August Weismann

Friedrich Leopold August Weismann (ur. 17 stycznia 1834 we Frankfurcie nad Menem, zm. 5 listopada 1914 we Fryburgu w Bryzgowi) – niemiecki lekarz, histolog i zoolog. Uważany jest za twórcę neodarwinizmu.

August Weismann (1908). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Johann (Jean) Konrad Weismann (1804–1880), profesor gimnazjalny, filolog klasyczny i teolog;
• Matka: Elise z domu Lübbren (1803–1850), córka radcy krajowego i burmistrza miasta;
• Żona: 1) od 1867 Mary Marie Dorothea (1848–1886), córka zamożnego handlarza tkaninami Friedricha Grubera; 2) od 1895 (rozwód 1901) Wilhelmina Jesse;
• Dzieci: 5 córek i syn Julius (1879–1950, kompozytor).

Życiorys

Od czwartego roku życia August Weismann brał lekcje muzyki, od czternastego uczył się rysunku i malarstwa we frankfurckim Städelsches Institut u Jakoba Beckera (1810–1872). Jego nauczycielem muzyki był kolekcjoner motyli, który zachęcił go do ich zbierania. Pomimo zdanej w 1852 roku matury w gimnazjum we Frankfurcie nad Menem nie mógł podjąć studiów przyrodniczych z powodu braku perspektyw zawodowych. Za radą przyjaciela rodziny, chemika Friedricha Wöhlera (1800–1882) i dzięki stypendium ze spadku mamy, rozpoczął studia medyczne w Getyndze. W 1856 roku napisał pracę doktorską o powstawaniu kwasu hipurowego w ciele człowieka.

Bezpośrednio po studiach został asystentem w klinice miejskiej w Rostocku. Na tutejszym uniwersytecie rozpoczął w maju 1857 roku studiowanie chemii. Sporządził dwa pisma, jedno o kwasie hipurowym u roślinożerców i jedno o zawartości soli w Morzu Bałtyckim, za które otrzymał dwie nagrody. Pismo o zasoleniu odwiodło go od myśli zostania chemikiem, gdyż uznał, że brakuje mu aptekarskiej dokładności.

Po podróży naukowej do Wiednia, gdzie odwiedzał muzea i kliniki, zdał egzamin państwowy jako lekarz i osiadł we Frankfurcie nad Menem. Podczas wojny między Austrią, Francją i Królestwem Sardynii w 1859 roku Weismann był lekarzem wojskowym. W 1860 roku przebywał w Paryżu u Isidore'a Geoffroy Saint-Hilaire'a i Alphonse'a Milne-Edwards'a. W latach 1860–1861 studiował zoologię u Rudolfa Leuckarta (1822–1898) na uniwersytecie w Gießen, po czym w latach 1861–1863 był lekarzem osobistym austriackiego arcyksięcia Stefana Wiktora Habsburga na zamku Schaumburg.

W 1863 roku habilitował się z zakresu zoologii na uniwersytecie we Fryburgu w Bryzgowi, gdzie został Privatdozentem, od 1865 profesorem nadzwyczajnym, od 1867 profesorem zwyczajnym i od 1873 do emerytury w 1912 kierował Katedrą Zoologii oraz był dyrektorem Instytutu Zoologii. W roku akademickim 1883/84 pełnił funkcję rektora uniwersytetu. Od 1873 roku zajmował się istotami żywymi wód słodkowodnych i badał Jezioro Bodeńskie, Titisee, Jezioro Zuryskie i Lago Maggiore. W 1877 roku pracował pierwszy raz w Stazione zoologica Anton Dohrn, z której założycielem się zaprzyjaźnił. Tam rozszerzył swoje badania na morskie formy skorupiaków.

Grób Weismanna na cmentarzu we Fryburgu w Bryzgowi. Źródło: Wikimedia Commons

Ponad 50 lat Weismann pracował na uniwersytecie we Fryburgu w Bryzgowi. Dzięki niemu uniwersytet stał się bardzo znany zarówno w Niemczech, jaki i za granicą. Od 1901 roku mieszkała u niego jedna z jego córek z pięciorgiem dzieci. Po dwutygodniowej chorobie zmarł 5 listopada 1914 roku z powodu niewydolności serca. Pochowany został na Cmentarzu Głównym (Hauptfriedhof) we Fryburgu (Feld 48).

Weismann jako ewolucjonista

Na początku zajmowania się teorią ewolucjonizmu August Weismann podjął dyskusję z chrześcijańską wiarą w stworzenie. W wydanym wykładzie Über die Berechtigung der Darwin’schen Theorie (1868) porównał „starą hipotezę stworzenia” z „hipotezą transmutacji”. Weismann doszedł do przekonania, że liczne fakty biologiczne da się swobodnie wytłumaczyć w ramach teorii ewolucji, ale pozostają niezrozumiałe, jeśli interpretuje się je jako akt stworzenia. Odtąd Weismann był zwolennikiem ewolucji. W trakcie życia zmieniał kilkakrotnie stanowisko w kwestii mechanizmu dziedziczności. Można w tym wyróżnić trzy fazy.

