Rudolf Bultmann

Rudolf Karl Bultmann (ur. 20 sierpnia 1884 w Wiefelstede; zm. 30 lipca 1976 w Marburgu) – niemiecki teolog ewangelicki i profesor Nowego Testamentu. Stał się znany dzięki programowi demitologizacji nowotestamentowego zwiastowania. Jego poglądy zostały przejęte przez teologię systematyczną i filozofię.

Rudolf Bultmann Portrait
Rudolf Bultmann.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Arthur Kennedy Bultmann, pastor;
  • Matka: Helene Bultmann;
  • Brat: Peter Bultmann (1888-1942, bibliotekarz);
  • Żona: od 1917 Helene Feldmann;
  • Dzieci: córki Antje Bultmann-Lemke (1918-2017, filozof), Heike Bultmann (wiolonczelistka), Gesine Diesselhorst (flecistka);
  • Wnuk: Jan Diesselhorst, wiolonczelista.

Biografia

Rudolf Bultmann był synem pastora ewangelickiego Arthura Kennedy Bultmanna i jego żony Helene Bultmann. Podczas gdy ojciec reprezentował teologię liberalną, matka reprezentowała całe życie nastawienie pietystyczne. Od 1895 do 1903 roku uczęszczał do gimnazjum humanistycznego w Oldenburgu. Po maturze studiował teologię ewangelicką i filozofię początkowo w Tybindze, gdzie słuchał wykładów Karla Müllera z zakresu historii Kościoła. Po trzech semestrach przeniósł się w 1904 roku do Berlina, gdzie jego nauczycielami zostali Adolf von Harnack i Hermann Gunkel. Już w lecie 1905 roku przeniósł się do Marburga, gdzie coraz większe zainteresowanie wykazywał Nowym Testamentem, który stał się później jego koronną dyscypliną. Spośród nauczycieli akademickich, największy wpływ wywarli na niego Adolf Jülicher, Johannes Weiß i Wilhelm Herrmann.

Po zdaniu w 1907 roku pierwszego egzaminu teologicznego, Rudolf Bultmann uzyskał w 1910 roku w Marburgu stopień doktora dzięki pracy Stil der paulinischen Predigt (Styl kazań apostoła Pawła). Dwa lata później również w Marburgu habilitował się pismem o egzegezie Teodora z Mopsuestii. Początkowo uczył w Marburgu jako Privatdozent, w 1916 został powołany jako profesor nadzwyczajny na uniwersytet do Wrocławia, w 1920 został profesorem zwyczajnym w Gießen, a już w 1921 wrócił do Marburga jako następca Wilhelma Heitmüllera. Tam zajmował się filozofią Martina Heideggera, który w latach 1923–28 był w Marburgu profesorem nadzwyczajnym.

W okresie nacjonalizmu przyłączył się do Kościoła Wyznającego (Bekennende Kirche) i Związku Pastorów w Potrzebie (Pfarrernotbund). W kazaniach Rudolf Bultmann wskazywał na sprzeczność ideologii nacjonalistycznej z wiarą chrześcijańską, jednak jak wielu ówczesnych księży nie występował otwarcie przeciwko reżimowi hitlerowskiemu i pozostał na stanowisku duchownego do emerytury w 1951 roku. Od jesieni 1944 roku do końca wojny w jego domu przebywała późniejsza profesor teologii Uta Ranke-Heinemann, córka Hildy Heinemann, która w 1926 zdała u niego teologiczny egzamin państwowy.

Wykłady Rudolfa Bultmanna pt. Nowy Testament i mitologia (Neue Testament und Mythologie, 1941) przypadły na okres II wojny światowej. Wraz z tymi wykładami zaczęła się debata demitologizująca, która po wojnie doprowadziła do kontrowersji, a na Synodzie Zjednoczonego Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego Niemiec (VELKD) we Flensburgu w 1952 roku do deklaracji episkopatu, która skierowana była przeciwko hipotezie demitologizacji Nowego Testamentu Rudolfa Bultmanna. Nie chodziło jednak o osądzenie teorii, a biskup krajowy Hanoweru Eduard Lohse wyraził kilka lat przed śmiercią ubolewanie z powodu deklaracji złożonej dwadzieścia lat wcześniej przez Ewangelicko-Luterański Kościół Hanoweru.

