Bartholomäus Gesius

Bartholomäus Gesius (także Gese, Göß, Göse; ur. ok 1562 roku w Münchebergu koło Frankfurtu nad Odrą, zm. w sierpniu 1613 roku we Frankfurcie nad Odrą) - niemiecki kantor ewangelicki i kompozytor.

Genealogia

  • Ojciec: Jacob Jese (zm. przed 1567), rolnik i rajca w Münchebergu;
  • Matka: Wolprechte Jeuterbuck;
  • Ojczym: Michael Lievenow;
  • Brat: Jakob (1563–1626), kantor, potem pastor i inspektor kościelny w Münchebergu;
  • Ożenił się: w Muskau ok. 1590 z N. N.;
  • Dzieci: 3 synów i 4 córki m.in. Bartholomäus (ur. 1605), 1632-41 kantor w szkole łacińskiej we Wschowie, 1642-49 w szkole łacińskiej w Głogowie.

Życiorys

Bartholomäus Gesius był synem Jacoba Jese (Gese) i Wolprechte Jeuterbuck. Podstawy języka łacińskiego i muzyki zawdzięczał inspektorowi kościelnemu w Münchebergu, Blasiusowi Bethinusowi. W latach 1578-1585 studiował teologię na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą i możliwe, że przez krótki czas w 1580 roku w Wittenberdze. W 1582 roku był kantorem w Münchebergu, a w 1587 nauczycielem i muzykiem u Hansa Georga von Schönaich na Starym Zamku w Bad Muskau na Łużycach Górnych i w Szprotawie. W 1588 roku rozpoczął swoją pięciogłosową pasję w języku niemieckim według Ewangelii Jana i przypuszczalnie ponownie przebywał w Wittenberdze co było związane z jej wydaniem. Zadedykowanie jej radzie miasta Görlitz może świadczyć, że liczył tam na jakiś urząd.

W 1593 roku przyjął posadę kantora we Frankfurcie nad Odrą w kościele Mariackim (Marienkirche) i jednocześnie nauczyciela w tamtejszej szkole (dzisiejsze gimnazjum Karl-Liebknecht-Gymnasium).

W 1594 roku ukazał się zbiór jego pieśni Teutschen geistlichen Lieder, w 1595 i 1596 zbiory łacińskich hymnów i pieśni. Wydane w 1600 roku Psalmodia choralis, zawierające 631 utworów (antyfony i intonacje, psalmy, hymny, introity, różne pieśni i msze) w języku niemieckim oraz łacińskim i ukazuje jego szeroki repertuar. W latach 1601-1607 ukazały się trzy części Geistliche Deutsche Lieder. D. Mart. Lutheri: Und anderer frommen Christen: Welche durchs gantze Jahr in der Christlichen Kirchen zusingen gebreuchlich/ mit vier und fünff Stimmen … na 4 i 5 głosów, a w 1603 roku Enchiridium etlicher deutscher und lateinischer Gesänge, zawierające największą część melodii, które obecnie istnieją w ewangelickich śpiewnikach kościelnych. W 1613 roku stworzył sześciogłosową pasję w języku łacińskim według Ewangelii Mateusza. W tym samym roku zmarł na dżumę.

Bartholomäus Gesius był autorem melodii do pieśni wielkanocnej Kaspara Stolzhagena Heut triumphieret Gottes Sohn (EG 109). Znajduje się ona w jego Geistliche deutsche Liedern (1601). W Enchiridium etlicher deutscher und lateinischer Gesänge z 1603 roku ukazała się po raz pierwszy melodia do pieśni Lobet Gott, unsern Herren (Psalm 150), która z pieśnią Paula Gerhardta Befiehl du deine Wege (Polecaj drogi swoje) (nr 697 Śpiewniku Ewangelickim) znalazła dalsze rozpowszechnienie, szczególnie przez opracowanie Georga Philippa Telemanna w 1730 roku. W Śpiewniku Ewangelickim wydawnictwa Augustana znajduje się również jego pieśń adwentowa Raduj się, syjoński zborze (nr 23).

Dzieła (wybór)

  • Geistliche Deutsche Lieder. D. Mart. Lutheri: Und anderer frommen Christen: Welche durchs gantze Jahr in der Christlichen Kirchen zusingen gebreuchlich/ mit vier und fünff Stimmen … , Frankfurt an der Oder: Hartman, 1601.
  • Enchiridium etlicher deutscher und lateinischer Gesänge. Frankfurt an der Oder: Hartman, 1603.
  • Hymni Patrum Cum Canticis Sacris, Latinis Et Germanicis, De Praecipuis Festis Anniversariis: Quibus Additi Suntet Hymni Scholastici Ad Duodecim Modos Musicos in utroq[ue] cantu, Regulari scilicet ac Transposito, singulis horis per totam septimanam decantandi, cum cantionibus Gregorianis …, Frankfurt an der Oder: Hartman, 1609.

Literatura

  • Friedrich Wilhelm Bautz: GESIUS (eigentlich: Göß) w: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, sp. 234–235.
  • Paul Blumenthal: Der Kantor Bartholomäus Gesius zu Frankfurt-Oder Frankfurt/Oder: Vogel & Neuber 1926 (Frankfurt und die Ostmark; Bd. 1).
  • Heinrich Grimm: „Gesius, Bartholomäus”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, s. 341.
  • Wolfgang Herbst: Wer ist wer im Gesangbuch? Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2001, ISBN 3-525-50323-7, s. 113.
  • Friedrich Wilhelm Schönherr: Bartholomaeus Gesius (Munchbergensis ca. 1560-1613): Ein Beitrag zur Musikgeschichte der Stadt Frankfurt a/O. im 16. Jahrhundert. Leipzig, Phil. Diss., 1920.
  • Rudolf Schwarze: „Gesius, Bartholomäus”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 93–90.