Carl Orff

Carl Orff (ur. 10 lipca 1895 w Monachium; zm. 29 marca 1982 w Monachium) – niemiecki kompozytor i pedagog. Jego najbardziej znanym dziełem jest kantata sceniczna Carmina Burana, która stała się jednym z najpopularniejszych utworów chóralnych w XX wieku. (wyznanie katolickie)

Carl Orff. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Heinrich (1869–1949), bawarski oficer;
• Matka: Paula (1872–1960), córka bawarskiego oficera i historyka Karla Köstlera (1837–1924) i Marie Aschenbrenner (1845–1906);
• Żona: 1) od 1920 (rozwód 1925) śpiewaczka Alice Solscher (1891–1970), 2) od 1939 (rozwód 1953) terapeutka muzyczna Gertrud Willert (ur. 1914), 3) od 1954 (rozwód 1959) Luise (ur. 1911, pierwszy mąż Horst-Günther Schnell zginął w 1943, kapelmistrz), pisarka, córka Josefa Rinsera i Luise Sailer, 4) od 1960 Liselotte Schmitz (ur. 1930);
• Dzieci: z pierwszego małżeństwa córka Godela Büchtemann-Orff (ur. 1921), aktorka oraz 2 pasierbów z 3) małżeństwa, m.in. Stephan Rinser (ur. 1941), reżyser.

Życiorys

Carl Orff pochodził z monachijskiej rodziny o tradycjach wojskowych, która od początku życia swoich dzieci dbała o ich rozwój muzyczny i wspierała ich aktywność kulturalną. Od 1900 roku uczył się grać na fortepianie, wiolonczeli i organach. Już w gimnazjum zebrał doświadczenia w grupowym muzykowaniu, gdzie grał w szkolnej orkiestrze i śpiewał w tamtejszym chórze. Poza tym śpiewał także w chórze kościelnym. W 1912 roku opuścił gimnazjum humanistyczne, aby całkowicie poświęcić się swojej pasji do muzyki i teatru. W latach 1912–14 studiował w Akademii Muzycznej w Monachium, w 1915 uczył się u Hermanna Zilchera i w 1921 u Heinricha Kaminskiego.

W latach 1917–19 zdobywał praktyczne doświadczenia w teatrach w Monachium, Mannheim i Darmstadt. W tym czasie studiował też muzykę XVI i XVII-wieczną oraz był uczniem Karla Marxa i Wernera Egka. Szczególnie ważne było dla Orffa zetknięcie z muzyką Claudio Monteverdiego, z jego operami Orfeusz, Lament Ariadny i Balet Pań Niewdzięcznych, które od 1925 roku opracowywał w nowych wersjach (Orpheus, Klage der Ariadne, Tanz der Spröden).

Spotkanie z wszechstronnie utalentowaną artystycznie nauczycielką tańca, Dorothee Günther (1896–1975), zaowocowało w 1923 roku koncepcją połączenia tańca, rytmiki i elementów ćwiczeń muzycznych, co oboje urzeczywistnili w 1924 roku w założonej wspólnie szkole Güntherschule. Carl Orff wyjaśniał: Muzyka elementarna nigdy nie jest sama, jest połączona z ruchem, tańcem i językiem, jest muzyką, którą człowiek musi sam zrealizować, w którą zaangażowany jest nie tylko jako słuchacz, lecz także jako współaktor (Das Schulwerk, Rückblick u. Ausblick; w Orff-Inst. Jb. 1963, 1964, s. 16). W tym celu powstał też we współpracy z budowniczym instrumentów Karlem Maendlerem (1872–1958) własny instrument, oparty na różnorodnych instrumentach perkusyjnych.

Elementarna rytmika i melodyka systemu edukacji muzycznej Schulwerk Orffa, jak również eksperymenty z na wpół scenicznymi wykonaniami oratoriów Jana Sebastiana Bacha (1932), które realizował we współpracy z Münchener Bachverein (Monachijskie Towarzystwo Bachowskie), przygotowały podwaliny do kantaty scenicznej Carmina Burana. U podstaw tej „fantazji chóralnej” legły łacińskie, staroniemieckie i starofrancuskie teksty zebrane w Notitia Dignitatum (Sammelhandschrift, BSB Clm 4660), które wydał Johann Andreas Schmeller. Przy wyborze utworów (z ponad 400 wierszy w tekście źródłowym) Carl Orff kierował się w pierwszej kolejności dźwiękowym aspektem języka. Proces powstawania tej kompozycji można prześledzić na podstawie korespondencji Orffa, którą od początku pracy (kwiecień 1934) do premiery we Frankfurcie nad Menem (czerwiec 1937) prowadził z doradcą ds. tekstu, archiwistą z Bamberga Michelem Hofmannem (1903–68). Carmina Burana otworzyła nowy rozdział w twórczości tego kompozytora, o czym napisał do wydawnictwa Schott w Moguncji: Wszystko, co dotąd napisałem, i co niestety wydrukowałem, mogą Państwo przerobić na papkę papierniczą - z Carmina Burana zaczynają się moje Dzieła zebrane (Gesammelten Werke) (Dok. IV, S. 66). Faktycznie Carl Orff wycofał większość powstałych wcześniej kompozycji (pieśni, utwory chóralne, opery i inne).

Kolejne inspiracje do scenicznych „utworów baśniowych” Der Mond (Księżyc, 1939) i Die Kluge (Mądra, 1943) oraz nowej fascynacji brzmieniem i rytmem językowym dostarczył mu słownik Bayerisches Wörterbuch (1827-37) badacza języka Johanna Andreasa Schmellera. Pojmowany bardzo osobiście przez Carla Orffa „dialekt starobawarski” stał się muzyczno-językowym elementem twórczym Bernauerin (1947) i Astutuli (1953). Decydujące stały się też dla niego prace Williama Szekspira (Sommernachtstraum; Sen nocy letniej, 1952, 1962) i greckie tragedie (Antygona, 1949; Edyp i tyran, 1959; Prometeusz, 1968).

Carl Orff zmarł po długiej chorobie 29 marca 1982 roku w Monachium. Pochowany został 3 kwietnia w kaplicy „Schmerzhafte Kapelle” w klasztornym kościele św. Mikołaja i św. Elżbiety w Andechs, co było szczególnym wyróżnieniem. Jego prochy leżą pod płytą z nazwiskiem i krzyżem, a na znajdującej się na ścianie tablicy nad grobem widnieje łaciński napis „Summus finis“ („najwyższy cel”). W 1984 roku utworzono fundację Carl Orff-Stiftung z siedzibą w Diessen/Ammersee, gdzie Orff mieszkał od 1955 roku.

Kompozycje (wybór)

Literatura

Ten artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.