Carl Spitteler
Carl Friedrich Georg Spitteler (pseudonim Carl Felix Tandem; ur. 24 kwietnia 1845 w Liestal; zm. 29 grudnia 1924 w Lucernie) – szwajcarski poeta, pisarz, krytyk, eseista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1919 roku. (wyznanie ewangelickie)
Carl Spitteler. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec: Karl Spitteler, sędzia i pisarz krajowy;
- Matka: Anna Dorothea z d. Brodbeck;
- Żona: od 1883 Maria Op den Hooff;
- Dzieci: Anna (ur. 1886) i Marie-Adèle (ur. 1891).
Życiorys
Carl Spitteler urodził się 24 kwietnia 1845 w Liestal jako pierwszy z trzech synów sędziego Karla Spittelera i jego żony Anna Dorothea Spitteler-Brodbeck. W młodości często przebywał w domu rodzinnym przyjaciela Josepha Victora Widmanna, w parafii Liestal. W 1849 roku rodzina przeprowadziła się do Berna, a w 1856 wróciła do Liestal. Po nauce w gimnazjum humanistycznym w Bazylei, gdzie jego nauczycielami byli Jacob Burckhardt i Wilhelm Wackernagel, studiował zgodnie z wolą ojca prawo w Bazylei. Po dwóch semestrach przerwał studia i opuścił rodzinny dom. Przez trzy tygodnie wędrował prawie bez pieniędzy po północnej, północno–wschodniej i centralnej Szwajcarii, aż dotarł do Lucerny, gdzie znalazł schronienie w rodzinie Juliusa Rüeggera i przebywał tam prawie przez dziesięć miesięcy. Po pojednaniu z ojcem studiował od 1865 roku teologię ewangelicką w Zurychu, następnie w latach 1867–69 w Heidelbergu. W 1871 roku przyjął posadę prywatnego nauczyciela w rodzinie fińskiego generała, przez co nawiązał kontakt z fińskimi i bałtyckimi kręgami szlacheckimi w Sankt Petersburgu i Finlandii. Wrażenia tego pobytu odzwierciedlają opowiadania Ei Ole i Das Bombardement von Åbo. W 1879 roku wrócił do Szwajcarii i do 1881 roku uczył w szkole dla dziewcząt (Einwohnermädchenschule) w Bernie. Później pracował jako nauczyciel w La Neuveville, jako dziennikarz w Bazylei i felietonista w Neue Zürcher Zeitung w Zurychu.
Ważną postacią w życiu Carla Spittelera był przyjaciel z okresu młodości i późniejszy „literacki papież Szwajcarii” Joseph Victor Widmann, który wpłynął na młodego Spittelera, wspierał go i przez całe życie był z nim związany przyjaźnią. Jako dyrektor szkoły dla dziewcząt Einwohnermädchenschule w Bernie i później jako redaktor Berner Bund umożliwił przyjacielowi pracę na stanowisku nauczyciela i dziennikarza, nim ten został znanym pisarzem.
Kiedy Carl Spitteler odziedziczył w 1893 roku spadek po zmarłym teściu uzyskał finansową niezależność, osiadł z rodziną w Lucernie, gdzie zaczął pracować jako niezależny pisarz. W 1905 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa na uniwersytecie w Zurychu, a w 1915 na uniwersytecie w Lozannie.
W 1915 roku Carl Spitteler był kandydatem do Literackiej Nagrody Nobla. Akademia nie mogła jednak się zgodzić na jednego kandydata. Szwedzkie gazety odnotowały ponadto, że pisarz „popadł w niełaskę szczególnie w Niemczech” z powodu mowy z 1914 roku skierowanej przeciwko porozumieniu Ententa. Verner von Heidenstam, laureat nagrody z roku 1916, zaproponował Spittelera ponownie w 1919 roku do literackiej Nagrody Nobla, którą przyznano mu w 1920 roku jako pierwszemu Szwajcarowi, „biorąc pod uwagę na jego epos Olympischer Frühling”. W tym samym roku otrzymał nagrodę Grosser Schillerpreis przyznawaną przez Schweizerische Schillerstiftung.