Od 1868 do 1882

Początkowo reprezentował tezy rozpowszechnione wśród przyrodników XIX wieku. Obserwowana zmienność jednostki pewnego gatunku doprowadziła go, podobnie jak Darwina, do dziedziczenia cech. Wierzył przy tym, jak napisał w 1876 roku, w „powstanie transmutacji (zmiany gatunku) na drodze bezpośrednich wpływów zewnętrznych uwarunkowań życia”. „Każdą zmianę traktuje się jako reakcję organizmu na zewnętrzne oddziaływania, jako odchylenie od odziedziczonego kierunku rozwoju, wynika z tego, że bez zmiany świata zewnętrznego nie mógłby wystąpić żaden dalszy rozwój form organicznych.” Wykorzystał także klasyczną formułę lamarkizmu o używanych i nieużywanych organach.

Od 1882 do 1895

W wykładzie z 1883 roku o dziedziczeniu po raz pierwszy odrzucił wszystkie przedstawienia dziedziczenia cech nabytych. Tak jak uczynił to w badaniu wiary stworzenia w porównaniu z teorią ewolucji, zestawił liczne przykłady, które próbował wyjaśnić przy pomocy obu tez. Przykładowo: Jak można wyjaśnić specjalne dostosowanie poszczególnych kast robotnic i żołnierzy mrówek, jeśli te nigdy się nie rozmnażały? Dzięki teorii plazmy zarodkowej wyjaśnienie jest bezproblemowe, lecz teoria organów używanych i nieużywanych nie może tutaj spełnić oczekiwanego działania. Także przykład, który sam Darwin wyjaśniał przy użyciu teorii organów używanych i nieużywanych, jak tendencja dotycząca degeneracji skrzydeł i wzmocnienia nóg u ptactwa domowego, wyjaśniał teraz teorią plazmy zarodkowej. Pomimo tego jemu współcześni nie byli przekonani do jego hipotezy.

Weismann rozwinął koncepcję linii zarodkowej. Tym samym przeciwstawił się panującemu wówczas poglądowi, że cały organizm rodzicielski wpływa na cechy potomków, i że także cechy, które rodzice nabyli podczas życia mogą zostać przeniesione na potomków. Weismann rozróżnił linię zarodkową i somę jako całość wszystkich pozostałych komórek, z których nie mogą pochodzić komórki zarodkowe, i z których nie wynika żaden wpływ na linię zarodkową. (W dzisiejszym rozumieniu: Tylko mutacje w linii zarodkowej, nie te w tkankach somatycznych, są przekazywane potomstwu.) Ta teoria była początkowo bardzo kontrowersyjna i zyskała akceptację dopiero na początku XX wieku.

Po raz pierwszy koncepcja i pojęcie komórek macierzystych znalazła się w ilustrowanym dziele Die Entstehung der Keimzellen bei Hydromedusen (Powstanie komórek zarodowych u hydromeduz) z 1883 roku. Weismann zauważył, że pierwotne komórki zarodkowe we wczesnym embrionie mogą być odłożone na początku zarodka i nie uczestniczą w tworzeniu zarodka jak komórki somatyczne. W zarodku muchy określa je jako stałe „komórki biegunowe” („Polzellen“). Są one zdeterminowane przez specjalne składniki cytoplazmatyczne do tworzenia pierwotnych komórek zarodkowych, które w oparciu o Weismanna są dziś ujmowane jako "plazma zarodkowa", ale takie przyjęcie tego terminu nie jest w tym przypadku uzasadnione. Weismann rozumiał jako plazmę zarodkową ogół, wówczas jeszcze nieznanych materialnych, nośników dziedziczności, które według jego błędnego pojmowania powinny być przypisane tylko pierwotnym komórkom zarodkowym. W odniesieniu do podziału komórek generatywnych, służących rozmnażaniu, i somatycznych w organizmach wielokomórkowych Weismann zwraca uwagę, że tylko komórki somatyczne podlegają śmierci. Organizmy jednokomórkowe, u których ten podział nie istnieje, są potencjalnie nieśmiertelne.

Od 1896 do 1910

Weismann pracował nad rozwojem zarodków w jeżowcach morskich, na przykładzie których mógł obserwować różne formy podziału komórek, mitozę i mejozę (podział redukcyjny), wprowadzając te pojęcia do biologii rozwojowej.

Dzieła (wybór)

• Über den Einfluß der Isolierung auf die Artbildung. Engelmann, Leipzig 1872.
• Studien zur Descendenz-Theorie. I. Ueber den Saison-Dimorphismus der Schmetterlinge. Leipzig 1875.
• Studien zur Descendenztheorie: II. Ueber die letzten Ursachen der Transmutationen. Leipzig 1876.
• Die Entstehung der Sexualzellen bei den Hydromedusen: Zugleich ein Beitrag zur Kenntniss des Baues und der Lebenserscheinungen dieser Gruppe. Fischer, Jena 1883.
• Die Continuität des Keimplasmas als Grundlage einer Theorie der Vererbung. Fischer, Jena 1885.
• Über die Zahl der Richtungskörper und über ihre Bedeutung für die Vererbung. Fischer, Jena 1887.
• Das Keimplasma: eine Theorie der Vererbung. Fischer, Jena 1892.
• Aufsätze über Vererbung und angewandet biologische Fragen. Fischer, Jena 1892.
• Die Allmacht der Naturzüchtung: eine Erwiderung an Herbert Spencer. Jena 1893.
• Vorträge über Deszendenztheorie: Gehalten an der Universität zu Freiburg im Breisgau. 2 tomy, Fischer, Jena 1902.

Literatura

• Włodzimierz Kinastowski: Próba analizy założeń weismannowskiej teorii dziedziczenia. Warszawa : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.

Linki

• August Weismann w de.wikipedia.org, online.
• Biografia Augusta Weismanna w Biografien aus den biographischen Sammelwerken der Kommission für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg.