augusta Bürgera (1747–1794), w latach 1775–79 Pisma Johanna Wolfganga von Goethego. od 1775 do 1784 Fragmenty fizjonomiczne Johanna Caspara Lavatera (1741–1801), w 1778 r. Podróże Zofii Johanna Timotheusa Hermesa (1738–1821), w latach 1774–76 Życie i poglądy pana magistra Sebalda Nothanker Christoph Friedrich Nicolai (1733–1811) i w 1781 r. Pochwałę głupoty Erazma z Rotterdamu (1469–1536). Żeby zrealizować tą ogromną ilość zleceń, zatrudniał sztab miedziorytników. Monotonię jego pracy przerywały tylko nieliczne podróże m.in. do Gdańska w 1773, w czasie której prowadził w języku francuskim dziennik bogato ilustrowany, który wydany został w 1883 r. z 108 rycinami pt. Z Berlina do Gdańska. Podróż artystyczna w 1773 r. Daniela Chodowieckiego (Von Berlin nach Danzig. Eine Künstlerfahrt im Jahre 1773 von Daniel Chodowiecki).

Od 1764 r. Chodowiecki był członkiem Królewsko–Pruskiej Akademii Sztuki w Berlinie, która pod wpływem króla Fryderyka II Wielkiego (1712–1786) ukierunkowana była wówczas wyłącznie na kulturę francuską. Chodowiecki starał się usilnie o wprowadzenie w niej zmian. Popierał w 1783 r. mianowanie przez Fryderyka II Wielkiego swojego przyjaciela Bernharda Rode na stanowisko dyrektora Akademii. W tym samym roku sformułował swoją wizję charakteru Akademii: „Akademia jest słowem, które oznacza zgromadzenie artystów, którzy do wskazanego im miejsca przybywają w określonym czasie, aby przyjacielsko dyskutować o swojej sztuce, przekazywać swoje wnioski i doświadczenia, uczyć się jeden od drugiego i szukać wspólnie zbliżenia do doskonałości.” W 1783 r. Chodowiecki awansował na sekretarza Akademii i stał się odpowiedzialny za akademickie wystawy. Od 1786 do 1789 r. był jej rektorem, a od 1789 do 1797 wicedyrektorem, a po śmierci Brnharda Rode jej dyrektorem od 1797 do 1801 r. i wywarł znaczny wpływ na przeprowadzane w niej reformy.

W kręgu zainteresowań Daniela Chodowieckiego znalazła się także tematyka śmierci. Już w 1780 r. chciał opublikować serię rycin pt. Taniec Śmierci, ale nie znalazł wydawcy. Dopiero w 1791 r. wydał je wydawca we Frankfurcie nad Menem w kalendarzu na następny rok. Jako datę ich powstania przyjmuje się lata 1779–89. Różne fakty świadczą o tym, że ich autor zajmował się wówczas intensywnie twórczością Hansa Holbeina (ok. 1497–1543) i być może także jego sławnym Tańcem śmierci. Daniel Chodowiecki przeżył zmiany obyczajów i upodobań, które nastąpiły po rewolucji francuskiej. Jego późniejsze grafiki do Hermanna Lange Augusta Lafontaine'a (1758–1831) i Luise Johanna Heinricha Vossa (1751–1826) ilustrują ówczesne przemiany. Przedstawienie w grafice Ucieczka z Offenbach do Hanau (Flucht der Offenbacher nach Hanau, 1797) mężczyzn, kobiet i dzieci różnych stanów i w różnym wieku uciekających pieszo, na wozach i konno z Offenbach żywo odzwierciedla zawirowania, które wynikły z wojny.

Daniel Chodowiecki zmarł 7 lutego 1801 w Berlinie i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Francuskim (Französischer Friedhof).

Dzieła (wybór)

Minerwa jako symbol tolerancji

 

Minerwa jako symbol tolerancji ochrania wszystkie wyznania.
Źródło: Wikimedia Commons

Towarzystwo w Tiergarten, Daniel Chodowiecki, 1780

 

Towarzystwo w Tiergarten.
Źródło: Wikimedia Commons

Chodowiecki z rodziną

 

Chodowiecki z rodziną, 1771.
Źródło: Wikimedia Commons

Daniel Nikolaus Chodowiecki – Pokój położnicy, ok. 1770

 

Pokój położnicy, ok. 1770.
Źródło: Wikimedia Commons

Pokój dziecinny Daniela Chodowieckiego

 

Pokój dziecinny Daniela Chodowieckiego.
Źródło: Wikimedia Commons

Literatura

  • Wolfgang von Oettingen: Daniel Chodowiecki. Ein Berliner Künstlerleben im achtzehnten Jahrhundert, Berlin 1895.
  • Willi Geismeier: Daniel Chodowiecki. Seemann, Leipzig 1993, ISBN 3-363-00576-8
  • Arthur Rümann: „Chodowiecki, Daniel Nicolaus” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 212 (online).
  • Alfred Woltmann: „Chodowiecki, Daniel” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 4, Duncker & Humblot, Leipzig 1876, s. 132–135 (online).

Linki