Carl von Ossietzky

Carl von Ossietzky (ur. 3 października 1889 w Hamburgu; zm. 4 maja 1938 w Berlinie) – niemiecki dziennikarz, pisarz i pacyfista. Jako wydawca czasopisma „Die Weltbühne” i autor artykułów, w których napiętnował nadużycia w okresie Republiki Weimarskiej i poruszał tematykę rosnącego w siłę narodowego socjalizmu, często stawał przed sądem. W głośnym na arenie międzynarodowej procesie „Der Weltbühne-Prozess” w 1931 roku został oskarżony o szpiegostwo, ponieważ kierowane przez niego czasopismo zwróciło uwagę na zakazane dozbrajanie Reichswehry. Krótko po jego uwolnieniu do władzy doszli narodowi socjaliści i w nocy 27/28 lutego 1933 roku został bezprawnie aresztowany. Jako jeden z najbardziej prominentnych więźniów politycznych i ofiara nacjonalistycznej samowoli przetrzymywany był między innymi w obozie koncentracyjnym w Esterwegen, gdzie często był maltretowany i torturowany. Postępowanie reżimu nazistowskiego wobec Ossietzkiego wywoływało międzynarodowe protesty, co przyczyniło się do przyznania mu Pokojowej Nagrody Nobla za 1935 rok.

Niezależność partyjno-polityczna Ossietzky'ego miała konsekwencje dla późniejszej oceny w czasach zimnej wojny. W Niemieckiej Republice Demokratycznej (NRD) musiano ignorować jego wcześniejszą krytykę Komunistycznej Partii Niemiec (KPD), w Republice Federalnej Niemiec (RFN) Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) często krytycznie dystansowała się od niego, ponieważ atakował wówczas KPD i SPD za łamanie zasad demokracji. Nawet wśród partii konserwatywnych publicystyka Ossietzky'ego, przeciwnych partiom socjalistycznym, nie znalazła bezwarunkowego uznania. Takie zniekształcające postrzeganie uległo zmianie dopiero od lat 80-tych XX wieku. (ochrzczony w wierze katolickiej, w 1904 konfirmowany w Kościele ewangelickim)

Carl von Ossietzky. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Carl Ignatius (1848–91), pochodził z górnośląskiej rodziny katolickiej, do 1879 żołnierz, potem stenograf w kancelarii prawniczej w Hamburgu;
• Matka: Rosalie Marie Pratzka (Prakka) (1866–1921), z ewangelickiej rodziny polsko-niemieckiej;
• Ojczym: od 1898 Gustav Walter;
• Żona: od 1913 Maud Hester Woods (1884–1974) z Haiderabad (Indie);
• Dzieci: córka Rosalinda von Ossietzky-Palm (ur. 21 grudnia 1919 w Berlinie; zm 7 lutego 2000 w Sztokcholmie), niemiecko-szwedzka pacyfistka.

Życiorys

Po wczesnej śmierci ojca Carl von Ossietzky wychowywał się początkowo pod okiem surowej katolickiej ciotki, podczas gdy matka zajmowała się dalszym prowadzeniem gospody. Po ślubie matki w 1898 roku wyrastał w jej nowej rodzinie ewangelickiej i w 1904 roku był konfirmowany. Do 1904 roku uczył się w liceum (Mittelschule) w Hamburgu, potem w szkole prywatnej. Od 1907 roku pracował jako pomocnik pisarza w sądzie w Hamburgu. Pierwsze jego artykuły ukazały się w 1911 roku w czasopiśmie „Das freie Volk“, organie prasowym „Demokratycznego Stowarzyszenia” („Demokratische Vereinigung“), którego był członkiem do 1914 roku. W 1912 roku wstąpił do Niemieckiego Towarzystwa Pokoju (Deutsche Friedensgesellschaft). W 1914 roku zrezygnował z pracy w sądzie, prowadził wykłady w prywatnym kręgu, który zorganizowała jego żona, w Niemieckim Towarzystwie Pokoju i Lidze Monistów Niemieckich (Deutscher Monistenbund), w którego organie prasowym „Der Monismus” publikował od 1914 roku. Z powodu krytyki wydanego w Erfurcie wojskowego wyroku sądowego został skazany w 1914 roku na karę grzywny. W lecie 1916 roku powołano go do służby wojskowej na froncie zachodnim, z której został zwolniony początkiem 1918 roku po pobycie w lazarecie wojskowym w Belgii.

W 1919 roku Carl von Ossietzky został współpracownikiem hamburskiego wydawnictwa Pfadweiser-Verlag, w którym ukazała się jedyna jego samodzielna publikacja Der Anmarsch der neuen Reformation (Zbliżanie się nowej reformacji). Podobnie jak Kurt Tucholsky wstąpił w 1919 roku do reformowanej loży wolnomularskiej. Do czerwca 1920 roku pracował jako sekretarz w Niemieckim Towarzystwie Pokoju w Berlinie. Jednocześnie został współzałożycielem ruchu „Nie-wieder-Krieg!“ (Nigdy więcej wojny!). Końcem 1920 roku zaczął regularną współpracę z gazetą „Berliner Volks-Zeitung“, w której publikował już w 1919 roku.

