Bruno Bauer

Bruno Bauer (ur. 6 września 1809 w Eisenbergu (Księstwo Sachsen-Altenburg); zm. 13 kwietnia 1882 w Rixdorfie pod Berlinem) – niemiecki teolog, filozof i historyk, przedstawiciel lewicy heglowskiej. W publikowanych pismach zajmował się krytyką Ewangelii, historią, judaizmem, stosunkami międzypaństwowymi i rewolucją w Niemczech w latach 1848–49. Twierdził, że nie da się udowodnić istnienie Jezusa z Nazaretu, a Ewangelie mają pochodzenie literackie i są samoświadomością religijną nie mającą bazy historycznej. (wyznanie ewangelickie)

Bruno Bauer. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Friedrich Wilhelm Bauer (zm. 1853), malarz porcelany
• Matka : Caroline Wilhelmine Reichardt
• Rodzeństwo : bracia Egbert (1809–po 1882) i Edgar (1820–1886), publicysta

Życiorys

Po ukończeniu berlińskiego Friedrich-Wilhelms-Gymnasium Bruno Bauer studiował teologię ewangelicką na uniwersytecie w Berlinie u Philippa Konrada Marheineke (1780–1846), Johanna Karla Wilhelma Vatke (1806–1882) i Ernsta Wilhelma Hengstenberga (1802–1869). W marcu 1834 r. został licencjatem teologii i habilitował się.

W 1835 r. rozpoczął karierę publicystyczną, gdy bronił teologię spekulatywną przed krytyką Ewangelii Davida Friedricha Straußa (1808–1874). W latach 1836–38 redagował czasopismo Zeitschrift für speculative Theologie. Skłonność ku lewicy heglowskiej pokazał już w piśmie Herr Hengstenberg. Kritische Briefe über den Gegensatz des Gesetzes und des Evangeliums (Berlin 1839).

Bardzo radykalne były pisma Kritik der evangelischen Geschichte des Johannes (Krytyka ewangelicznej historii Jana, Leipzig 1840) i Kritik der evangelischen Geschichte der Synoptiker (Krytyka ewangelicznej historii synoptyków, 1841 do 42), jak również wydane anonimowo pismo Die Posaune des jüngsten Gerichts wider Hegel den Atheisten und Antichristen (Puzony Sądu Ostatecznego przeciw Hegla ateistom i antychrystom, Leipzig 1841). Bauer zbliżył swoje stanowisko do poglądów Straußa, który w Życiu Jezusa (Das Leben Jesu, 1835–36) wyjaśniał, że opowieści Ewangelii były w połowie nieświadomymi produktami instynktu mitycznego w prymitywnych wspólnotach chrześcijańskich. Bauer wskazywał, że nie da się udowodnić istnienie Jezusa z Nazaretu, a Ewangelie mają pochodzenie literackie i są samoświadomością religijną nie mającą bazy historycznej. W krytycznym badaniu Ewangelii, podjął teorię Christiana Gottloba Wilke (1788–1854) (Der Urevangelist, 1838), według której opowieścią oryginalną była Ewangelia Marka. Ta Ewangelia, twierdził, skończona była za rządów Hadriana (chociaż jej prototyp, Pra-Marek (Urmarkus), co analiza krytyczna pozwalała znaleźć w Ewangelii Marka, zaczęty był w czasach Józefa Flawiusza i wojny między Rzymem a Żydami). Bauer był przekonany, że wszystkie inne opowieści ewangeliczne czerpały z Ewangelii Marka i stąd zrodził się obraz Chrystusa, który w błędny sposób podjęli kolejni ewangeliści.

W następstwie tych pism fakultety teologiczne uniwersytetów pruskich zwróciły się do ministra Friedricha Eichhorna (1779–1856) z pytaniem, czy Bauer, który w 1939 r. został Privatdozentem na uniwersytecie w Bonn, może i powinien uczyć teologii na jakimkolwiek uniwersytecie. To i udział w tzw. demonstracji Welckera, która odbyła się wieczorem 28 września 1841, spowodowało, że efekcie w marcu 1842 r. odebrano mu dożywotnio prawo nauczania (venia legendi). Odtąd mieszkał w Berlin-Neukölln.

Po zniszczeniu przez cenzurę jego pisma Das entdeckte Christentum (Odkryte chrześcijaństwo, Zürich 1843) zajął się historią XVIII i XIX wieku, jak również kwestiami politycznymi i kościelnymi, o czym dobitnie świadczy pismo Geschichte der Politik, Cultur und Aufklärung des 18. Jahrhunderts (Historia polityki, kultury i oświecenia XVIII wieku, 4 tomy, Berlin 1843). Do 1927 r. pismo Das entdeckte Christentum uważano za zagubione. Do nielicznych, którzy je wówczas poznali, należał Max Stirner (1806–1856), który je krytykował w Der Einzige und sein Eigentum (Jedyny i jego własność, 1845). W grudniu 1843 r. założył z bratem Egbertem miesięcznik Allgemeine Literaturzeitung, którego ostatni numer ukazał się w październiku 1844 roku. Na jego łamach rozwinął swoją teorię czystej krytyki.

