August Tholuck

Friedrich August Gottreu Tholuck (ur. 30 marca 1799 we Wrocławiu, zm. 10 czerwca 1877 roku w Halle (Saale)) – niemiecki teolog ewangelicki, egzegeta, profesor teologii na uniwersytecie w Halle.

August-Tholuck
August Tholuck.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Johann Gottlob (1756–1829, złotnik;
  • Matka: Johanne Christiane Rönschen (zm. 1806);
  • Rodzeństwo: 4 braci m.in. Karl Friedrich Gottlob ur. 1790), 5 sióstr, 8 rodzeństwa przyrodniego;
  • Żona: 1) od 1829 Henriette Heydrich (zm. 1831), 2) 1838 Mathilde (1816–94), autorka Kurzes Lebensbild des seligen Reichs-Freiherrn Julius von Gemmingen Steinegg-Hagenschies. Aufgezeichnet von Kindeshand, 1886, i Erinnerungen an Prof. Tholucks Heimgang, 1892, córka barona Juliusa von Gemmingena (1774–1842, wyznanie katolickie, od 1823 ewangelickie) i Anny Marii (Marianne) von Gemmingen (1781–1858).

Życiorys

August Tholuck urodził się 30 marca 1799 we Wrocławiu, gdzie uczęszczał do Gimnazjum im. Magdaleny (Magdalenengymnasium). W wieku 12 lat przerwał naukę w gimnazjum, aby wyuczyć się zawodu w warsztacie ojca. Jednak po roku wrócił do gimnazjum, gdzie odkryto i wspierano jego zdolności językowe. W wieku 17 lat opanował 19 języków. W przekazach znajduje się też informacja, że pracował jako tłumacz, aby zarobić pieniądze. Po zdaniu matury w 1816 roku zaczął studiować orientalistykę na rodzimym uniwersytecie, a w następnym roku przeniósł się na uniwersytet do Berlina, gdzie dodatkowo studiował teologię. Przez krótki czas pracował tam także jako prywatny sekretarz orientalisty Heinricha Friedricha von Dieza (1751– 1817). Najważniejszym nauczycielem Tholucka stał się historyk Kościoła August Neander (1789–1850), podczas gdy utrzymywał dystans do teologa i filozofa Friedricha Schleiermachera (1768–1834). Ponieważ August Tholuck ulegał silnym wahaniom nastroju i nosił się kilka razy z myślami samobójczymi, otworzył się na ruch przebudzenia chrześcijańskiego skupiony wokół barona Hansa Ernsta von Kottwitza (1757–1843).

Tholuckkonvikt Mittelstraße
Pierwszy budynek Tholuckkonvikt
Źródło: Wikimedia Commons

Zaoferowaną w 1819 roku profesurę starotestamentowej egzegezy i filologii orientalnej na uniwersytecie w Dorpat (obecnie Tartu) August Tholuck nie mógł przyjąć z powodu choroby. W 1820 roku został licencjatem teologii dzięki pracy Sufismus sive Theosophia Persarum pantheistica (opublikowana 1821). Z powodu sprzeciwu Friedricha Schleiermachera wykłady na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Berlińskiego mógł rozpocząć dopiero po ministerialnej interwencji. W 1822 roku uniwersytet w Jenie nadał mu z powodu prowadzonych badań perskich tytuł doktora honoris causa, a na uniwersytecie w Berlinie mianowano Tholucka profesorem nadzwyczajnym w dziedzinie Starego Testamentu. W 1823 roku władza zarejestrowała zaangażowanie Tholucka w Berlińskim Towarzystwie Szerzenia Chrześcijaństwa wśród Żydów ( Berliner Gesellschaft zur Beförderung des Christentums unter den Juden). Bestselerem stała się opublikowana anonimowo w 1823 roku powieść Tholucka Guido und Julius: Die Lehre von der Sünde und vom Versöhner, oder: Die wahre Weihe des Zweiflers. W książce zawarte są wszystkie charakterystyczne cechy ruchu przebudzenia chrześcijańskiego i jego teologia. W 1825 roku odbył podróże naukowe do Lejdy, Londynu, Oksfordu i Paryża.

Gedenktafel Tholuckkonvikt Mittelstraße
Tablica pamiątkowa na byłym budunku Tholuckkonvikt
Źródło: Wikimedia Commons

17 listopada 1825 roku Tholuck został powołany jako profesor zwyczajny Nowego Testamentu na uniwersytet w Halle, gdzie został następcą Georga Christiana Knappsa (1753–1825). Powołanie zdeklarowanego pietysty na uniwersytet w Halle opanowany przez racjonalistów spowodowało masowe protesty. August Tholuck rozpoczął walkę z panującym w Halle racjonalizmem, a wykorzystał do tego założone razem z Ernstem Wilhelmem Hengstenbergiem (1802–69) i Ernstem Ludwigiem von Gerlachem (1795–1877) w 1827 roku czasopismo Evangelische Kirchenzeitung für das protestantische Deutschland oraz powołane do życia w 1830 roku czasopismo Litterarischer Anzeiger für Christliche Theologie und Wissenschaft überhaupt. Przez pewien czas pracował w 1828 roku jako pastor w poselstwie pruskim w Rzymie. W Rzymie poznał posła i późniejszego teologa świeckiego Christiana Carla Josiasa von Bunsena (1791–1860). Jako orientalista i teolog August Tholuck badał też rękopisy w rzymskich bibliotekach. Po powrocie do Halle odrzucił w 1829 roku powołanie na pastora dworskiego do Drezna oraz profesurę w Bazylei. Wyśmienite kontakty z dworem Tholuck wykorzystał do rozbudowy Wydziału Teologicznego, a w 1836 nie dopuścił do powołania na uniwersytet w Halle racjonalisty Ferdinanda Christiana Baura (1792–1860). Jako egzekutor królewskiej pruskiej polityki kościelnej został w Halle w 1839 roku kaznodzieją uniwersyteckim i w 1840 dziekanem. W 1842 mianowano Augusta Tholucka radcą Konsystorza. Jako rzecznik Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej zwrócił się przeciwko kolegom, np. przeciw reprezentantowi staroluteran Ferdinandowi Guericke. Tholuck był aktywnym działaczem także zagranicznej polityki kościelnej. W 1846 roku należał w Londynie do założycieli Światowego Aliansu Ewangelicznego. Kolegą i przyjacielem Augusta Tholucka był dogmatyk Julius Müller (1801–78), z którym owocnie współpracował.

Na studentów oddziaływał inspirująco, do legendy należy „sofa Tholucka”, na której prowadził długotrwałe rozmowy ze studentami. August Tholuck przyciągał do Halle studentów z całych Niemiec, licznych studentów zagranicznych, wśród nich metodystów ze Stanów Zjednoczonych Ameryki m.in. późniejszego biskupa Methodist Episcopal Church Johna Fletchera Hursta (1834–1903). Do najwybitniejszych uczniów Tholucka należeli: Martin Kähler (1835–1912), Wilhelm Herrmann (1846–1922) i Philip Schaff (1819–93), współzałożyciel Światowego Aliansu Kościołów Reformowanych.

TholuckAugust StadtgottesackerHalle
Grób Augusta Tholucka na cmentarzu Stadtgottesacker w Halle.
Źródło: Wikimedia Commons

