Carl Schuchhardt

Carl Schuchhardt (ur. 6 sierpnia 1859 w Hanowerze; zm. 7 grudnia 1943 w Arolsen) – niemiecki filolog, archeolog, prehistoryk i dyrektor muzeum „Vorgeschichtliche Abteilung der Königlichen Museen” (obecnie „Museum für Vor- und Frühgeschichte”). (wyznanie ewangelickie)

Carl Schuchhardt w Pergamonie (1885).

Genealogia

• Ojciec: Johann Heinrich Daniel (ur. 1829), grawer i miedziorytnik w Hanowerze;
• Matka: Johanne Stichweh (zm. 1871);
• Żona: Margarete (1868–1949), córka Walthera Herwiga (1838–1912) i Marie Bunsen (1844–1924);
• Dziadek żony: Robert Bunsen (1811–99), profesor chemii w Marburgu, Wrocławiu i Heidelbergu;
• Dzieci: 2 synów Walter-Herwig i Wolfgang oraz 2 córki Eva i Käte.

Życiorys

Po nauce w szkole mieszczańskiej w Hanowerze i szkole realnej w Vegesack koło Bremy Carl Schuchhardt zdał maturę w 1877 r. i do 1882 studiował filologię i archeologię klasyczną w Lipsku, Getyndze i Heidelbergu. Oprócz języka angielskiego i francuskiego studiował grekę, łacinę, historię sztuki i historię starożytną. Decydujący dla jego kariery był kontakt w Heidelbergu z archeologiem Friedrichem von Duhnem (1851–1930) i filologiem Karlem Zangemeisterem (1837–1902). Po zdaniu egzaminu państwowego i krótkim okresie pracy w szkolnictwie badeńskim był w latach 1884–86 prywatnym nauczycielem w służbie księcia Bibescu w Epureni w Mołdawii Rumuńskiej. Za namową Zangemeistera przeprowadził tam pierwsze badanie muru Trajana w Dobrudży. Dzięki poleceniu Theodora Mommsena (1817–1903) otrzymał w 1885/86 stypendium podróżne Niemieckiego Instytutu Archeologicznego (niem. Deutsches Archäologisches Institut). W czasie podróży po Włoszech, Grecji i Azji Mniejszej, jak również jako asystent podczas wykopalisk w 1886/87 w Pergamonie nawiązał kontakt z Carlem Humannem (1839–96), Alexandrem Conze (1831–1914), Wilhelmem Dörpfeldem (1853–1940) i Heinrichem Schliemannem (1822–90).

Po dziesięciomiesięcznej pracy w Królewskim Muzeum w Berlinie został w 1888 r. dyrektorem nowo powstałego „Kestner-Museum” w Hanowerze (obecnie Museum August Kestner Hannover). Podczas dwudziestoletniej działalności w Hanowerze praca muzealna zeszła na drugi plan, a priorytetem stały się prace wykopaliskowe w północno-zachodnich Niemczech, rejonie Hanoweru, na terenie zamków i murów obronnych (Wittekindburg koło wioski Rulle i Heisterburg koło Feggendorf), rzymskich obozowisk drewniano-ziemnych z okresu augustowskiego nad Lippą, jak również prace nad Atlasem prehistorycznych fortyfikacji w Dolnej Saksonii (Atlas vorgeschichtlicher Befestigungen in Niedersachsen) i „saksońskimi cmentarzami urnowymi”. Od 1889 r. Carl Schuchhardt był członkiem Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, w 1901 został współzałożycielem „Römisch-Germanische Kommission” (RGK) we Frankfurcie nad Menem, a w 1904/05 współtworzył związek „Nordwestdeutsche Verband für Altertumsforschung”, którego przewodniczącym pozostał do 1934 roku. W 1908 roku następca Alberta Voßa (1837–1906) Wilhelm von Bode (1845 – 1929) powołał Schuchhardta na dyrektora Działu Prehistorycznego Muzeum Królewskiego („Vorgeschichtliche Abteilung der Königlichen Museen”, obecnie „Museum für Vor- und Frühgeschichte”). Schuchhardt doprowadził do zmiany koncepcji przyrodniczo-naukowej Rudolf Virchow (1821–1902) muzeum na historyczno-archeologicznie zorientowaną prehistorię, co znalazło najbardziej widoczny wyraz w nowym organizowaniu wystaw zbiorów prehistorycznych i wczesnohistorycznych starożytnej Europy. Sukces Schuchhardta w Berlinie związany był z jego wyśmienitymi stosunkami z miłośnikami archeologii, na czele z cesarzem Wilhelmem II. Finansowanie podróży badawczych przez licznych sponsorów i towarzystwo „Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte” legło u podstaw jego żywej działalności publicystycznej. W 1909 roku założył czasopismo „Prähistorische Zeitschrift”. 9 lipca 1912 został członkiem Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie (niem. Preußische Akademie der Wissenschaften, obecnie Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften).