Carl Spitteler zmarł 29 grudnia 1924 roku w Lucernie i został pochowany na miejskim cmentarzu Friedental.
Twórczość
Carl Spitteler już jako siedemnastolatek postanowił, po nieszczęśliwej miłości, poświęcić życie pisarstwu. W 1880/81 opublikował pod pseudonimem Carl Felix Tandem dwutomowy epos Prometheus und Epimetheus, w którym unowocześnił antyczny mit Prometeusza. Prometeusz jako autonomiczny indywidualista, który nie podporządkowuje się ludzkiemu sumieniu, lecz tylko swojej niezależnej duszy, zostaje wypędzony z ludzkiej społeczności, jest wreszcie jako jedyny zdolny walczyć z mocami zła i przynajmniej częściowo je pokonać. Pisarz odszedł tutaj od powszechnego nurtu realizmu. Widoczne są nawiązania do Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietzsche (z którym korespondował, i którego częściowo recenzował dla Berner Bund). Joseph Viktor Widmann posłał pierwszą część Prometheus und Epimetheus Gottfriedowi Kellerowi, który w odpowiedzi zawarł następujące słowa:
„Książka od początku do końca jest pełna wybornego piękna. Już prawdziwy epiczny i wyborny prąd języka[…] otacza nas charakterystycznym nastrojem[…]. Czego chce właściwie poeta, tego nie wiem nawet po dwukrotnej lekturze. […] Ale jestem poruszony i zdumiony samoistną siłą i pięknem przedstawienia ciemnego płodu.”
– Fragment z listu Gottfrieda Kellera z 27 stycznia 1881 roku do Josepha Viktora Widmanna.
W 1931 roku rzeźbiarz August Suter zadedykował mu rzeźbę zatytułowaną Prometeusz i dusza, która interpretowana jest także jako Człowiek i bogini lub Poeta i inspiracja.
Jego pierwsze dzieło, jak również kolejne prace liryczne, pozostały w dużej mierze bez echa. Dopiero wielki epos Olympischer Frühling (1900–1905), w którym w 20.000 wersów przeniósł figury i działania greckiej mitologii we własny, nowoczesny świat przeżyć, zyskał dobre recenzje. W mitologicznych baśniach rysował ponury obraz wszechświata, który odpowiadał jego pesymistycznemu światopoglądowi. W 1905 roku Carl Spitteler opublikował dwadzieścia aforyzmów przeciwko duchowi czasu w dodatku do tomu esejów Lachende Wahrheiten: Ein Büschel Aphorismen. W 1906 roku ukazała się silnie autobiograficzna powieść Imago, w której ujawnił zainteresowanie młodym ruchem psychoanalitycznym skupionym wokół Sigmunda Freuda i Carla Gustava Junga. Tytuł powieści wykorzystano dla nazwy czasopisma o stosowaniu psychoanalizy w naukach humanistycznych Imago (od 1912, od 1939 American Imago). Sam Spitteler określił relację pisma w kontekście zrozumienia jego życia:
„Jest to nie tylko dzieło sztuki, lecz krwawienie serca. Dla mojej historii życia i dla moich biografów będzie to najwartościowszy dokument. We wszystkich pozostałych moich pismach jestem zamaskowany i okryty całunem tajemnicy, tutaj pokazuję najdrobniejsze struny mojej duszy.”
– List Carla Spittelera do Grete Klinckerfuß z 21 października 1905. Gesammelte Werke, Tom. X, s. 25.
Carl Spitteler – mowa z 1914 roku
Trochę mimowolnie na początku pierwszej wojny światowej Carl Spitteler objawił swój pogląd dotyczący polityki. Opowiedział się za neutralnością Szwajcarii oraz pojednaniem narodów. 14 grudnia 1914 w Zunftsaal w Zurychu przed Nowym Towarzystwem Helweckim (Neue Helvetische Gesellschaft) wygłosił bardzo szanowaną mowę polemiczną Unser Schweizer Standpunkt (Nasze szwajcarskie stanowisko). Zwrócił się jasno i wyraźnie przeciwko sympatii wielu Szwajcarów do niemieckiego nacjonalizmu i przeciw teorii wojny wszystkich uczestniczących w niej stron. Zamiast tego wnosił o rozsądnie określoną postawę Szwajcarii, która powinna wzmocnić wewnętrzną spoistość kraju.
Carl Spitteler zdawał sobie sprawę z faktu, że po tej mowie bardzo spadnie jego popularność w Niemczech. Faktycznie wywołał w Niemczech burzę oburzenia, natomiast w Francji i Belgii znalazł wielu zwolenników.
W 1992 roku mowa otrzymała jeszcze raz wielkie aktualne znaczenie. W kwestii wstąpienia Szwajcarii do EWR niemieckojęzyczne części kraju przegłosowały francuskojęzyczne, co skutkowało wyraźnym podziałem między częściami kraju. Jeszcze w tym samym roku powołano komisję pojednawczą Verständigungskommission des Stände- und des Nationalrates. Rzeczniczka komisji i członek Rady Narodowej, Ruth Grossenbacher, postawiła w 1993 roku mowę Spittelera z 1914 roku w centrum rozważań i zacytowała z niej fragment: „Aby móc się lepiej zrozumieć, musimy przede wszystkim bliżej wzajemnie się poznać.” Bezpośrednio po tym uchwalono 23 zalecenia i pismo obu rad, które przekazano Radzie Związku (Bundesrat).
Dzieła (wybór)
- Prometheus und Epimetheus, 1881.
- Extramundana, 1883.
- Ei Ole, 1887.
- Olaf, 1887.
- Bacillus, 1888.
- Das Bombardement von Åbo, 1889.
- Der Parlamentär, 1889.
- Der Ehrgeizige, 1892.
- Jumala. Ein finnisches Märchen, 1893.
- Lachende Wahrheiten. Gesammelte Essays, 1898.
- Die Auffahrt, 1900.
- Hera die Braut, 1901.
- Olympischer Frühling, 1905.
- Imago, 1906.
- Meine frühesten Erlebnisse, 1914.
Literatura
- Paul Burkhardt: Die Landschaft in Carl Spittelers „Olympischem Frühling“. Eine kritisch-aesthetische Untersuchung vornehmlich unter dem Gesichtspunkt des Laokoon-Problems. Rascher, Zürich 1919.
- Robert Faesi: Carl Spitteler. Eine Darstellung seiner dichterischen Persönlichkeit. Rascher, Zürich 1915.
- Robert Faesi: Spittelers Weg und Werk. Reihe Die Schweiz im deutschen Geistesleben, tom 20. Huber, Frauenfeld 1933.
- Hermann F. Hofmann: Carl Spitteler. Eine Einführung in seine Werke. Wanderer Verlag, Magdeburg 1912.
- Dominik Riedo: Carl Spitteler. Essays zu Leben, Werk und Wirkung. Peter Lang, Bern 2017.
- Werner Stauffacher: Spitteler, Carl w Historisches Lexikon der Schweiz.
- Werner Stauffacher: Carl Spitteler. Biographie. Artemis, Zürich/München 1973.
- Walter Adrian: Die Mythologie in Carl Spittelers Olympischem Frühling. P. Haupt, Bern 1922.
- Philipp Theisohn: Totalität des Mangels. Carl Spitteler und die Geburt des modernen Epos aus der Anschauung. Königshausen & Neumann, Würzburg 2001.
- Max Widmann: Carl Spittelers Leben. Langlois, Burgdorf 1925.
- Rosmarie Zeller: Spitteler, Carl Georg Friedrich,Carl Georg Friedrich w Neue Deutsche Biographie (NDB). T.24, Duncker & Humblot, Berlin 2010, s. 713; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118616277.html#ndbcontent.
Linki
- Biografia Carla Spittelera w de.wikipedia.org (online).