August Tholuck w pracy naukowej koncentrował się na egzegezie Nowego Testamentu, historii teologii, Kościoła i dogmatów, komentarzach do Ewangelii. Jego interpretacje językowe stały na bardzo wysokim poziomie. Jednak na drogę historyczno-krytycznej metody wkroczyli dopiero jego liczni uczniowie. Ilość jego dzieł teologicznych, publicystycznych oraz przekładów jest nadzwyczaj bogata. Wymienić tu można przykładowo pismo Glaubwürdigkeit der evangelischen Geschichte (Wiarygodność ewangelickiej historii, 1837), w którym wyraźnie skrytykował książkę Leben Jesu (Życie Jezusa) Davida Friedricha Straussa (1808–1874), którą Ferdinand Christian Baur określił jako „mistrzostwo szarlatanerii naukowej”. Napisał także biografie anglikańskiego duchownego i jednego z założycieli ewangelikalizmu George'a Whitfielda oraz biografię profesora nauk ekonomicznych i pisarza Johanna Heinricha Junga (1740–1817). Publikowane czasopismo Litterarischer Anzeiger für christliche Theologie und Wissenschaft überhaupt (1830–49) stworzyło mu forum, dzięki któremu skutecznie oddziaływał w różnych debatach teologicznych i zajmował stanowisko przeciw konfesyjnym i racjonalistycznym dążeniom.

Życzeniem Augusta Tholucka było stworzenie domu dla ubogich studentów, co realizowała od 1870 roku jego żona Mathilde von Gemmingen-Steinegg. Dzięki licznym dotacjom powstał w 1871 roku „Tholuckkonvikt“, który w 1997 roku połączony został z „Sprachenkonvikt” i powstał Evangelisches Konvikt Halle.

W 1873 roku zrezygnował z funkcji kaznodziei uniwersyteckiego, w 1875 roku wygłosił ostatni wykład, w 1876 prowadził ostatnie seminarium. August Tholuck zmarł 10 czerwca 1877 roku w Halle, a jego grób znajduje się na tamtejszym cmentarzu Stadtgottesacker.

Dzieła (wybór)

  • Sufismus, sive theosophia Persarum pantheistica. Ferdinand Dümmler, Berlin 1821.
  • Auslegung des Briefes Pauli an die Römer: nebst fortlaufenden Auszügen aus den exegetischen Schriften der Kirchenväter und Reformatoren. Berlin, 1824 (online).
  • Umschreibende Uebersetzung des Briefes Pauli an die Römer. Berlin 1825 (online).
  • Commentar zu dem Evangelio Johannis. Hamburg 1827 (online).
  • Die Lehre von der Sünde und vom Versöhner, oder die wahre Weihe des Zweiflers. Hamburg, 1832 (online).
  • Philologisch-theologische Auslegung der Bergpredigt Christi nach Matthäus. Hamburg, 1833 (online).
  • Leben Georg Whitfields. Leipzig : Berger, 1843 (online).
  • Züge aus dem Leben des Johann Heinrich Jung, genannt Stilling. Bielefeld : Velhagen & Klasing, 1844. (online).
  • Stunden christlicher Andacht, ein Erbauungsbuch. Friedrich Andreas Perthes, Gotha, 6 wydanie, 1860.
  • Vorgeschichte des Rationalismus
    • Tom 1: Das akademische Leben des siebzehnten Jahrhunderts mit besonderer Beziehung auf die protestantisch-theologischen Fakultäten Deutschlands. Eduard Anton, Halle 1853–1854.
      • Część 1: Die akademischen Zustände. 1853.
      • Część 2: Die akademische Geschichte der deutschen, skandinavischen, niederländischen, schweizerischen Hohen Schulen. 1854.
    • Tom 2: Das kirchliche Leben des siebzehnten Jahrhunderts bis in die Anfänge der Aufklärung. Wiegandt und Grieben, Berlin 1861–1862.
      • Część 1: Die erste Hälfte des siebzehnten Jahrhunderts bis zum Westphälischen Frieden. 1861.
      • Część 2: Die zweite Hälfte des siebzehnten Jahrhunderts. 1862.

Literatura

  • Leopold Witte: Das Leben Friedrich August Gotttreu Tholuck's, 2 tomy, 1884 i 1886, Velhagen & Klasing, Bielefeld (online)
  • Gustav Frank: Tholuck, August. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 38, Duncker & Humblot, Leipzig 1894, s. 55–59.

Linki