Gdy jego pozycja dziennikarska była już ugruntowana, pracował dla ważnych liberalno-lewicowych gazet „Das Tage-Buch“ i „Montag Morgen“. Od 1920 do 1922 roku redagował pod pseudonimem „Thomas Murner“ kolumnę „Von der deutschen Republik“ (O niemieckiej republice) w „Monistische Monatshefte“. Później ten pseudonim używał także w „Weltbühne“. W „Berliner Volks-Zeitung“ do 1922 roku publikował artykuły także pod pseudonimem „Yatagan“, później zmienił go na „Lucius Schierling“. Pseudonim „Celsus“ stosował w 1925/26 w „Montag Morgen“ i od 1927 w „Weltbühne“. Oprócz tego liczne artykuły sygnował jako „C. v. O.“, „v. O.“, „ky“. We wczesnym okresie współpracy z „Berliner Volks-Zeitung“ pisał dużo artykułów na temat teatru i kultury, później, szczególnie w „Weltbühne“ przeważała tematyka polityczna oraz komentarze i analizy współczesnych wydarzeń.

Carl von Ossietzky dystansował się od sporów wewnątrz organizacji pacyfistycznych w czasie zarówno Republiki Weimarskiej, jak również działalności w Niemieckiej Lidze Praw Człowieka (Deutsche Liga für Menschenrechte). W 1924 roku uczestniczył w zakładaniu Partii Republikańskiej (Republikanische Partei), po upadku której nie wstąpił już do żadnej partii, ale jako niezrzeszony pozostał obrońcą republiki i demokracji. Należał do lewicowych intelektualistów, a jego współpraca od 1926 roku w „Weltbühne“ z Kurtem Tucholskym (1890–1935), który po śmierci założyciela i wydawcy czasopisma Siegfrieda Jacobsohna (1881–1926) przez krótki czas kierował wydawnictwem, wywołała nienawiść narodowych socjalistów. Od 1927 do aresztowania w lutym 1933 roku Ossietzky kierował czasopismem, które krytykowało militaryzm, monarchistyczne i prawicowe prawodawstwo i opowiadało się po stronie młodej Republiki Weimarskiej.

Jako wydawca często stawał przed sądem, jednak apogeum stanowił w 1931 roku tzw. „Weltbühnen-Prozeß“ przed Sądem Najwyższym Rzeszy (Reichsgericht) w Lipsku, gdzie oskarżono go o zdradę państwa i skazano na 18 miesięcy więzienia. Jako redaktor naczelny był odpowiedzialny za artykuł innego autora (Waltera Kreisera) o nielegalnym zbrojeniu Reichswehry. Po ośmiomiesięcznym pobycie w więzieniu w Berlinie-Tegel został zwolniony w grudniu 1932 roku w ramach bożonarodzeniowej amnestii, ale wolnością cieszył się tylko przez dwa miesiące. Już w noc podpalenia Reichstagu (27/28.2.1933) został ponownie aresztowany.

Do 1936 roku przetrzymywany był w obozach koncentracyjnych w Sonnenburgu (obecnie Słońsk w lubuskim) i Esterwegen w Emsland, gdzie zrujnowano jego zdrowie maltretowaniem i torturami. Carl von Ossietzky stał się najbardziej znaną ofiarą niemieckiej władzy nazistowskiej. Z polecenia Hermanna Göringa przeniesiono go do berlińskiego szpitala policyjnego. Dzięki międzynarodowym kampaniom licznych intelektualistów, artystów i polityków przyznano mu w grudniu 1936 roku Pokojową Nagrodę Nobla za 1935 rok. Ostatnie dwa lata życia spędził razem z żoną pod nadzorem policyjnym w prywatnym sanatorium. Zmarł 4 maja 1938 roku na skutek maltretowania w obozie koncentracyjnym.

Pisma (wybór)

• Der Anmarsch der neuen Reformation, 1919.
• Schriften, 2 tomy, 1966.
• Rechenschaft: Publizistik aus den Jahren 1913–1933, 1970.

Literatura

• Wiktor Weintraub: Karol Ossietzky : laureat pokojowej nagrody Nobla, Lwów : Księgarnia Lwowska, 1937.
• Dirk Grathoff: Ossietzky, Carl von w: Neue Deutsche Biographie 19 (1999), s. 610-611, online.
• Bruno Frei: Carl von Ossietzky. Eine politische Biographie, Berlin 1978.

Linki

• Biografia w: Nobelprize.org, dostęp 24.03.2021.