Carl Leonhard Reinhold

Carl Leonhard Reinhold (ur. 26 października 1757 roku w Wiedniu; zm. 10 kwietnia 1823 roku w Kilonii (niem. Kiel) – austriacki filozof i pisarz okresu oświecenia. (wyznania katolickiego, od 1784 ewangelickiego)

 Carl Leonhard Reinhold 1
Carl Leonhard Reinhold.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Karl Reinhold (1724-1779), inspektor arsenału w Wiedniu; matka: Franziska (1731-1776) z domu Briedl (Bründl); - ożenił się w Weimarze w 1785 roku z Sophie (1768-1837), córką pisarza Christopha Martina Wielanda (1733-1813); miał 3 szynów.

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum w Wiedniu Carl Leonhard Reinhold wstąpił w 1772 roku jako nowicjusz do tamtejszego kolegium jezuickiego St. Anna. Po zlikwidowaniu zakonu przeniósł się w 1773 roku do zakonu barnabitów i uczęszczał do kolegium w Mistelbach (St. Martin) i w Wiedniu (St. Michael), gdzie po święceniach kapłańskich w 1780 roku uczył historii kościoła, matematyki i filozofii. W 1783 roku został członkiem loży wolnomularskiej Zur wahren Eintracht.

W listopadzie 1783 roku uciekł z klasztoru St. Michael do Lipska. Powody jego decyzji nie są do końca znane. Być może wpłynęło na nią studiowanie pism współczesnych filozofów, zwłaszcza Kanta, a może tylko wewnętrzny kryzys religijny. W maju 1784 podróżował do Weimaru do Christopha Martina Wielanda i wkrótce po przybyciu z inspiracji Johanna Gottfrieda Herdera przestąpił na protestantyzm. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął publikowanie tekstów w czasopiśmie Wielanda Der Teutsche Merkur, którego jakiś czas później został współwydawcą i przejął prowadzenie Allgemeine Damenbibliothek. W 1786/87 ukazało się w Der Teutsche Merkur jego osiem Briefe über die Kantische Philosophie (pol. Listy o filozofii Kanta), które wzbudziły wielkie publiczne zainteresowanie mało znaną dotąd filozofią Kanta.

Na podstawie tych listów oraz bardzo pozytywnej opinii Herdera otrzymał w 1787 roku posadę profesora nadzwyczajnego, a w 1791 profesora zwyczajnego filozofii na uniwersytecie w Jenie. Kolejne lata przyniosły mu dużą sławę. Poprzez jego zaangażowanie po stronie filozofii Kanta Jena stała się centrum filozoficznym Niemiec. W Jenie jego uczniami byli m.in. Novalis, Carl Ludwig Fernow i Friedrich Karl Forberg.

W 1794 roku przeniósł się na uniwersytet do Kilonii, skąd otrzymał bardziej intratną propozycję niż w Jenie. Dzięki tej przeprowadzce znalazł się w pobliżu swojego przyjaciela Friedricha Heinricha Jacobiego (1743-1819). W oczach jemu współczesnych, teraz jego filozoficzne uznanie zmalało, po tym jak odwrócił się od dominującej filozofii transcendentalnej, której zaplanował linię rozwoju od Kanta do Hegla i oceniał ją teraz niestosownie przez pryzmat swoich religijnych i filozoficznych doświadczeń. Związany z tym spór z Schellingiem, w którym Hegel opowiedział się po stronie Schellinga i próba Reinholda, przeciwstawienia absolutnemu idealizmowi logicznego realizmu Christoph Gottfried Bardili (1761–1808) doprowadziły do izolacji Reinholda. Ostatnie prace Reinholda Das menschliche Erkenntnißvermögen aus dem Gesichtspunkte des durch die Wortsprache vermittelten Zusammenhangs zwischen der Sinnlichkeit und dem Denkvermögen i Die alte Frage: Was ist die Wahrheit? są w gruncie rzeczy poświęcone filozofii języka i pokazują wnioski, które dzisiaj zostały połączone z Gottlobem Frege i Ludwigiem Wittgensteinem.