Grób Helene i Rudolfa Bultmanna znajduje się na cmentarzu miejskim w Marburgu

Poglądy teologiczne

Krytyka Nowego Testamentu

W 1921 roku Rudolf Bultmann opublikował Historię tradycji synoptycznej (Geschichte der synoptischen Tradition), która do dzisiaj uchodzi za sztandarowe dzieło egzegezy Nowego Testamentu. Dostarczył w nim fundamentalną historyczną analizę ewangelii synoptycznych, w której próbował zidentyfikować poszczególne źródła, które znalazły się w ewangeliach. Podobnie jak Martin Dibelius reprezentował pogląd, że także najstarsze źródła pisane, które w ten sposób zostały zrekonstruowane, wywodziły się z przedliterackiej tradycji. Zatem nie wolno ich traktować jako obiektywną informację historyczną, gdyż są już ukształtowane przez wiarę pierwszego zboru chrześcijańskiego. Dla prawidłowego zrozumienia tego, konieczne jest uwzględnienie „ich miejsca w życiu” pierwszego zboru. Rudolf Bultmann był zdania, że apostoł Paweł (i Jan) nie interesowali się Jezusem jako człowiekiem względnie jego ziemskim życiem, lecz Chrystusem jako obiektem wiary, co uzasadnił na podstawie 2 listu św. Pawła do Koryntian: „a jeśli znaliśmy Chrystusa według ciała, to teraz już nie znamy.” Pogląd Bultmanna w historycznych badaniach dotyczących Jezusa uważany jest za przestarzały.

Przejście od teologii liberalnej do dialektycznej

W eseju Teologia liberalna i najmłodszy ruch teologiczny (Die liberale Theologie und die jüngste theologische Bewegung) odszedł w 1924 roku od teologii liberalnej. Jako jej zasługi uznał, że przyczyniła się do zrozumienia historycznych związków i wychowała swoich uczniów do krytyki poprzez radykalne dążenie do prawdy. Rudolf Bultmann nie zwracał się przeciwko metodzie historyczno-krytycznej jako gałęzi badań wewnątrz teologii, wskazywał jednak na to, że w teologii liberalnej otrzymała niewłaściwą pozycję: jej historyczne odkrycia nie były odpowiednie jako podstawa wiary chrześcijańskiej. Zgadzał się z przedstawicielami teologii dialektycznej, Karlem Barthem i Friedrichem Gogartenem, że człowiek nie może poznać Boga ani z własnej siły, ani także przez studia teologiczne. Raczej Bóg może się dać poznać człowiekowi z własnej łaski w objawieniu.

W książce Jezus zaprezentował w 1926 roku konstruktywną kontr-koncepcję do teologii liberalnej. Nie chodziło mu w niej o badania dotyczące Jezusa jako postaci historycznej, lecz zrozumienie jego zwiastowania. Według Bultmanna, wiara chrześcijańska nie jest skierowana na Jezusa jako osobę, ale na ucieleśniony w nim kerygmat. Tym samym Bultmann otwarcie jest w sprzeczności ze współczesnymi teologami, takimi jak Emanuel Hirsch i Wilhelm Herrmann.

W piśmie Kościół i nauka w Nowym Testamencie (Kirche und Lehre im Neuen Testament, 1929) dokładniej rozwinął swoje rozumienie chrześcijańskiego zwiastowania. Nie pojmował go ani jako pouczenie teoretyczne, ani jako przyjęcie niezrozumiałych dogmatów, lecz widział w nim przemowę człowieka, która umożliwi mu zrozumieć siebie egzystencjalnie. Sytuacja człowieka wyróżnia się przez to, że nie dysponuje na własną rękę swoim życiem, a ostatecznie nie może stworzyć sobie bezpieczeństwa. Człowiek powinien wszakże żyć w przekonaniu, że Bóg obdarzy go miłością, przebaczy mu jego grzechy i usprawiedliwi jego istnienie w sensie teologicznym. Jednak na taką postawę nie można zdecydować raz na zawsze, ale musi sprawdzać się ona każdorazowo w konkretnych sytuacjach życiowych. Stanowisko to stało się znane jako egzystencjalna interpretacja Nowego Testamentu.

