Barthold Georg Niebuhr

Barthold Georg Niebuhr (ur. 27 sierpnia 1776 roku w Kopenhadze, zm. 2 stycznia 1831 roku w Bonn) - niemiecki historyk starożytności. (wyznanie luterańskie)

Barthold Georg Niebuhr
Barthold Georg Niebuhr.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Carsten; matka Christiane Sophie Blumenberg; - ożenił się 1) w Kilonii w 1800 roku z Amalie z domu Behrens (1773–1815), 2) w Berlinie w 1816 roku z Margarethe z domu Hensler (1787–1831); miał 2 synów (1 wcześnie zmarł) m.in. Marcus i 3 córki Amalie (1818–62), Lucie (1820–44), Cornelie (1822–78).

Życiorys

Dzieciństwo

B G Niebuhr
Portret Bartholda Georga Niebuhraw w Dithmarscher Landesmuseum.
Źródło: Wikimedia Commons

Od lata 1778 roku Barthold Georg Niebuhr mieszkał z rodzicami w Meldorf. Edukację jego w swoje ręce wziął ojciec. Nauczył go geografii, historii, języka angielskiego, francuskiego, łacińskiego, matematyki i zaczął go uczyć arabskiego. W okresie Wielkanocy 1789 roku został przyjęty do ostatniej klasy gimnazjum zwanej "prima", do której uczęszczał przez 1½ roku. Przez kolejne 3½ roku rektor Jäger uczył go codziennie przez godzinę języka łacińskiego i greckiego. W dedykacji książki Fronto (1816) dziękuje Jägerowi za jego filologiczną edukację. Także znawca i badacz Homera Johann Heinrich Voss, który każdego lata przebywał w Meldorf u swojego szwagra Heinricha Christiana Boie zapoznał go z mitologią i kosmografią jak również z dziełami Friedricha Augusta Wolfa oraz zainteresował literaturą. Jednak nadal jego prawdziwym nauczycielem pozostał ojciec. Zapoznał chłopca z prowadzonymi przez siebie orientalnymi studiami.

Boie nazwał szesnastoletniego młodzieńca »małym cudem wiedzy i dojrzałym umysłem«. Barthold Georg posiadał zdumiewającą pamięć, co raz zobaczył, usłyszał czy przeczytał zapamiętywał na całe życie. Już wtedy zostały zbudowane podwaliny do jego nadzwyczajnej znajomości języków, których w sumie opanował ok. dwudziestu. Niebuhr ze smutkiem później spoglądał na swoje dzieciństwo, którego w zwykłym rozumieniu tego słowa nigdy nie miał i do starości zachował dziecięce usposobienie.

Barthold chciał zostać filologiem. Ojciec widział w nim kontynuatora swojego dzieła życia, czyli podróżnika i odkrywcę Orientu, a matka potajemnie sabotowała ten plan. Z wielką wytrwałością ojciec trwał przy dyplomatycznej karierze syna. W tym celu wysłał syna do zaprzyjaźnionego profesora Büscha w Hamburgu. Jednak Barthold czuł się tu obco i bardzo tęsknił za rodzinnym domem. Jedyne pocieszenie i wsparcie w Hamburgu znalazł u poety Friedricha Gottlieba Klopstocka. Wprawdzie niechętnie, ale we wrześniu 1793 roku ojciec sprowadził go do domu.

