Leo Blech

Leo Blech (ur. 21 kwietnia 1871 w Akwizgranie (niem. Aachen); zm. 25 sierpnia 1958 w Berlinie) – pochodzenia żydowskiego niemiecki kompozytor, dyrygent i generalny dyrektor muzyczny w Berlinie.

Twórczość kompozytorska Leo Blecha obejmuje przede wszystkim opery i operetki, ale także utwory wokalne i pieśni (Kinderlieder). Od 1916 r. nagrywał liczne płyty, początkowo dla Deutsche Grammophon-Gesellschaft, a od 1926 r. także dla Electroli. (wyznanie ewangelickie)

Leo Blech, fotografia z 1910 roku. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Jakob Blech (właściwie Jacob Bleeck, 1834–1921), właściciel fabryki produkującej pędzle i szczotki;
• Matka: Rosetta z domu Hertog (właściwie Roosa, 1836–1914);
• Ożenił się: w 1899 r. ze śpiewaczką operową (sopran) Marthą Frank (1871–1962), z którą miał 2 dzieci.

Życiorys

Leo Blech urodził się 21 kwietnia 1871 r. w Akwizgranie jako najmłodszy z trzech synów Jakoba i Rosetty Blech. Chociaż już w wieku siedmiu lat uznany został za cudownie utalentowane muzycznie dziecko i koncertował w rodzinnym mieście, uczył się zgodnie z wolą ojca kupiectwa w latach 1887–1891. W 1891 r. zamieszkał w Berlinie u starszego brata i studiował grę na fortepianie u Ernsta Rudorffa (1840–1916) oraz kompozycję u Woldemara Bargiela (1828–1897) w kierowanej przez Josepha Joachima (1831–1907) Królewskiej Akademickiej Wyższej Szkole Muzycznej (niem. Königliche akademische Hochschule für Musik). Bargiel uznał Leo Blecha za beztalencie i przestał go uczyć, co spowodowało, że Blech przerwał studia.

W 1892 r. Leo Blech skomponował pierwszą jednoaktową operę Aglaja, której premiera w październiku 1893 r. w Teatrze Miejskim w Akwizgranie zakończyła się sukcesem. W wyniku tego został zaangażowany do Teatru Miejskiego jako drugi, a później pierwszy kapelmistrz. Aby rozszerzyć i oprzeć na solidnych podstawach swoją technikę kompozycji uczył się od 1895 do 1897 w teatralnym letnim okresie wakacyjnym u Engelberta Humperdincka (1854–1921) we Frankfurcie nad Menem.

We wrześniu 1899 r. Leo Blech wyjechał do Pragi, gdzie pracował do 1906 r. jako pierwszy dyrygent w tamtejszym Deutsches Landestheater. W Pradze dyrygował 38 premierami m.in. 26 grudnia 1905 r. premierą własnej opery Aschenbrödel. Po opuszczeniu Pragi we wrześniu 1906 r. kontynuował karierę w Królewskiej Operze (Unter den Linden) w Berlinie, gdzie od 1913 do 1918 r. jako pierwszy królewski kapelmistrz (królewski generalny dyrektor muzyczny w Berlinie) osiągnął największe sukcesy. Dyrygował operami klasycznymi i romantycznymi, wystawił Helenę egipską (niem. Die Ägyptische Helena) Richarda Straussa (1864–1949) i zaprezentował zapomniane dziś trzy własne dzieła Das war ich, Rappelkopf oraz Versiegelt. W sierpniu 1923 r. przeniósł się jako generalny dyrektor muzyczny do Deutsche Oper (pl. Opera Niemiecka) w Charlottenburgu, gdzie działał do kwietnia 1924 roku. Od października do grudnia 1924 r. pracował jako dyrygent w Große Volksoper Berlin. Jesienią 1925 razem z Hugo Gruder-Guntramem był dyrektorem w Volksoper (pol. Opera Ludowa) w Wiedniu. Po powrocie do Berlina objął w marcu 1926 r. ponownie stanowisko generalnego dyrektora muzycznego w Operze Państwowej Unter den Linden (niem. Staatsoper Unter den Linden). Do kwietnia 1937 r. dyrygował tam 2.846 przedstawieniami.