Demitologizacja Nowego Testamentu

Od 1940 roku praca teologiczna Rudolfa Bultmanna koncentrowała się na pytaniu: jak egzystencjalną interpretację Biblii uczynić zrozumiałą dla szerszej publiczności, aby mogła stać się podstawą wiary. W tym celu rozwinął program demitologizacji nowotestamentowego zwiastowania, który przedstawił w 1941 roku w piśmie Nowy Testament i mitologia (Neues Testament und Mythologie). Postawił w nim tezę, że Nowy Testament napisany został w świetle mitologicznego światopoglądu, który w międzyczasie został zastąpiony naukowym światopoglądem. Aby przestarzały tok myślenia nie pozostał warunkiem wstępnym wiary, zadaniem teologi powinno być wypracowanie z mitologicznego światopoglądu niezależne ziarno chrześcijańskiego głoszenia:

„Nie można korzystać z elektrycznego światła i radia, z nowoczesnych środków medycznych i klinicznych w przypadkach choroby i jednocześnie wierzyć w świat duchów i cudów Nowego Testamentu. A kto uważa, że może to zrobić dla własnej osoby, musi zdać sobie sprawę, że jeśli deklaruje to jako postawę wiary chrześcijańskiej, to powoduje niezrozumiałe i niemożliwe głoszenie chrześcijańskie w teraźniejszości".

– Rudolf Bultmann: Neues Testament und Mythologie. 1941, 18

Jako pierwszy krok demitologizacji rozwinął Bultmann chrześcijańskie rozumienie bytu. Wychodząc z nowotestamentowych pojęć rozróżnił „byt poza wiarą” („Sein außerhalb des Glaubens“) i „byt w wierze” („Sein im Glauben“). Byt poza wiarą obejmuje widoczny i dostępny świat materialny z jego znikomością, grzechem, doczesnością i troskami. Byt w wierze charakteryzuje się życiem niewidzialnym i niedostępnym, rezygnacją ze stworzonego przez siebie bezpieczeństwa na korzyść wiary w łaskę Bożą. W wyniku tego następuje odejście od świata (sakralizacja) i od siebie samego, które prowadzi do nowej wolności.

Rudolf Bultmann widzi tak rozwinięte rozumienie bytu w poprawnie rozumianej nowoczesnej filozofii, na przykład u Wilhelma Diltheya i Martina Heideggera. Filozofia opiera się jednak na założeniu, że wystarczy wskazać ludziom ich naturę, aby umożliwić im życie w harmonii z nią. W przeciwieństwie do niej teologia zawsze rozważa czyn Boży potrzebny do połączenia człowieka z jego naturą. Co więcej, filozofia nie uzyskała prawidłowego zrozumienia ludzkiej egzystencji całkowicie niezależnie, ale bezpośrednio i pośrednio otrzymała źródła takie jak Nowy Testament, pisma Marcina Lutra i Sørena Kierkegaarda.

