Alban Berg

Alban Maria Johannes Berg (ochrzczony jako Albano Maria Johannes Berg; ur. 9 lutego 1885 w Wiedniu; zm. 24 grudnia 1935 tamże) – austriacki kompozytor, pianista, przedstawiciel drugiej szkoły wiedeńskiej. (wyznanie katolickie)

Alban Berg, 1930. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Conrad (zm. 1900), kupiec, ok. 1867 przybył z Norymbergi do Wiednia, przodkowie bawarscy oficerowie i urzędnicy;
• Matka: Johanna, córka jubilera dworskiego Franza Xavera Melchiora Brauna;
• Żona: od 1911 Helene Karoline Nahowski (1885–1976).
• Dzieci: nieślubna córka Albina (1902–1954).

Życiorys

Alban Berg urodził się jako trzecie dziecko zamożnego kupca Conrada Berga i jego żony Johanny z domu Braun. Gdy miał 15 lat zmarł jego ojciec i jego matka prowadziła nadal handel dewocjonaliami. Razem z siostrą Smaragdą brał lekcje gry na fortepianie i w wieku 16 lat zaczął komponować pierwsze pieśni, które śpiewali jego starszy brat Charly i siostra.

Mając 17 lat zakochał się w pracującej u nich w domu pomocy kuchennej Marie Scheuchl. 4 grudnia 1902 r. Marie Scheuchl urodziła ich nieślubną córkę Albinę (zm. 1954), do ojcostwa której Alban Berg przyznał się 8 grudnia 1903 roku.

Alban Berg. Portret wykonany przez Emila Stumppa, 1927. Źródło: Wikimedia Commons

W październiku 1904 r. Arnold Schönberg (1874–1951) ogłosił nabór na kurs kompozycji. Brat Charly, bez wiedzy Albana Berga, przesłał mu pieśni brata i Schönberg przyjął go na kurs. Po zakończeniu kursu Alban Berg uczył się nadal u Schönberga nieodpłatnie, ponieważ matka nie posiadała wystarczającą środków na jego dalszą edukację. W następnym roku Johanna Berg odziedziczyła pokaźny spadek po siostrze, który dał jej możliwość wspierania obu synów.

Końcem 1906 r. Alban Berg poznał Helenę Nahowską, córkę Franza Nahowskiego i jego żony Anny (1860–1931), która była przypuszczalnie kochanką cesarza Austrii Franciszka Józefa I (1830–1916). Franz Nahowski przez lata przeciwstawiał się ich związkowi, ale wbrew jego woli zawarli małżeństwo w 1911 roku. Odtąd Alban Berg i jego żona spędzali letnie urlopy w domu teścia w Trahütten w Styrii.

W 1912 r. Alban Berg skomponował pięć pieśni orkiestrowych do tekstów Petera Altenberga (1859–1919). Dwie z nich (nr 2 i 3) zaprezentował Arnold Schönberg w 1913 r. podczas koncertu, które wywołały skandal i koncert został przerwany.

W czasie I wojny światowej służył od sierpnia 1915 do listopada 1918 r. w armii austriackiej. Z powodu astmy służbę wojskową odbywał w Ministerstwie Wojny w Wiedniu. Już od 1915 r. pracował nad pierwszą operą Wozzeck (ukończona w 1921 r.), bazującą na fragmentach dramatu Georga Büchnera (1813–1837) Woyzeck. Po wojnie uczył kompozycji i wspierał Arnolda Schönberg w kierowaniu, w założonym w listopadzie 1918 r. w Mödling, Stowarzyszeniem Prywatnych Wystaw Muzycznych (niem. Verein für musikalische Privataufführungen), którego celem było wspieranie muzyki awangardowej. W drugiej połowie lat 20-tych XX wieku komponował przede wszystkim muzykę kameralną. Koncerty kameralne i suity liryczne bliskie były estetyki klasycznej, ale pojawiały się w nich elementy dodekafonii.

W czerwcu 1924 r. dyrygent Hermann Scherchen (1891–1966) wystawił trzy części opery Wozzeck podczas festiwalu Powszechnego Stowarzyszenia Muzyki Niemieckiej (Allgemeiner deutscher Musikverein), a 14 grudnia 1925 r. odbyła się jej premiera w Berlinie. Podczas międzynarodowego festiwalu w Pradze od 15 do 20 maja 1925 r. trzy części z opery Wozzeck wystawił Alexander von Zemlinsky (1871–1942). Na to przedstawienie Franz Werfel (1890–1945) zaprosił swoją siostrę Hannę Fuchs-Robettin (1896–1964), do której Berg zapałał miłością. Powstałe do tej pory kompozycje inspirowane były miłością do żony, a odtąd pod wpływem miłości do Hanny Fuchs-Robettin powstawały w tonacjach „H-dur“ i „F-dur“.