Carl Leonhard Reinhold w swoich ponad 150 książkach i esejach zajmuje się nie tylko tradycyjnymi filozoficzne tematami. Znaczenie oświecenia i masonerii, rewolucji francuskiej, protestantyzmu i katolicyzmu, pojedynki, wiersze, różnice klasowe i instytucji na rzecz ubogich znalazły miejsce w jego pracach.

Carl Leonhard Reinhold zmarł 10 kwietnia 1823 roku i został pochowany w Kilonii na cmentarzu Sankt-Jürgen-Friedhof. Po likwidacji cmentarza w 1955 jego członki przeniesiono na utworzony cmentarz Parkfriedhof Eichhof w Kronshagen k. Kilonii.

Reinhold a filozofia Kanta

Karl Leonhard Reinhold w Listach sformułował myśl, że kierunek rozwoju kantowskiego krytycyzmy będzie zmierzał do rozbudowy tegoż systemu filozofii transcendentalnej poprzez poszukiwanie fundamentalnej zasady, którą można by ustanowić i przyjąć w charakterze absolutnego i jedynego założenia. System powinien mieć jedną zasadę, z której da się rozwinąć w całość i będzie zmierzać do uporządkowania systemów w przejrzystą całość, czyli do systematyzacji krytyki. Dopiero w swoich głównych dziełach filozoficznych podejmuje próbę rozwinięcia i usystematyzowania krytycznej filozofii Kanta. W Versuch einer neuen Theorie des menschlichen Vorstellungsvermögens próbuje przedstawić nową teorię władzy ludzkiej -»Vorstellungsvermögens«, który to termin został wprowadzony przez Reinholda. W miejsce dwóch kantowskich władz poznawczych – intelektu i zmysłowości, czyli samorzutnej władzy myślenia i biernego przyjmowania bodźców z zewnątrz, wprowadził Reinhold jedną jednolitą władzę poznawczą, którą uznaje za podstawową i nazywa władzą przedstawiania - »Vorstellung«. Vorstellung to termin, który u Kanta występuje bardzo często, ale nie ma u niego znaczenia podstawowego terminu teoretycznego, a jest syntezą subiektywnego wrażenia (Empfindung), na poziomie władzy zmysłowej. Wrażenie jest wywoływane przez impuls zewnętrzny. Jednak samo wrażenie nie jest, według Kanta, żadną treścią poznawczą, bowiem najprostszą jednostką poznania dla niego przedstawienie, które jest już syntezą wrażenia i czasoprzestrzennej formy.

Pierwsi zwolennicy i entuzjaści Kanta głosi, że jego filozofia, ma jedną zasadniczą wadę, gdyż jest w jednym punkcie niepełna. Mianowicie w tym, że zaczyna od czegoś, co już jest złożone i dane, co już jest pewną konstrukcją, pewną syntezą. W tym sensie nie jest filozofią pierwszą, nie jest filozofią elementarną. Carl Leonhard Reinhold nazwał swoją próbę filozofią fundamentalną z uwagi na to, że próbował dotrzeć do faktycznych podstaw naszego poznawania o czym świadczy tytuł jego drugiego dzieła uważanego za najważniejsze Über das Fundament des philosophischen Wissens (pol. O fundamencie wiedzy filozoficznej). Podtytule tego dzieła zawiera drugie istotne wyrażenie, a mianowicie, że to jest właśnie »Elementarlehre« – »nauka o elementach« lub »teoria elementów« podstawowych albo też filozofia elementarna.

Władza przedstawiania czyli »Vorstellungsvermögens« jest dla Reinholda najbardziej pierwotną władzą elementarną i do niej próbuje zredukować obie pozostałe wyższe władze - zmysłowość i rozum czyli »Sinnlichkeit und Vernunft«, które Kant przyjmuje jako gotowe i samooczywiste. Reinhold uważa, że rzeczywistą podstawą rozdwojenia na zmysłowość i intelekt może być tylko władza przedstawienia rozumiana jako władza świadomości. U Kanta sam termin „świadomość” oczywiście występuje, ale przede wszystkim jako świadomość w ogóle czy też świadomość czysta, którą Kant ostatecznie wyprowadza z pierwotnej transcendentalnej apercepcji i jej jedności. Ta świadomość nie jest jednak żadną główną siłą, która bierze udział w rzeczywistym procesie poznania, czy w wytwarzaniu naszej wiedzy. Świadomość stanowi tylko cień, do którego zresztą nigdy nie można dotrzeć, to jest właśnie to „ja myślę”, które musi móc towarzyszyć wszelkim moim przedstawieniom. Jest to „ja myślę” transcendentalnej apercepcji, czyli postrzegania siebie samego albo samoświadomości towarzyszy wszystkim świadomym przedstawieniom, bo tylko przedstawienia są świadome.

Reinhold fundament poznania widzi w świadomości, a istotą świadomości jest odróżnienie i wzajemna relacja, co przedstawia, od tego, co jest przedstawiane. W przedstawieniu przedstawiający podmiot i przedstawiany przedmiot zostają od siebie odróżnione i odniesione do siebie. Ten tok rozumowania Reinholda kontynuował później Fichte. Jest to próba bardziej konsekwentnego oparcia naszych poznawczych aktów i treści występujących w naszej świadomości. Reinhold próbuje tę właśnie relacyjną dwoistość świadomości jako podstawy przedstawień ugruntować w charakterze transcendentalnej zasady wszelkiego przedstawiania. Po pierwsze, poznanie zaczyna się od władzy przedstawiania, a władza przedstawiania to nic innego jak sama istota świadomości. Jego istota świadomości polega na tym, że świadomość zawsze już coś odróżnia, to znaczy coś odróżnia od siebie i w tym odróżnieniu zarazem siebie temu czemuś przeciwstawia. Carl Leonhard Reinhold także wolę wyprowadza ze swojej zasady świadomości, łącząc właśnie tę charakterystykę przedstawienia i jego relacyjności ze swoistą charakterystyką woli jako popędu do realizacji treści, do jej wytwarzania. Analiza świadomości, którą inicjuje Reinhold jest wybitnie transcendentalna przez to, że świadomie już formułuje i realizuje program badawczy nawiązujący wprost do Kanta.

Dzieła (wybór)

  • Auswahl der besten Aufsätze über die Kantische Philosophie. 1790.
  • Über das Fundament des philosophischen Wissens. 1791.
  • Versuch einer neuen Theorie des menschlichen Vorstellungsvermögens. 1795.
  • Versuch einer Beantwortung der Frage: Was hat die Metaphysik seit Wolff und Leibnitz ...., 1796.
  • C. G. Bardilis und C. L. Reinholds Briefwechsel über das Wesen der Philosophie und das Unwesen der Spekulation. 1804.
  • Das menschliche Erkenntnißvermögen aus dem Gesichtspunkte des durch die Wortsprache vermittelten Zusammenhangs zwischen der Sinnlichkeit und dem Denkvermögen. 1816.
  • Ueber den Begriff und die Erkenntniß der Wahrheit. 1817.
  • Die alte Frage: Was ist die Wahrheit? 1820.

Literatura

  • Jendris Alwast: Carl Leonhard Reinhold. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 7, Bautz, Herzberg 1994, ISBN 3-88309-048-4, s. 1555-1558.
  • Prantl: Reinhold, Karl Leonhard. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 28, Duncker & Humblot, Leipzig 1889, s. 82-84.
  • Alexander von Schönborn: Reinhold, Karl Leonhard. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 368.
  • Marek J. Siemek: Wykłady z klasycznej filozofii niemieckiej. PWN SA Warszawa 2011.

Linki

Autor: Roman Penkała