Bultmann przyznaje filozofii, że zapewniła ona wstępne rozumienie bytu i pojęcia, które umożliwiły w ogóle refleksję teologiczną. Wypowiedzi i wnioski teologii oparły się jednak nie na filozofii, lecz na zwiastowaniu Bożym i w chrześcijaństwie szczególnie na wydarzeniu jakim jest krzyż. Wiara w odpuszczenie grzechów i zbawienie przez Bożą miłość jest z powodu wydarzenia wielkanocnego czymś więcej niż tylko pobożnym życzeniem. Zatem zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa musi był czymś więcej niż mitologiczną mową. Ponieważ historyczno-krytyczne badanie pustego grobu i cielesnego zmartwychwstania Jezusa nie da się uzasadnić historycznie, to jako historyczne ziarno traktować raczej trzeba powstanie wiary wielkanocnej wśród jego uczniów. Dla historyków wizjonerskie przeżycie było niewyjaśnionego pochodzenia, dla wierzących chrześcijan objawieniem Boga, że ukrzyżowanie Jezusa rozumiane ma być jako wydarzenie zbawienia. Wiara chrześcijańska polega na uznaniu tego głoszenia za legalne słowo Boże i zrozumieniu z niego jego życia.Bultmann zajmuje się przykładowo dwoma dalszymi aspektami mitologii chrześcijańskiej, preegzystencją Chrystusa i dziewiczym narodzeniem Jezusa. W obu punktach nie chodzi o wyjaśnienie historycznego pochodzenia Jezusa, ale o uzmysłowienie jego znaczenia dla wiary. Wreszcie zwraca uwagę, że jego demitologizacja nie może być uznana za kompletną, jeśli nie tylko rozumie się ducha i cudowny świat Nowego Testamentu, ale już mówi się o działalności Boga jako o micie.

„W żadnym wypadku nie chce wyeliminować mit, jak mogłoby wskazywać określenie "demitologizacja" i jak to często było źle rozumiane; mit musi być raczej zinterpretowany, a więc zrozumiany, a zatem biblijny mit staje się zrozumiany na podstawie zamierzonej w nim myśli wiary.”

– Walter Schmithals: Glauben und Verstehen. Rudolf Bultmann und die moderne Lebenswelt. (PDF; 36 kB)

Dzieła (wybór)

  • Die Geschichte der synoptischen Tradition. FRLANT 29. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1921.
  • Welchen Sinn hat es, von Gott zu reden? (1925), w: ders., Glauben und Verstehen. Gesammelte Aufsätze. Band 1, Tübingen 1933, 26–37. (także w: Neues Testament und christliche Existenz, 2002 [s. u.], 1–12) (Man könne nicht „über“ Gott reden, weil Gott die „Alles bestimmende Wirklichkeit“ sei. Man könne nur „von“ Gott reden, nämlich existenzial, d. h. die eigene Existenz einbeziehend.).
  • Das Problem einer theologischen Exegese des Neuen Testaments, w: Zwischen den Zeiten 3, 1925, (s. 334–357).
  • Jesus. Berlin 1926.
  • Offenbarung und Heilsgeschehen. Göttingen 1941.
  • Das Evangelium des Johannes. KEK 2. Göttingen 1941.
  • Die drei Johannesbriefe. KEK 14. Göttingen 1967.
  • Der zweite Brief an die Korinther. KEK Sonderband. Göttingen 1976.
  • Neues Testament und Mythologie. Das Problem der Entmythologisierung der neutestamentlichen Verkündigung (1941), w: H.-W. Bartsch (Hg.): Kerygma und Mythos, Band 1. 1948.
  • Zum Problem der Entmythologisierung, Kerygma und Mythos II, 1952, 177–208.
  • Das Urchristentum im Rahmen der antiken Religionen. Zürich 1949.
  • Das Verhältnis der urchristlichen Christusbotschaft zum historischen Jesus, SHAW.PH 1960/3 (197/5), 5–27.
  • Geschichte und Eschatologie. Tübingen 1958.
  • Karl Barth – Rudolf Bultmann, Briefwechsel 1911–1966, hg. v. Bernd Jaspert.
  • Neues Testament und christliche Existenz. Theologische Aufsätze. Ausgewählt, eingel. und hrsg. v. Andreas Lindemann. UTB 2316. Mohr Siebeck, Tübingen 2002. ISBN 9783825223168.

Polskie wydania

  • Problem demitologizacji, razem z Karlem Jaspersem; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2015.

Literatura

  • Walter Schmithals: Art. Bultmann, Rudolf w: Theologische Realenzyklopädie 7 (1981), 387–396.
  • Werner Raupp: Bultmann, Rudolf (Karl) w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 21, Bautz, Nordhausen 2003, ISBN 3-88309-110-3, Sp. 174–233.

Linki

Autor: Roman Penkała