Końcem roku 1927 r. Alban Berg zaczął komponować operę Lulu, do której libretto stworzył na podstawie dwóch dramatów Franka Wedekinda (1864–1918) Die Büchse der Pandora i Der Erdgeist. Pracę nad nią przerwał w kwietniu 1935 roku.

Po przejęciu władzy w 1933 r. przez nazistów w Niemczech muzyka Albana Berga co raz rzadziej pojawiała się w repertuarze niemieckich i austriackich oper. Od lutego do sierpnia 1935 r. skomponował na zlecenie amerykańskiego skrzypka Louisa Krasnera (1903–1995) Koncert skrzypcowy „pamięci Anioła”, swego rodzaju requiem ku pamięci zmarłej córki Almy Mahler (1879–1964) i Waltera Gropiusa (1883–1969). Kilka miesięcy później zmarł 24 grudnia 1935 r. i 28 grudnia został pochowany na cmentarzu w Hietzing (Friedhof Hietzing).

Dzieła (wybór)

• Siedem pieśni na głos i fortepian do wierszy Johannesa Schlafa (1862–1941), Theodora Storma (1817–1888), Otto Ericha Hartlebena (1864–1905), Rainera Marii Rilke (1875–1926), Carla Hauptmanna (1858–1921) i Nikolausa Lenau (1802–1850), (1905–1908, nowa wersja na głos i orkiestrę 1928).
• Sonata fortepianowa, op. 1, (1907/1908, poprawiona w 1920).
• Cztery pieśni na głos i fortepian do tekstów z Dem Schmerz sein Recht Friedricha Hebbela (1813–1863) i z Der Glühende Alfreda Momberta (1872–1942), op. 2, (1908/1909, skorygowane w 1920).
• Kwartet smyczkowy, op. 3 Streichquartett, (1910, skorygowany 1924).
• Pieśni orkiestrowe, op. 4 do widokówek Petera Altenberga (1859–1919) (5 pieśni), (1912)
• Cztery utwory na klarnet i fortepian, op.5, (1913).
• Trzy utwory orkiestrowe, op.6, (1914).
• Wozzeck, op. 7, opera w aktach do dramatu Georga Büchnera (1813–1837) Woyzeck, (1917–1922, premiera 14 grudnia 1925 w Berlinie, trzy fragmenty z opery „Wozzeck“ zaprezentowano w 1924).
• Koncert kameralny na fortepian, skrzypce oraz 13 instrumentów dętych (1923–1925).
• Schließe mir die Augen beide do dwóch wierszy Theodora Storma na głos i fortepian (1907 i 1925).
• Suita liryczna na kwartet smyczkowy (1925–1926), opracowanie części 2, 3 i 4 na orkiestrę smyczkową (1928).
• Der Wein (Wino), aria koncertowa na sopran i orkiestrę (1929) do trzech wierszy Charlesa Baudelaire'a w tłumaczeniu Stefana Georgego.
• Lulu, opera w 3 aktach według dramatów Erdgeist i Die Büchse der Pandora Franka Wedekinda (1929–1935, nieukończona przez Berga, rekonstrukcja 3 aktu przez Friedricha Cerha (ur. 1926) 1962–1978), fragmenty wystawione w 1934, prawykonanie pod dyrekcją Pierre'a Bouleza w Paryżu w roku 1979).
• Koncert skrzypcowy „pamięci Anioła” ("Dem Andenken eines Engels", poświęcony pamięci Manon Gropius, córki Almy Mahler (1879–1964) i Waltera Gropiusa (1883–1969)- najsłynniejsze i najpopularniejsze dzieło Berga (1935).

Literatura

• Matthias Schmidt: „Berg, Alban Maria Johannes” w: Oesterreichisches Musiklexikon. Online-Ausgabe, Wien 2002, ISBN 3-7001-3077-5 (online).
• Hans-Heinz Dräger: „Berg, Alban” w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 2, Duncker & Humblot, Berlin 1955, ISBN 3-428-00183-4, s. 73 (online).
• „Alban Berg” w: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL). Tom 1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1957, s. 71–72 (PDF).
• Erich Alban Berg: Alban Berg – Leben und Werk in Daten und Bildern. Insel Verlag Frankfurt am Main 1976, ISBN 3-458-01894-8.

Linki

• Prace Berga i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.