Pomimo, że był ukształtowany w Cesarstwie Niemieckim i reprezentował zapatrywania niemiecko-narodowe, to jednak w przeciwieństwie do swojego głównego rywala, jakim był Gustaf Kossinna (1858–1931), nie prowadził żadnych badań prehistorycznych w duchu volkizmu. Pisma Schuchhardta, które bardzo indywidualnie i dowolnie interpretowały obraz prahistorii i wczesnej historii, krytykowali już jemu współcześni prehistorycy. Dzisiaj znaczenie mają jedynie jego wyniki prac w terenie oraz organizacyjne dokonania w północnych Niemczech, szczególnie w Berlinie, gdzie w swoim Memorandum o konieczności prawnej ochrony zabytków glebowych w Prusach (Denkschrift über die Notwendigkeit eines gesetzlichen Schutzes der Bodenaltertümer in Preuße) stworzył podstawy do pruskiej ustawy o ochronie zabytków z 1914 roku.

Odkrycia i badania

Na podstawie pozostałości po palach, które po wiekach są jedynym śladem istniejących przed wiekami zbudowań Carl Schuchhardt i Georg Loeschcke (1852 – 1915) byli w stanie rozpoznać rozmieszczenie i sposób rozwoju prehistorycznych wsi i osad. Identyfikacja śladów zaginionych pali stanowiła więc jego podstawę archeologii osadnictwa prehistorycznego. Rekonstrukcja zaginionych budynków drewnianych za pomocą tych odcisków stała się powszechną metodą w wykopaliskach archeologicznych.

Pierwsze takie ślady odkryto podczas badań rzymskiej linii granicznej w Nadrenii (Limes Górnogermańsko-Retycki) na początku lat 90-tych XIX wieku: były to słupki rzymskiej wieży strażniczej. Carl Schuchhardt był pierwszym, który systematycznie badał obecność takich pozostałości, kiedy zlokalizował obóz rzymski w Haltern w regionie Chauve. Wykopaliska w obozie rzymskim w Poczdamie potwierdziły skuteczność tej metody, którą mimo pewnych oporów propagowali Carl Schuchhardt i Albert Kiekebusch, dołączając do swoich raportów z wykopalisk pełne opisy sposobu prowadzenia wykopalisk i wyglądu śladów.

W 1913 r. Carl Schuchhardt, jako dyrektor Vorgeschichtliche Abteilung der Königlichen Museen w Berlinie, przyjął i wycenił tzw. „skarb z Eberswalde” (niem. „Schatz von Eberswalde) z okresu brązu, którego pochodzenie datuje się na 1000 – 900 r.p.n.e. W glinianej beczce z deklem znajdowało się 8 bogato zdobionych złotych mis cienkościennych, które zawierały 73 inne złote przedmioty, w tym: złote pierścienie na szyję, bransolety, spinki, 60 zwijanych spirali na rękę. Znalezisko to stało się zarzewiem konfliktu między Schuchhardtem a Kossinną, dotyczącego jego interpretacji etnicznej. Kossinna twierdził, że właścicielem skarbu był szlachcic z germańskiego plemienia Semnonów (wymienianego i zaliczanego przez Tacyta do Swebów), co było zgodne z jego ideą „germanizacji prehistorii”, czemu przeciwstawiał się Schuchhardt. Po wojnie „skarb z Eberswalde” trafił do tajnych zbiorów Muzeum im. Puszkina w Moskwie. Wystawiono go dopiero w 2013 roku w Ermitażu. Rosjanie zaliczają go do należnych im niemieckich odszkodowań wojennych, a strona Niemiecka zabiega o jego zwrot. W Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie oraz Stadt- und Kreismuseum w Eberswalde można oglądać jego repliki.

Przed I wojną światową Schuchhardt prowadził także badania w Anglii (w tym w Stonehenge), Bretanii, Malcie i Skandynawii. W latach 1917–1918 kierował wykopaliskami w Rumunii. W marcu 1918 r. jako jeden z pierwszych archeologów wykorzystał rozpoznanie lotnicze do ustalenia przebiegu tzw. muru Trajana rozciągającego się między Cetatea Pătulului (koło miejscowości Cochirleni w Rumunii) nad Dunajem aż po dzisiejsze miasto Konstanca nad Morzem Czarnym.

