Carl Menger

Carl Menger von Wolfensgrün (ur. 23 lutego 1840 w Nowym Sączu (niem. Neu-Sandez) w Galicji; zm. 26 lutego 1921 w Wiedniu) – austriacki ekonomista uważany za twórcę austriackiej szkoły ekonomii i autora prawa malejącej użyteczności krańcowej. Zrewolucjonizował także teorię wartości i prawa. Na jego pracy bazowały teorie gospodarcze Eugena von Böhm-Bawerka, Friedricha von Wiesera (w zakresie technicznym i socjalnym), Ludwiga von Misesa i Friedricha August von Hayeka. (wyznanie katolickie)

Carl Menger
Carl Menger.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Anton Menger;
  • Żona: od 1833 roku Caroline Gerzabek (ur. ok. 1815).

Życiorys

Przodkowie Carla Mengera pochodzili z rodziny niemiecko-czeskiej. Na początku lat 40-tych XIX wieku jego ojciec założył prywatną kancelarię handlową w Bielsku (niem. Bielitz, obecnie Bielsko-Biała). Jego działalność w ewangelickim Bielsku była dość ograniczona i zakończył ją w 1848 roku. Po wczesnej śmierci ojca opieką nad dziećmi zajmowała się matka, która po odziedziczeniu majątku zapewniła studia swym trzem synom Maxowi, Carlowi i Antonowi.

Carl Menger, podobnie jak bracia i ojciec, studiował prawo na uniwersytecie w Wiedniu ((1859/60) i Pradze (1860/63). Po ukończeniu studiów był redaktorem w lwowskiej gazecie Lemberger Zeitung. Od 1865 do 1866 był wydawcą nowo powstałego dziennika Neues Wiener Tagblatt i przygotowywał pracę doktorską. W 1867 roku doktoryzował się z zakresu prawa na uniwersytecie w Krakowie. W 1871 roku kontynuował pracę redakcyjną w rządowej gazecie Wiener Zeitung. W 1872 roku habilitował się z zakresu ekonomii politycznej pracą pt. Grundsätze der Volkswirthschaftslehre (Zasady ekonomii, wydana w 1871 roku) u Lorenza von Steina na uniwersytecie w Wiedniu, gdzie od jesieni 1873 roku był profesorem nadzwyczajnym. Od 1876 roku był nauczycielem księcia koronnego Rudolfa (1858–1889), któremu towarzyszył w 1877 i 1878 roku w podróżach po Anglii. W lutym 1879 roku został profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Wiedniu.

Nie jest wiadome kiedy Carl Menger dostał się do służby ministerialnej. Pewne jest, że w sierpniu 1873 roku mianowano go prawdziwym (płatnym) sekretarzem w cesarsko-królewskim prezydium ministerialnym. Dwa lata później zrezygnował ze stanowiska ministerialnego, aby całkowicie poświęcić się pracy badawczej i edukacyjnej. W 1892 r. był intensywnie zaangażowany w działalność komisji monetarnej (Währungs-Enquête-Kommission), która przygotowywała przejście na walutę złotą. W 1896 roku mianowano go radcą dworu, a w 1900 roku został dożywotnim członkiem dworu. Ze stanowiska nauczyciela Menger zrezygnował w 1903 roku.

Carl Menger zmarł 26 lutego 1921 w Wiedniu. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Centralnym (Zentralfriedhof, Gruppe 0, Reihe 1, Nummer 88).

Carl Manger – poglądy

Niewątpliwie Carl Menger był jednym z najwybitniejszych ekonomistów. Pozostawił relatywnie mało pism, z czego tylko trzy mają większy rozmiar: rozprawa habilitacyjna Grundsätze der Volkswirtschaftslehre (Zasady ekonomii, 1871), na której oparła się jego światowa sława, Untersuchungen über die Methode der Socialwissenschaften und der politischen Oekonomie insbesondere (Badania nad metodami nauk społecznych i ekonomią polityczną w szczególności, 1883) i Geld (Pieniądz, 1892). Poza pismem Irrthümer des Historismus in der deutschen Nationalökonomie (1884) resztę jego prac stanowią małe artykuły.

Carl Menger przyczynił się do odrzucenia naukowej tradycji klasycznej ekonomii brytyjskiej na uniwersytetach niemieckich, przez co utorował drogę monachijskiemu ekonomiście Friedrichowi von Hermannowi. Po początkowym dobrym przyjęciu jego teorii, doszło do tzw. „pierwszego sporu o metody w ekonomii” (Älterer Methodenstreit der Nationalökonomie) po publikacji pisma Untersuchungen über die Methode der Sozialwissenschaften und der politischen Ökonomie insbesondere (Badania nad metodami nauk społecznych i ekonomią polityczną w szczególności). Jego głównym przeciwnikiem był reprezentant niemieckiej szkoły historycznej Gustav Schmoller. Wsparcie Menger otrzymał od swoich uczniów Eugena von Böhm-Bawerka i Friedricha von Wiesera. Spór ten uważany jest za początek „austriackiej szkoły ekonomii”. W Zasadach ekonomii chciał pokazać „zjawiska cenowe ... z jednolitego punktu widzenia". Opierało się to na koncepcji subiektywnej oceny użyteczności dóbr dla teorii cen w jej "skalach znaczenia odmiennego zaspokajania potrzeb", którą po raz pierwszy zastosował w świecie niemieckojęzycznym (podobnie jak jednocześnie w Anglii William Stanley Jevons i we Francji przez Léon Walras). Umożliwiło mu to wyjście poza dotychczasowe prace niemieckich kolegów, którzy byli już bardzo postępowi i znani na arenie międzynarodowej, oraz nie tylko spojrzenie na kształtowanie cen poszczególnych towarów, lecz także spojrzenie na proces kształtowania cen większości towarów jednocześnie w ich wzajemnych związkach. Radykalnie nowy był jego pogląd, że ceny towarów uzależnione są od wartości użytkowej dla konsumentów końcowych (a nie z kosztów ponoszonych w związku z ich produkcją), co powinno mieć wpływ również na wszystkie czynniki produkcji. Ich wartość jest określana jako korzyść pośrednia na podstawie ich oczekiwanego wkładu produkcyjnego w końcowy produkt.

Oprócz idei "marginalistycznej rewolucji" w naukach ekonomicznych, które stały się powszechnie znane w ostatnim ćwierćwieczu XIX w., i które Carl Menger popierał, uważając że wartość dobra jest zależna od jego użyteczności marginalnej, szczególną uwagę poświęcał stworzonej przez siebie „austriackiej szkole ekonomii”, a właściwie „szkole Mengera”, która rozkwitała do ok. 1950 roku. Akcenty jego szkoły można odnaleźć w jego twórczości: w przedstawieniu pionowej struktury produkcji, którą austriacka szkoła ekonomiczna rozwinęła w XIX w.. Przedstawienie pionowej struktury towarowej produkcji, która stymulowała austriacką teorię kapitału, nacisk na prawdopodobieństwo popełnienia błędu w decyzjach gospodarczych w wyniku czasu potrzebnego na procesy gospodarcze, doprowadziło do powstania nowych koncepcji w teorii ekonomii i rozwoju. Wypracowanie sytuacji monopolistycznych i negocjacyjnych na rynkach, a nawet odosobnionej wymiany zasiało ziarno dla teorii gier. Wreszcie teoria monetarna Mengera, oparta na subiektywnym dążeniu do utrzymywania rezerw stała się niezbędna dla stanowczego spojrzenia na teorię monetarną jego szkoły. Dziś to właśnie jego interpretacje procesów gospodarczych, które nie są zamknięte i statyczne, lecz otwarte i zorientowane teoretycznie na proces, oraz konsekwentne stanowisko "metodologicznego indywidualizmu" są szczególnie dobrze przyjmowane, zwłaszcza w USA w odrodzonej „austriackiej ekonomii”.

Od 1886 roku Carl Menger opowiadał się za reformą studiów na wydziałach prawniczych i nauk politycznych. Jednak nie udało mu się uzyskać poparcia dla swoich dążeń wśród innych profesorów. Od 1893 roku wprowadzono kilka reorganizacji proponowanych przez Mengera, lecz większość jego postulatów pominięto.

Pisma (wybór)

  • Grundsätze der Volkswirtschaftslehre (Zasady ekonomii), 1871;
  • Untersuchungen über die Methode der Sozialwissenschaften und der politischen Ökonomie insbesondere (Badania nad metodami nauk społecznych i ekonomią polityczną w szczególności)), 1883;
  • Irrthümer des Historismus in der deutschen Nationalökonomie (Błędy historycyzmu w niemieckiej ekonomii), 1884;
  • Zur Theorie des Kapitals (O teorii kapitału), 1888;
  • Geld (Pieniądz), 1892.

Literatura

Linki

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Autor: Roman Penkała