Eugen Bleuler

Paul Eugen Bleuler (ur. 30 kwietnia 1857 w Zollikon, zm. 15 lipca 1939 tamże) – szwajcarski lekarz psychiatra. Znane są przede wszystkim jego dokonania w zakresie badań schizofrenii oraz wprowadzenie psychoanalizy w psychiatrii. Jest autorem używanych obecnie w fachowym języku psychiatrycznym terminów: "schizofrenia", "schizoidalny", "ambiwalencja", "autyzm", "afektywność" i "psychologia głębi". Jako ascetyczny człowiek, służący nauce i chorym, opowiadał się niezmordowanie za zwalczaniem alkoholizmu. (wyznanie ewangelicko-reformowane)

Eugen Bleuler
Eugen Bleuler.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


  • Ojciec: Hans Rudolf Bleuler (1823–1898), handlarz jedwabiem;
  • Matka: Pauline Bleuler (1829–1898);
  • Żona: od 1901 Hedwig Waser (1869–1940), dr filozofii, pisarka, nauczycielka, członkini szwajcarskiego ruchu antyalkoholowego;
  • Dzieci: 5, między innymi psychiatra Manfred Bleuler (1903–1994), późniejszy dyrektor kliniki Burghölzli.

Biografia


Paul Eugen Bleuler urodził się 30 kwietnia 1857 w Zollikon koło Zurychu jako drugie dziecko handlarza jedwabiem i rolnika Hansa Rudolfa Bleulera (1823–1898) i jego żony Pauline Bleuler (1829–1898). Wychowywał się w wielodzietnej rodzinie ze starszą o pięć lat siostrą Anną Pauliną (1852-1926), która miała talent muzyczny i od 1870 pracowała jako nauczycielka gry na fortepianie. Od 1872 pojawiły się u Pauliny symptomy choroby psychicznej i kilkakrotnie przebywała na leczeniu szpitalnym między innymi przypuszczalnie w roku 1874 lub 1876 w zuryskiej klinice Burghölzli. Prawdopodobnie choroba siostry, opieka nad nią, karmienie jej na siłę, przyczyniły się u niego później do wyboru zawodu psychiatry.

Po nauce w szkole powszechnej w Zollikon uczęszczał w Zurychu do gimnazjum i na studia medyczne na tamtejszym uniwersytecie, które ukończył w 1881 roku. W latach 1881–1884 był asystentem Rudolfa Schärera w psychiatrycznej klinice uniwersyteckiej w Waldau (Berno), gdzie uzyskał stopień doktora. Między 1884 a 1885 podróżował między innymi do Paryża do neurologa Jeana Martina Charcota, do Londynu i do Monachium do psychiatry Bernharda von Guddena.

Przez krótki czas był asystentem Auguste'a Forela w klinice Burghölzli, a w 1886 został dyrektorem kantonalnej placówki dla obłąkanych w Rheinau. Tamtejsze doświadczenia i zainteresowanie psychologią asocjacjonistyczną wpłynęły na jego późniejsze prace dotyczące schizofrenii. W 1898 został następcą Forela w Klinice Psychiatrii Uniwersytetu Zuryskiego (Burghölzli) i profesorem zwyczajnym. W tym samym roku zmarli jego rodzice i Paul Eugen Bleuler zabrał siostrę Paulinę do kliniki, a następnie do własnego mieszkania.

Bleuler kierował kliniką Burghölzli przez 29 lat, kształcili się u niego liczni lekarze, wśród nich Carl Gustav Jung, który od 1900 do 1909 był jego najważniejszym współpracownikiem. Pod kierownictwem Bleulera nastąpił rozkwit kliniki, zyskała międzynarodowe uznanie, a od 1907 utworzyła się wpływowa grupa badaczy psychoanalitycznych. Oprócz Junga, który w 1906 został naczelnym lekarzem, do grupy należeli Karl Abraham, Frank Riklin i Alphonse Maeder. Z kręgu Bleulera wyszło wielu uczniów, którzy później jako profesorowie kierowali katedrami, przykładowo Jakob Kläsi, Hans Steck i Max Müller. W Burghölzli była intensywna koleżeńska wymiana, kryteria moralne wysokie (np. zakaz picia alkoholu w wolnym czasie) i imponujące zaangażowanie terapeutyczne. Sam Bleuler uważał wykłady dotyczące zapobiegania alkoholizmowi za jedną z ważniejszych swoich prac. W 1921 utworzył w Zurychu dziecięcą klinikę psychiatryczną, a w latach 1924–1926 był rektorem uniwersytetu. W 1927 przeszedł na emeryturę, ale w domu w Zollikon nadal prowadził badania i sporządzał orzeczenia.