Poglądy Bruno Bauera dotyczące czystej krytyki i nurt myśli nowoheglowskiej ostro skrytykowali Karol Marks i Fryderyk Engels w piśmie Święta rodzina lub krytyka krytyki krytycznej. Przeciw Bruno Bauerowi i Spółce. Część  gazet zauważył, że książka wyraża poglądy socjalistyczne, a konserwatywna gazeta The Holy Family stwierdziła, że „każda linia głosi bunt… przeciwko państwu, kościołowi, rodzinie, legalności, religii i własności”. Bruno Bauer próbował bronić swoich poglądów w artykule Charakteristik Ludwig Feuerbachs (Charakterystyka Ludwika Feuerbacha) – który został opublikowany w Vierteljahrsschrift Wiganda w Lipsku w 1845 roku. Bauer zasadniczo twierdził, że Marks i Engels źle zrozumieli to, co naprawdę mówi. Marks odpowiedział na ten artykuł własnym artykułem – opublikowanym w czasopiśmie Gesellschaftsspiegel w Elberfeld w styczniu 1846 roku. Engels i Marks poddali też krytyce poglądy Bauera dotyczące Żydów zawarte w książce Die Judenfrage (Kwestia żydowska).

Dopiero w latach 50-tych wrócił do krytyki nowotestamentowej, przede wszystkim okresu apostolskiego, w Kritik der Evangelien (Krytyka Ewangelii, 4 tomy, Berlin 1850—1852) i innych publikacjach. Przesunął powstanie 4 Listów apostoła Pawła na drugie stulecie po Chrystusie. Logicznie wyjaśnił w 1877 r. w Christus und die Caesaren (Chrystus i cezarowie) chrześcijaństwo jako historyczny pretekst do poglądów rzymsko-grecko-żydowskiej filozofii w okresie cesarstwa.

Bruno Bauer zmarł 13 kwietnia 1882 r. w Rixdorfie pod Berlinem, gdzie przez wiele lat prowadził swoją działalność naukową i pisarską. Ci co go znali bardzo chwalili jego charakter, a zwłaszcza skromność.

Dzieła (wybór)

• Kritik der evangelischen Geschichte des Johannes. Schünemann, Bremen 1840.
• Kritik der evangelischen Geschichte der Synoptiker. Leipzig 1841–1842, 3 tomy.
• Die Posaune des Jüngsten Gerichts über Hegel den Atheisten und Antichristen. Ein Ultimatum. Leipzig 1841.
• Hegels Lehre von der Religion und Kunst von dem Standpuncte des Glaubens beurtheilt. Otto Wigand, Leipzig 1842.
• Die gute Sache der Freiheit und meine eigne Angelegenheit. Verlag des literarischen Comptoirs, Zürich i Winterthur 1842.
• Die Judenfrage. Friedrich Otto, Braunschweig 1843.
• Geschichte der Politik, Cultur und Aufklärung des achtzehnten Jahrhunderts. 2 tomy, Verlag von Egbert Bauer, Charlottenburg 1843–1845.
• Die bürgerliche Revolution in Deutschland seit dem Anfang der deutsch-katholischen Bewegung bis zur Gegenwart. Berlin 1849.
• Der Untergang des Frankfurter Parlaments. Geschichte der deutschen constituirenden Nationalversammlung. Friedrich Gerhard, Berlin 1849.
• Kritik der Evangelien und Geschichte ihres Ursprungs. Berlin 1850–1852, 4 tomy.
• Russland und das Germanenthum. 2 tomy, Egbert Bauer, Charlottenburg 1853.
• Rußland und England. Egbert Bauer, Charlottenburg 1854.
• Das Judenthum in der Fremde. F. Heinicke, Berlin 1863.
• Philo, Strauß, Renan und das Urchristentum. Hempel, Berlin 1874.
• Christus und die Cäsaren. Der Ursprung des Christentums aus dem römischen Griechentum. Grosser, Berlin 1877.
• Das Urevangelium und die Gegner der Schrift „Christus und die Cäsaren“. Grosser, Berlin 1880.
• Einfluß des englischen Quäkertums auf die deutsche Kultur und auf das englisch-russische Projekt einer Weltkirche. Berlin 1878.
• Disraelis romantischer und Bismarcks sozialistischer Imperialismus. Schmeitzner, Chemnitz 1882.
• Ernst Barnikol (Hrsg.): Das entdeckte Christentum im Vormärz. Bruno Bauers Kampf gegen Religion und Christentum und Erstausgabe seiner Kampfschrift. Diederichs, Jena 1927.

Literatura

• Walter Buff: Bauer, Bruno w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, ISBN 3-428-00182-6, s. 636 f. (online).
• Fryderyk Engels: Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo, 1956.