Gertrud Bäumer

Gertrud Bäumer (ur. 12 września 1873 w Hohenlimburgu (obecnie część Hagen), zm. 25 marca 1954 w Bielefeldzie) – niemiecka działaczka ruchu kobiet, pisarka i polityk. W 1920 roku została jako pierwsza kobieta w Niemczech radcą ministerialnym w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

Gertrud Bäumer
Gertrud Bäumer.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Emil Bäumer (1845–1883);
  • Matka: Caroline z domu Schede (1850–1929);
  • Dziadek: Wilhelm Bäumer (1783–1848), pastor w Bodelschwingh koło Lütgendortmund, polityk kościelny.

Życiorys i działalność

Po wczesnej śmierci ojca Gertrud Bäumer z matką i dwojgiem rodzeństwa zamieszkała w domu babci. Finansowa zależność matki od krewnych skłoniła Gertrud Bäumer do zdobycia zawodu i postanowiła zostać nauczycielką. Uczęszczała do „Höhere Töchterschule“ w Halle (Saale) i bezpośrednio po tym ukończyła seminarium nauczycielskie w Magdeburgu. Od 1894 roku uczyła w szkołach ludowych w Halberstadt, Kamen i Magdeburgu, dzięki czemu mogła także wesprzeć finansowo matkę. Wkrótce nawiązała kontakt z Allgemeiner Deutsche Lehrerinnenverein (ADLV, Powszechne Niemieckie Stowarzyszenie Nauczycielek), którego przewodnicząca Helene Lange (1848–1930) wywarła na nią duży wpływ. W 1898 roku przeniosła się do Berlina, aby zdać tam egzamin dla starszych nauczycieli, co było warunkiem do podjęcia studiów. W ówczesnym czasie studiowanie kobiet w Prusach możliwe było tylko za przyzwoleniem poszczególnych profesorów. Dopiero od 1908 roku immatrykulacja kobiet została oficjalnie dozwolona. Studia na uniwersytecie w Berlinie, które ukończyła w 1904 roku, finansowała m.in. z działalności publicystycznej. Studiowała teologię, filologię i ekonomię.

Po przybyciu do Berlina w 1898 roku Gertrud Bäumer została asystentką Helene Lange i towarzyszką życia. Wkrótce Lange poznała jej intelektualny potencjał i postanowiła ukształtować ją na swoją następczynię. Dzięki dążeniom Lange Bäumer awansowała szybko na członka zarządu Bund Deutscher Frauenvereine (BDF, Związek Niemieckich Stowarzyszeń Kobiet), którego w latach 1910–1919 była przewodniczącą. W czasie I wojny światowej uczestniczyła w tworzeniu dobroczynnej organizacji Narodowej Służby Kobiet (Nationaler Frauendienst), która organizowała dostawy żywności i dobrowolną pomoc wojenną kobiet w przemyśle i gospodarce. Jej główna praca skupiała się na działalności w Związku Niemieckich Stowarzyszeń Kobiet i miesięczniku „Die Frau”, który był rzecznikiem mieszczańskiego ruchu kobiet. Oprócz tego angażowała się w 1916 roku razem z Marie Baum (1874–1964) w założeniu wyższej szkoły zawodowej dla pielęgniarek opieki społecznej Sozialpädagogisches Institut w Hamburgu, którą kierowała do 1920 roku.

Gertrud Bäumer identyfikowała się ze społecznym liberalizmem Friedricha Naumanna (1860–1919), z którym ściśle współpracowała od 1906 roku. Od 1912 roku była odpowiedzialna za redakcję części kulturalnej, założonego przez niego w 1894 roku, czasopisma „Die Hilfe”. Po jego śmierci w 1919 roku czasowo wydawała samodzielnie to czasopismo.

Po zmianie pruskiego prawa o stowarzyszeniach w 1908 roku (dotąd kobiety nie miały prawa należności do partii politycznych) wstąpiła do stowarzyszenia Freisinnige Vereinigung, z którego później wyłoniła się lewicowo-liberalna Postępowa Partia Ludowa (Fortschrittliche Volkspartei, FVP). W 1919 roku założyła z Naumannem i innymi Niemiecką Partię Demokratyczną (Deutsche Demokratische Partei, DDP), której była wiceprzewodniczącą od 1920 do 1930 roku. W 1919 roku została członkiem Weimarskiego Zgromadzenia Narodowego (Weimarer Nationalversammlung) i miała od 1920 do 1932 roku mandat Reichstagu, z czego w latach 1930–32 jako członek Niemieckiej Partii Państwowej (Deutsche Staatspartei, DStP). W roku 1932 nie kandydowała w wyborach do Reichstagu. Ponadto w 1920 roku powołano ją jako radcę ministerialnego w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

Po przejęciu w 1933 roku władzy przez nacjonalistów zakończyła działalność polityczną i poświęciła się studiom historycznym oraz pracy pisarskiej. W 1933 roku napisała polityczną autobiografię Lebensweg durch eine Zeitenwende (Droga życiowa na przełomie czasów), która zrozumiana była jako publiczna dyskusja duchowa z nacjonalizmem. Początkiem 1934 roku związała się z kolejną towarzyszką życia Gertrud von Sanden (1881–1940), z którą zamieszkała na Śląsku w Gościszowie (wówczas Gießmannsdorf). W następnych latach podróżowała do Szwajcarii i Włoch. Pomimo wydanego w 1939 roku zakazu wystąpień publicznych prowadziła wykłady, przede wszystkim w kręgach ewangelickich oraz nadal wydawała do 1944 roku czasopismo Die Frau razem z Frances Magnus (1882–1969). W zimie 1945 roku Gertrud Bäumer wyjechała ze Śląska do Saalfeld/Saale, a stamtąd do Bambergu. Po wojnie usiłowała ponownie włączyć się do działalności politycznej i odbudowy ruchu kobiet, ale na drodze stanął jej ambiwalentny stosunek do nacjonalizmu i pogląd na politykę kobiet. Aktywny udział brała też w zakładaniu Unii Chrześcijańsko–Społecznej (Christlich-Sozialen Union, CSU). Wygłaszała odczyty na tematy teologiczne i historyczne, ale wkrótce tą działalność uniemożliwiła jej postępująca miażdżyca.

W 1949 roku zamieszkała z siostrą Else Bäumer (1875–1959) w Bad Godesberg. Od 1954 roku przebywała w Von Bodelschwinghsche Stiftungen Bethel w Bielefeldzie, gdzie zmarła 25 marca tegoż roku i została pochowana na tamtejszym cmentarzu.