Badanie schizofrenii

Najwybitniejsza publikacja Bleulera ukazała się w 1911: Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien (Dementia praecox lub grupa schizofrenii), w której termin Kraepelina "dementia praecox" przekształcił w pojęcie "schizofrenie". Już trzy lata wcześniej w 1908 w wykładzie Die Prognose der Dementia praecox podczas rocznego zgromadzenia Deutscher Verein für Psychiatrie w Berlinie stwierdził, że w przypadku zaburzenia opisanego przez Emila Kraepelina jako "dementia praecox" ("przedwczesne otępienie" lub "młodzieńcze szaleństwo") nie zawsze musi wystąpić poważna utrata funkcji poznawczych, ani nie musi być ona "przedwczesna". Chodzi raczej o heterogeniczną grupę i przypuszczalnie nie ogranicza się do młodzieży. Ten poszerzony termin obejmował funkcje społeczne, ale też zwiększał liczbę osób, które mogły podpadać pod diagnozę. Paul Eugen Bleuler wyjaśniał w 1911: "...funkcje psychiczne nie łączą się już razem w konglomerat dążeń o spójnym wyniku, jak u zdrowego człowieka, lecz jeden kompleks chwilowo dominuje nad osobowością, podczas gdy inne grupy idei lub dążeń są „oderwane” i całkowicie lub częściowo nieskuteczne". Na czoło wysuwają się anomalie kojarzenia (zaburzenia myślenia, "roztargnienie") i zahamowanie ekspresji emocjonalnej ("autyzm"). Do tych "zasadniczych symptomów" dochodzą często jeszcze niespecyficzne, ale charakterystyczne symptomy "akcesoryjne" jak urojenia i halucynacje.

Podobnie jak Karl Jaspers Bleuler dokonał etiologicznego rozróżnienia pomiędzy "procesem fizycznym" (zaburzenie podstawowe) a "psychiczną nadbudową" (powstawanie objawów). W celu wyjaśnienia owego zaburzenia podstawowego, podobnie jak Emil Kraepelin, sięgnął do spekulatywnych założeń teoretycznych o charakterze dziedzicznym i degeneracyjnym. Zaburzenie przypuszczalnie jest nieuleczalne, pacjenta można tylko "edukować" – w tym zakresie możliwe jest "uzdrowienie społeczne". Schizofrenia, czy jak Bleuler określił to zaburzenie jako "schizofrenie", ujawnia się w czterech postaciach: "paranoidalnej" z urojeniami na pierwszym planie, "katatonicznej" z zaburzeniami ruchowymi, "hebefrenicznej" z dyskretnymi symptomami akcesoryjnymi i "prostej", w której występują tylko objawy podstawowe. Ten podział stosowany jest do dzisiaj w klasyfikacji WHO (ICD-10), natomiast został porzucony w 2013 przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (w Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-5) na rzecz modeli wymiarowych, gdyż nie wytrzymał naukowych kryteriów jakościowych.

Bleuler a psychoanaliza

Jako jeden z pierwszych dyrektorów kliniki w Europie Bleuler interesował się pracami Zygmunta Freuda, zajmował się psychoanalizą i otworzył jej dostęp do uniwersytetu. To postępowanie było niezwykłe, biorąc pod uwagę odmienną klientelę psychiatrii i psychoanalizy, jak również sceptycyzm Freuda wobec psychoterapii psychozy. W 1910 wprowadził termin "psychologia głębi" (Tiefenpsychologie) w artykule Die Psychoanalyse Freuds w Jahrbuch für Psychoanalyse 2. Ale o ile był otwarty na psychoanalityczne koncepcje powstawania objawów, o tyle niewiele mógł począć z teorią przyczyn Freuda. Jednak w latach 1904–1937 prowadził ożywioną korespondencję z Freudem. Od 1909 do 1913 wydali wspólnie sześć tomów rocznika Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschung.