Studia

Na Wielkanoc 1794 roku Barthold Georg Niebuhr rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie w Kilonii. Zamieszkał w domu profesora medycyny Henslera, gdzie poznał wcześnie owdowiałą jego synową Dorę Hensler z d. Behrens ((1770–1860)), z którą złączyła go przyjaźń na całe życie. Ich bardzo obfita korespondencja stanowi obecnie najważniejsze źródło wiedzy o jego historii życia. Nie istniała dla niego swoboda życia studenckiego, a szukał raczej poważnego towarzystwa co znalazł w kręgu Vossa i przyjaciela ojca Friedrich Heinrich Jacobi. Przyjaźnił się ze starszym od siebie o jedenaście lat hrabią Adamem Gottlobem Detlefem Moltke. Ze wszystkich wykładów,najsilniejszy wpływ wywarły na niego te z filozofii prowadzone przez Carla Leonharda Reinholda, które prowadziły do zgłębiania poglądów Immanuela Kanta i Johanna Gottlieba Fichte. Do filozofii przyciągała go zawsze bardziej jej praktyczne znaczenie dla obyczajów niż jej spekulacyjna strona. W tym czasie nastąpił też wzrost jego samodzielności. W liście z 16 listopada 1794 roku napisał »jeśli moje nazwisko powinno zostać znane, będzie można mnie znać jako pisarza historycznego i politycznego, jako badacza starożytności i filologa«.

Praca

W styczniu 1796 roku otrzymał propozycję od duńskiego ministra finansów hrabiego Schimmelmann, aby został jego sekretarzem. Na życzenie ojca przyjął tę propozycję i od marca 1796 roku do maja 1797 roku pracował w Kopenhadze po czym zrezygnował z tej posady. W latach 1798-1799 studiował w Edynburgu agronomię i nauki przyrodnicze. Od 1803 roku kierował handlem z Indiami Wschodnimi, a od 1804 roku bankiem państwowym.

Pomimo licznych obowiązków Barthold Georg Niebuhr rozpoczął obszerne studia historyczne. Najpierw zamierzał opracować i przedstawić konstytucję Grecji. Plan tej pracy sporządził już na studiach. Potem gorliwie zajmował się językiem arabskim i wzywał ojca, aby zezwolił mu na opracowanie i wydanie w języku angielskim nieopublikowanych jeszcze pism z podróży do Arabii. Jako próbę tych studiów wydał w 1846 roku częściowe tłumaczenie Geschichte Der Eroberung Von Mesopotamien Und Armenien Mohammeda Bena Omara El Wakedi. Ponieważ ojciec zwlekał z decyzją, rozpoczął rozprawę nad rzymskim prawem własnościowym i agrarnym. Przedmiot badań, któremu uwagę poświęcał już w Kilonii daje w rzeczywistości klucz do zrozumienia całego rozwoju republiki rzymskiej. W 1805 roku Karl vom und zum Steina zaproponował mu stanowisko w pruskim banku i handlu morskim. Po wielu wahaniach i pod warunkiem, że nie będzie prowadził żadnych działań na szkodę Danii przyjął propozycję Steina i 8 października 1806 roku przybył do Berlina, gdzie objął stanowisko współdyrektora banku i handlu morskiego.

Razem z pruskim rządem uciekł przed armią napoleońską do Królewca. Jako najważniejszy doradca barona Steina i później Karla Augusta von Hardenberga utworzył latem 1807 roku razem z 4 innymi kolegami Immediatkommission. Napisał finansowo-polityczną część Rigaer Denkschrift (1807), manifestu pruskiej reformy i na przełomie 1808/09 roku wynegocjował w Holandii pożyczkę, która uratowała Prusy przed bankructwem. W proteście przeciw projektowi narodowego banku księcia Wilhelma zu Sayn-Wittgenstein-Hohensteina ustąpił z szefa sekcji zarządzania długiem państwowym i instytutu finansów, a 16 czerwca 1810 roku odszedł z rządu.

