Georg Brandes

Georg Brandes, właściwie Georg Morris Cohen Brandes (ur. 4 lutego 1842 w Kopenhadze; zm. 19 lutego 1927 w Kopenhadze) – duński krytyk literacki, filozof i pisarz. Zyskał wielkie znaczenie jako propagator literatury skandynawskiej za granicą i tendencji europejskich w Skandynawii. Poprzez promowanie autorów realizmu i naturalizmu przyczynił się do przełomu w literaturze skandynawskiej i jej wkroczenia na nowoczesną drogę. Z bratem, politykiem i pisarzem Edvardem Brandesem, który go całe życie wspierał, założył czasopismo Politiken. (wyznanie mojżeszowe)

Georg Brandes by Szacinski
Georg Brandes (fotografia 1886).
Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys i twórczość

Georg Brandes urodził się w Kopenhadze w asymilowanej rodzinie żydowskiej jako starszy brat pisarza i dziennikarza Ernsta Brandesa (1844–1892) i Edvarda Brandesa. Studiował prawoznawstwo i filozofię na rodzimym uniwersytecie. Studia ukończył dysertacją o filozofach francuskich. Dużo podróżował po Europie, w latach 1866–67 przebywał w Paryżu,  między 1877 a 1882 rokiem żył w Berlinie, a w 1898 roku odwiedził Lwów, gdzie 26 listopada r. 1898 w sali ratuszowej wygłosił odczyt O czytaniu. W 1902 powołano go na profesora filozofii na uniwersytet w Kopenhadze. Dzięki jego mowom i publikacjom nastąpiło zainteresowania literaturą nordycką w niemieckim obszarze językowym. Z kolei w Danii spopularyzował m.in. literaturę polską i rosyjską.

Georg Brandes pisał eseje i biografie np. o Johannie Wolfgangu von Goethe, Williamie Szekspirze czy Voltairze. Odnosząc się do Williama Szekspira, domagał się realistycznego przedstawienia postaci w literaturze. Jego twórczość wykazuje również wpływy Hippolyte Taine, Charles-Augustina Sainte-Beuve, Auguste Comte i Johna Stuarta Milla.

Napisał biografię Sørena Kierkegaarda, którego popierał idee emancypacyjne. Już w 1888 roku prowadził wykłady o filozofii Fryderyka Nietzschego, z którym utrzymywał kontakt listowny. Brandes rozwinął się pod wpływem Nietzschego z demokraty ludowego w elitarnego myśliciela (elitaryzm). W 1897 został wybrany na członka American Academy of Arts and Sciences.

Jeszcze dzisiaj Georg Brandes uchodzi a Skandynawii za inicjatora antyklerykalnej mentalności.

Młody Tomasz Mann wymienił Georga Brandesa w eseju Aus dem Geistes- und Kulturleben unserer Zeit (Z intelektualnego i kulturalnego życia naszego czasu), który opublikował w 1895/96 w narodowo-szowinistycznej i antysemickiej gazecie Das zwanzigste Jahrhundert brata Heinricha Manna. Nazwał w nim Brandesa „prywatnie zupełnie nieciekawym wolnomyślnym Żydem”. To sformułowanie posłużyło stereotypowemu przedstawieniu związku judaizmu z wolnomyślicielstwem. Jednocześnie Tomasz Mann poświadczył artyzm pracy Georga Brandesa jako krytyka.[1]

Dzieła (wybór)

P S Krøyer 1900 - Georg Brandes - Skitse til maleri
Georg Brandes, 1900.
Źródło: Wikimedia Commons
  • Om Dualismen i vor nyeste Filosofi (1866)
  • Æstetiske Studier (1868)
  • Kritiker og Portraiter (1870)
  • Hovedstrømninger i det 19. Aarhundredes Litteratur (1871)
  • Danske Digtere (1877)
  • Polen (1877)
  • Det moderne Gjennembruds Mænd (1883)
  • Essays (1889)
  • Hovedstrømninger i det 19. Aarhundredes Litteratur. Reaktionen i Frankrig (Anden omarbejdede Udgave, Kjøbenhavn 1892)
  • Levned I-III, (1905-1908)
  • Verdenskrigen, (1915)
  • Sagnet om Jesus, (1927)

Pisma Georga Brandesa w języku polskim w zbiorach Biblioteki Narodowej

Dostęp do wersji cyfrowej 1.04.2020

  • Polska, tłum. Zygmunt Poznański, Lwów : H. Altenberg, 1902 (online)
  • Rosya, tłum. z ang. M. Sarnecka, Księgarnia Polska, Lwów 1905
  • O poezyi polskiej w XIX stuleciu : 3 odczyty, (tł. z oryg. duń. przez J. S.), Warszawa : A. Gruszecki, 1887
  • Główne prądy literatury XIX stulecia : prelekcye wykładane w Uniwersytecie Kopenhagskim. T. 3, Warszawa : Red. "Prawdy", 1882 (online)
  • Główne prądy literatury XIX stulecia : prelekcye wykładane w Uniwersytecie Kopenhagskim. T. 4, Warszawa : Red. "Prawdy" 1883, (online)
  • Główne prądy literatury XIX stulecia : prelekcye wykładane w Uniwersytecie Kopenhagskim. T. 5, Szkoła romantyczna we Francyi Warszawa : Red. "Prawdy", 1885 (online)
  • Henryk Ibsen, tłum. Józefa Klemensiewiczowa, Lwów : B. Połoniecki, 1902 (online)
  • O czytaniu : odczyt Jerzego Brandesa wygłoszony d. 26 listopada r. 1898 w sali ratuszowej we Lwowie, Lwów : W. Wolski 1899
  • Lwów, tłum. Józefa Klemensiewiczowa, Lwów : H. Altenberg, 1900 (online)

Literatura

  • Brandes, Georg. W: Lexikon deutsch-jüdischer Autoren. Tom 3: Birk–Braun. Hrsg. vom Archiv Bibliographia Judaica. Saur, München 1995, ISBN 3-598-22683-7, s. 385–398.
  • Isidore Singer, C. H. Bjerregaard: BRANDES, GEORG MORRIS COHEN w I. Singer (wyd.): Jewish Encyclopedia. 1901-1906 (online, dostęp 1.04.2020), j. ang.

Linki

Przypisy

  1. Kurt Löwenstein: Thomas Mann zur Jüdischen Frage (Tomasz Mann na temat kwestii żydowskiej), Bitaon Limited, Tel Aviv 1967, Kapitel „Anfänge“ (PDF online) w kurt-loewenstein.info s. 13.