Od 1919 do 1928 r. badał słowiańskie i germańskie zamki i osady wokół Berlina. W latach 1920–21 prowadził badania archeologiczne w Starosiedlu (niem. Starzeddel), w widłach rzek Lubszy i Młynówki, niedaleko Gubina. Najstarsze odkryte tam przez niego ślady pochodziły z neolitu i epoki brązu. Jednak pierwszą osadę zbudowała tam dopiero ludność kultury łużyckiej, która istniała od ok. 700–400 r.p.n.e.

Po przejściu na emeryturę w 1925 r. poświęcił się pisarstwu. W 1928 ukazała się książka Vorgeschichte von Deutschland (Prehistoria Niemiec), która do jego śmierci w 1943 roku doczekała się pięciu wydań. W 1931 roku ukazała się jego fundamentalna książka Die Burg im Wandel der Weltgeschichte (Zamek w zmianie historii świata), która podsumowuje jego wyniki badań nad Egiptem, całym obszarem śródziemnomorskim oraz Europą Środkową i Wschodnią.

Chociaż sam Carl Schuchhardt nigdy nie był nazistą, to nacjonaliści w okresie Trzeciej Rzeszy wykorzystywali jego badania na potrzeby swojej propagandy.

Pisma (wybór)

• Die Wasserleitungen von Pergamon (Wodociągi w Pergamonie), 1888.
• Schliemann's Ausgrabungen in Troja, Tiryns, Mykenä, Orchomenos, Ithaka im Lichte der heutigen Wissenschaft (Wykopaliska Schliemanna w Troi, Tirynsie, Mykenach, Orchomenos, Itace w świetle dzisiejszej nauki), Leipzig, 1891.
• Die hannoverschen Bildhauer der Renaissance (Hanowerscy rzeźbiarze renesansu), Hannover, 1909.
• Ausgrabungen am Limes Saxoniae (Wykopaliska na terenie Limes Saxoniae), 1913.
• Über den Begriff "Burg" im Heliand (O pojęciu „zamek” w eposie Heliand), Holmiae, 1913.
• Westeuropa als alter Kulturkreis (Europa Zachodnia jako stary krąg kulturowy), Berlin, 1913.
• Der Goldfund vom Messingwerk bei Eberswalde (Złote znalezisko na terenie huty mosiądzu w Eberswalde), Berlin, 1914.
• Denkschrift über die Notwendigkeit eines gesetzlichen Schutzes der Bodenaltertümer in Preußen (Memorandum o konieczności prawnej ochrony zabytków glebowych w Prusach), 1914.
• Die sogenannten Trajanswälle in der Dobrudscha (Tak zwane wały Trajana w Dobrudży), Berlin, 1918.
• Die frühgeschichtlichen Befestigungen in Niedersachsen (Wczesnohistoryczne umocnienia w Dolnej Saksonii), Bad Salzuflen, 1924, online.
• Arkona, Rethra, Vineta: Ortsuntersuchungen und Ausgrabungen (Arkona, Radogoszcz, Wineta: badania terenowe i wykopaliska), Berlin, 1926.
• Vorgeschichte von Deutschland (Prehistoria Niemiec), München, 1928.
• Die Befestigung des achäischen Schiffslagers vor Troja (Umocnienia obozu okrętów achajskich pod Troją), 1928.
• Ursprung und Wanderung des Wohnturms (Pochodzenie i migracja wieży mieszkalnej), 1929.
• Die Burg im Wandel der Weltgeschichte (Zamek w zmianie historii świata), Wildpark-Potsdam, 1931.
• Alteuropa: Kulturen, Rassen, Völker (Starożytna Europa: kultury, rasy, ludy), Berlin, 1935, online.
• Alte Sagenzüge in der homerischen Archäologie und Geographie (Starożytne legendy w homeryckiej archeologii i geografii), 1935.
• Die Urillyrier und ihre Indogermanisierung (Pra-Ilirowie i indoeuropeizacja), Berlin, 1937.
• Die ersten Indogermanen. Herkunft und Entwicklung (Pierwsi Indoeuropejczycy. Pochodzenie i rozwój), 1938.
• Wer hat Troja I gegründet? (Kto założył Troję I?) Berlin, 1940.
• Alteuropa: die Entwicklung seiner Kulturen und Völker (Starożytna Europa: rozwój jej kultur i narodów), Berlin, 1941.
• Aus Leben und Arbeit (Z życia i pracy), wspomnienia, Berlin, 1944.

Literatura

• Menghin, Wilfried, "Schuchhardt, Carl" w: Neue Deutsche Biographie 23 (2007), s. 624-626, online.