Wykłady na uniwersytecie

25 stycznia 1810 roku został wybrany na członka Pruskiej Akademii Nauk. Na zaproszenie prowadził wykłady na temat historii rzymskiej. Rozpoczął je 26 października 1810 roku i kontynuował w semestrze zimowym 1811-1812 roku. Dla Niebuhra zima 1810-1811 roku była przełomowa i jednocześnie początkiem pewnego nowego życia. Jego wykłady odniosły nieoczekiwany sukces, a ich słuchaczami byli także wysocy urzędnicy państwowi. Wyraźniej niż ktokolwiek wcześniej rozpatrywał funkcjonowanie rzymskich instytucji w różnych fazach ich rozwoju. Systematycznie rekonstruował rzymską konstytucję często z minimalnych śladów pozostawionych przez klasycznych historyków. Wzrost Rzymu widział w mądrej polityce podatkowej i agrarnej, perfekcyjnej biurokracji, hojnym przyznawaniu praw obywatelskich i naturalnej zdolności do ciągłej reformy wewnętrznej. Wbrew autorytetom klasyki chwalił plebejuszy, których nie traktował jako klientów patrycjuszy lecz jako samodzielny lud, jako twórców wielkości starożytnego Rzymu. Teksty jego wykładów są dzisiaj uważane za jeden z podstawowych dokumentów historyzmu.

Przyjaźnił się z Philippem Karlem Buttmannem, Friedrichem Carlem von Savigny, Ludwigiem Nicoloviusem i Friedrichem Schleiermacherem. Wysoko był oceniany przez jemu współczesnych o czym świadczy wypowiedź Schleiermacher »lokalne środowisko naukowe otrzymało wybitny wzrost przez uniwersytet, ale jeszcze znaczniejszy przez człowieka, który nie należał do uniwersytetu lecz początkowo był nominowany do spraw państwowych, Niebuhra. Nigdy nie widziałem tak godnej podziwu erudycji i tak wielostronnego i głębokiego talentu krytycznego i tak rzadkiego pięknego usposobienia. Dodałbym także: pewien tak wielki charakter, gdyby nie stał pod wpływem tak słabego ciała« (4. Juli 1812, Leben IV, 187).

W tych okolicznościach powstał wielki plan historii starożytnego Rzymu. Pierwszy tom Römische Geschichte obejmował czasy królów i ukazał się w 1811 roku, drugi w 1812 i opisywał okres starszej republiki aż do cesarza Licyniusza.

Powrót do polityki

Trwająca wojna wyzwoleńcza wezwała go ponownie do polityki. Barthold Georg Niebuhr negocjował z Anglią dotacje, wydawał na wpół urzędowe pismo Der Preußische Correspondent i uczył następcę tronu konstytucji. Jako patriota w piśmie Preußens Recht gegen d. sächs. Hof, (1814) spierał się o aneksję Saksonii i w Ueber Geheime Verbindungen im Preuß. Staat u. deren Denunciation, ( 1815) przeciw reakcyjnej zmianie kursu rządu. W lecie 1816 roku udał się do Rzymu, aby prowadzić negocjacje z tamtejszą kurią. Do misji tej zaangażował także swojego przyjaciela Christiana Bunsena (1791-1860). W Weronie, odkrył fragmenty tekstu rzymskiego prawnika Gajusza. W Rzymie, prowadził aż do marca 1821 roku uwieńczone sukcesem rozmowy , których celem była reorganizacja katolickiego Kościoła w pruskiej prowincji Rheinprovinz (Rheinland). Oprócz tego prowadził obszerne badania antykwaryczne.

NiEBUHA
Relief na grobie Niebuhra i jego drugiej żony Margarete na Starym Cmentarzu (Alter Friedhof) w Bonn.
Źródło: Wikimedia Commons

Po powrocie jesienią 1823 roku osiadł z rodziną w Bonn. W 1823 roku zrezygnował ze służby państwowej, aby zupełnie poświęcić się działalności dydaktycznej na nowo powstałym uniwersytecie w Bonn. Prowadził wykłady z całego spektrum historii starożytnej, a w semestrze zimowym 1828/29 również na temat Rewolucji Francuskiej. Oprócz tego wydawał Rhein. Museum (1826-29) i założył Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae.

Barthold Georg Niebuhr zmarł w styczniu 1831 roku na zapalenie płuc. Król Prus Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern ufundował pomnik stworzony przez Schinkla i Raucha na cmentarzu w Bonn.