Eugenika szwajcarska

W międzyczasie poddano krytyce stanowisko Bleulera w sprawie eugeniki psychiatrycznej. Eugeniczne stanowiska, które dążyły do ograniczenia prawa chorych i niepełnosprawnych do rodzicielstwa, do przeprowadzania przymusowych sterylizacji, a w swej radykalnej interpretacji "higieny rasowej" w Niemczech dążyły także do zabójstw, były w pierwszej tercji XX wieku rozpowszechnione na arenie międzynarodowej (np. USA, Skandynawia). Poprzednik Bleulera, Auguste Forel, był wczesnym zwolennikiem postulatów eugenicznych w Szwajcarii. W Burghölzli, pod kierownictwem Eugena Bleulera, od 1909 roku pojawiło się kilka raportów eugenicznych, w których zalecano interwencje chirurgiczne. Szwajcarski kanton Waadt wprowadził w 1928 pierwszą ustawę o przymusowej sterylizacje w Europie. W 1936 roku Eugen Bleuler potwierdził w swoim eseju Die naturwissenschaftlichen Grundlagen der Ethik (Przyrodnicze podstawy etyki), że "rozmnażanie" osób "umysłowo wadliwych" i "gorszych" było od dawna uważane za wielkie "zło" przez lekarzy psychiatrów i opowiadał się za kolegialnie ocenianymi zabójstwami jako uzasadnionym "obowiązkiem" w "poważnych przypadkach". Eugeniczne sterylizacje były przeprowadzane w Szwajcarii do lat 70-tych.

Pisma


  • Der geborene Verbrecher: eine kritische Studie, München, 1896, online.
  • Unbewußte Gemeinheiten: ein Vortrag, München, 1905.
  • Affektivität, Suggestibilität, Paranoia, Halle a.S., 1906.
  • Dulden: aus der Lebensbeschreibung einer Armen, München, 1910.
  • Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien, Leipzig, 1911, online.
  • Die Psychanalyse Freuds: Verteidigung und kritische Bemerkungen, Leipzig, 1911.
  • Die Notwendigkeit eines medizinisch-psychologischen Unterrichts, Leipzig, 1914.
  • Physisch uud Psychisch in der Pathologie, Berlin, 1916.
  • Lehrbuch der Psychiatrie, Berlin, 1916.
  • Das autistisch-undisziplinierte Denken in der Medizin und seine Überwindung, Berlin, 1919.
  • Naturgeschichte der Seele und ihres Bewußtwerdens: eine Elementarpsychologie, Berlin, 1921.
  • Psychisches in den Körperfunktionen und in der Entwicklung der Arten, Zürich, 1924.
  • Die Psychoide als Prinzip der organischen Entwicklung, Berlin, 1925.
  • Ethik - Glauben - Wissen: Festrede des Rektors Prof. Dr. E' Bl', gehalten an der 92. Stiftungsfeier der Universität Zürich am 29. April 1925. Zürich und Leipzig, 1925.
  • August Forel, München, 1931.
  • Mechanismus - Vitalismus - Mnemismus. Berlin, 1931.

Literatura


  • Daniel Hell, Christian Scharfetter, Arnulf Möller: Eugen Bleuler – Leben und Werk. Bern 2001.

Linki


  • Christian Müller: "Bleuler, Eugen", w: Historisches Lexikon der Schweiz (HLS), wersja z 11.08.2004, online, dostęp 03.02.2023.
  • Burkhart Brückner, Ansgar Fabri: Biografia Paula Eugena Bleulera w: Biographisches Archiv der Psychiatrie (BIAPSY), online.

Tematy pokrewne