Po przejęciu władzy przez nazistów w styczniu 1933 Leo Blech chroniony był przez generalnego intendenta Pruskiego Teatru Państwowego Heinza Tietjena (1881–1967). W aktach Izby Muzyki Rzeszy (niem. Reichsmusikkammer) znajdowała się uwaga, że jest Żydem, ale z powodu jego zasług w dziedzinie muzyki nie wykluczono go z szeregu członków Izby Muzyki Rzeszy. Jednak otaczająca go przemoc i niechęć nacjonalistów wywołały u Blecha depresję, którą pogłębił w 1935 r. artykuł w czasopiśmie „Die Musik”, w którym przeczytał, że „hołdy” otrzymywane przez Leo Blecha od "Żydów i towarzyszy żydowskich" nie mogą dłużej być tolerowane. W tej sytuacji dorosłe dzieci Blecha zdecydowały się emigrować: syn Wolfgang Blech do Stanów Zjednoczonych Ameryki, a córka Luise (Lisel) Blech do Szwecji. Leo Blech został w 1937 r. zwolniony z Opery Państwowej i w 1938 r. wyjechał do Rygi, gdzie do 1941 r. pracował jako dyrygent gościnny w Operze Narodowej. Po aneksji Łotwy w lecie 1940 r. przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich występował w Moskwie i Leningradzie. Po odrzuceniu propozycji kierowania Konserwatorium Moskiewskim wrócił do Rygi. Po napaści Niemiec na Związek Radziecki Blech wraz z żoną podróżowali tajemnie do Berlina, gdzie pomógł im Heinz Tietjena emigrować we wrześniu 1940 r. do Szwecji. Po wojnie Leo Blech pomógł Heinzowi Tietjenowi podczas procesu denazyfikacji i zaznaczył, że „wyłącznie i jedynie Heinzowi Tietjenowi zawdzięcza, że nie został deportowany we wrześniu 1941 r. do getta w Rydze, i że razem z żoną udało mu się wyjechać z Rygi do Sztokholmu”. W Szwecji, do której podróżował już od 1925 r., i gdzie w 1935 r. wyróżniony został tytułem dworskiego kapelmistrza, pracował od 1941 do 1949 r. jako dyrygent w Królewskiej Operze w Sztokholmie.

Po wojnie Leo Blech wrócił na zaproszenie Heinza Tietjena we wrześniu 1949 r. do Berlina i rozpoczął 18 października tegoż roku działalność jako generalny dyrektor muzyczny w Miejskiej Operze (niem. Städtische Oper) w Charlottenburgu. W 1951 r. senat Berlina uhonorował go nadaniem tytułu profesora w Wyższej Szkole Muzycznej. W 1953 r. przeszedł na emeryturę i w tym samym roku otrzymał Wielki Krzyż Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (niem. Großes Verdienstkreuz des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland), a trzy lata później z okazji 85 rocznicy urodzin Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec. Wszczęte przez Leo Blecha w 1951 r. postępowanie o odszkodowanie zostało w 1955 r. pozytywnie rozpatrzone.

Leo Blech zmarł 25 sierpnia 1958 r. w Berlinie i został pochowany na cmentarzu Friedhof Heerstraße.

Dzieła (wybór)

• Aglaja (opera w jednym akcie), premiera 4.10.1893 w Stadttheater Aachen.
• Cherubina (opera w dwóch aktach), premiera 21.12.1894 w Stadttheater Aachen.
• Nero (opera powstała w 1898 r., partytura prawdopodobnie zaginęła).
• Das war ich! (opera), premiera w 1.10.1902 r. w Königliches Opernhaus Dresden.
• Alpenkönig und Menschenfeind (opera romantyczna w trzech aktach), premiera 1.10.1903 w Königliches Opernhaus Dresden.
• Aschenbrödel. Ein Märchen in drei Aufzügen, premiera 26.12.1905 w Neues Deutsches Theater Prag.
• Versiegelt. (opera komiczna w jednym akcie), premiera 4.11.1908 w Hamburger Stadt-Theater.
• Die Strohwitwe (Słomiana wdowa, operetka w trzech aktach), premiera 16.06.1920 w Hamburger Stadt-Theater.

Literatura

• Ernst Rychnovsky: Leo Blech. Eine biographisch-ästhetische Studie. Dürerblatt, Prag 1905.
• Peter Petersen:„Leo Blech” w Lexikon verfolgter Musiker und Musikerinnen der NS-Zeit, Claudia Maurer Zenck, Peter Petersen (Hg.), Hamburg: Universität Hamburg, 2013 ( online).