Znaczenie

Römische Geschichte Niebuhra jest najważniejszym literackim dziełem, które powstało w okresie epoki wojny wyzwoleńczej. Najżywszą wymianę myśli prowadził z nim Savigny, założyciel historycznej szkoły prawa. Jego pracy pokrewne są badania Jacoba Ludwiga Karla Grimma w dziedzinie niemieckiej starożytności i Franza Boppa w dziedzinie językoznawstwa porównawczego. We wszystkich przypadkach chodzi o śledzenie rozwoju przez różne fazy reorganizacji, życie ludu jest w centrum obserwacji, które do tej pory znały tylko poszczególne jednostki.

Chociaż dzieło Niebuhra przedstawia historię wcześniejszą do dzieła Edwarda Gibbona The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (pol. Zmierzch i upadek cesarstwa rzymskiego), przerwaną na wojnie z Pyrrusem i jego skoncentrowany styl utrudnił szeroką popularyzację to oddziaływało na wielu badaczy m.in. Augusta Boeckha, Karla Otfrieda Müllera, Leopolda von Ranke i Georga Grote oraz przez jego ucznia Johannesa Classena na Eduarda Meyera. Wyniki pracy Niebuhra zostały dopiero wyprzedzone przez Theodora Mommsena, ale jego koncepcja »historycznej filologii«, która łączy w celu »żywe uświadomienie« filologicznej, politycznej i transcendentalnej postaci krytyki, pozostała wzorem nowoczesnego badania historycznego.

Zasługą Niebuhra jest też to, że historię i jej badanie z roli nauki pomocniczej filozofii, filologii, prawoznawstwa i prawa podniósł do samodzielnej dyscypliny naukowej i tym samym do samodzielnego kierunku studiów akademickich.

Odkrycie Gaii Institutiones

W 1816 roku Barthold Georg Niebuhr odkrył w bibliotece kapituły w Weronie Gaii Institutiones (pol. Instytucje Gajusza) spisane w postaci palimpsestu. Pod widocznym tekstem, który zawiera listy ojca Kościoła Hieronima ze Strydonu znalazł wymazany, powstały ok. 500 roku odpis "Instytucji", który tylko w nielicznych fragmentach został zapisany w Digesta Justyniana. Pierwotny tekst został sporządzony ok. 161 roku za panowania cesarza Antoninusa Piusa i uważany jest za "najbardziej rozpowszechnione w starożytności i w późnym antyku, średniowieczu i czasach nowożytnych najbardziej wpływowe elementarnie-systematyczne przedstawienie rzymskiego prawa prywatnego".

Gaii Institutiones wyróżniają się poza tym przez fakt, że chodzi tutaj o »zachowane najlepiej i prawie kompletne dzieło rzymskiej jurysdykcji poza tradycją Justyniana«.

Dzieła (wybór)

  • Römische Geschichte, 3 tomy 1811-1832.
  • Preußens Recht gegen den sächsischen Hof, 1814.
  • Über geheime Verbindungen im preußischen Staat, 1815.
  • Carsten Niebuhr's Leben, 1817.
  • Inscriptiones Nubienses Commentatio , 1820.
  • Abriß der Geschichte des Wachsthums und Verfalls der alten und der Wiederherstellung der neuen Stadt Rom, 1825.
  • Nachgelassene Schriften B. G. Niebuhr's nichtphilologischen Inhalts , 1842.

Literatura

  • Heinrich Nissen: „Niebuhr, Barthold Georg”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 23, Duncker & Humblot, Leipzig 1886, s. 646–661 (online).
  • Gerrit Walther: „Niebuhr, Barthold Georg”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 19, Duncker & Humblot, Berlin 1999, ISBN 3-428-00200-8, s. 219–221 (online).
  • Johannes Classen: Barthold Georg Niebuhr: Eine Gedächtnisschrift zu seinem hundertjährigen Geburtstage den 27. August 1876. Perthes, Gotha 1875, (online).
  • Franz Eyssenhardt: Barthold Georg Niebuhr: Ein biographischer Versuch. Perthes, Gotha 1886, (online).