Arno Holz

Arno Holz (ur. 26 kwietnia 1863 w Rastenburgu, w Prusach Wschodnich; obec. Kętrzyn; zm. 26 października 1929 w Berlinie) - niemiecki poeta i dramaturg w okresie naturalizmu i impresjonizmu. (do 1926 wyznania ewangelickiego, później bezwyznaniowy ?)

Buettner Arno Holz
Arno Holz, obraz Ericha Büttnera, 1916..
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Hermann (1825-86), aptekarz w Kętrzynie, później w Berlinie i Frankfurcie nad Menem, syn aptekarza Augusta Heinricha i Johanne Justine Leerbaß; matka Franziska Werner (1833-1920) z Insterburga (obecnie Czerniachowsk w obwodzie kaliningradzkim w Rosji); - ożenił się 1) w Berlin-Wilmersdorf w 1893 (rozwód 1926) z Emilie z domu Wittenberg (ur. 1867), 2) w Berlin-Schöneberg w 1926 z Anitą z domu Gewelke (ur. 1886); z pierwszego małżeństwa miał 3 synów.

Życiorys

Arno Holz przybył w 1875 r. z Kętrzyna do Berlina, gdzie jego ojciec otrzymał posadę przedstawiciela apteki i pozostał tam aż do śmierci. W Berlinie uczęszczał do gimnazjów »Humboldt-Gymnasium«, a później do »Königstädtisches Gymnasium«, które opuścił w 1881 roku. Od tego momentu został samoukiem. Jako poecie towarzyszyły mu często niepowodzenia finansowe, popadał czasowo w kłopoty gospodarcze i aby siebie i rodzinę wyżywić był zmuszony do wyrabiania zabawek. Oprócz tego znajdował zawsze wsparcie u przyjaciół i mecenasów. Wymienić w tym miejscu warto nauczyciela śpiewu i recytatora Roberta Reßa (1871-1935), kompozytora i liryka Georga Stolzenberga (1857-1941) i kompozytora Maxa Wagner (1879-1949), który założył później »Arno-Holz-Archiv«. Za tomiki wierszy »Klinginsherz« i »Buch der Zeit« otrzymał stypendium »Augsburger Schiller-Stiftung« oraz był kilkakrotnie proponowany do Literackiej Nagrody Nobla.

Na marginesie poetyckiego dzieła życia Holza leży okresowa współpraca literacka z Oskarem Jerschke, która przyniosła konwencjonalne dramaty jak »Traumulus« (1905), »Frei!« (1907) i »Büxl« (1911). Tragedia »Traumulus« została sfilmowana w 1936 r. przez Carla Froelicha. Decydująca dla literackiego przebiegu twórczości Holza była wspólna praca z Johannesem Schlafem w latach 1887-88. Jej efektem było m.in. pismo programowe naturalizmu »Die Kunst, ihr Wesen und ihre Gesetze«. Pod pseudonimem Bjarne P. Holmsen opublikował szkic prozą »Papa Hamlet« (1889) i dramat »Die Familie Selicke« (1890).

Zebrane eksperymenty określane przez Holza jako "naturalizm konsekwentny" ukazały się w 1892 r. pt. »Neue Gleise« (Nowe tory). Po krótkim okresie współpracy w czasopiśmie literacko artystycznym »Pan« i jako redaktor czasopisma »Freie Bühne«, którego założycielami byli m.in. Julius i Heinrich Hart pozostał przez całe życie samotnikiem i autsajderem.

Twórczość

W książce »Buch der Zeit« (1886) Holz ukazuje się jego radykalno-rewolucyjna postawa i tendencje krytyczno-literackie. Wielkie miasto z jego problemami społecznymi, pochwała nowoczesnej techniki, namiętne potępienie chrześcijaństwa w sensie Fryderyka Nietzschego i ocena niemieckiej literatury XIX wieku są jego głównymi tematami. Stanowi ona krok wstępny do późniejszego jego głównego dzieła »Phantasus«. Zainspirowany twórczością Émile'a Zoli (1840-1902) prowadził intensywne studia teorytyczno-artystyczne. W duchowej polemice z Hippolytem Taine, Augustem Comte, Herbertem Spencerem i przedstawicielami nowoczesnego przyrodoznawstwa próbował znaleźć ostateczną istotę i prawo sztuki oraz na nowo je sformułować. Wynikiem tych starań jest często źle rozumiane zdanie: "Sztuka ma tendencję, żeby ponownie stać się naturą." Pośrednikiem w tym procesie jest w swojej wyjątkowości indywidualny artysta. Przy tym pod pojęciem "natura" rozumie wszystkie egzystencjalne warunki ludzkości. Sztuka nie jest zatem niczym innym niż przedstawieniem wewnętrznej i zewnętrznej rzeczywistości ludzkiego bytu. Te dążenia totalnego pojmowania rzeczywistości chciał najpierw realizować w dramacie. Zaplanowany na 10 sztuk cykl »Berlin, Die Wende einer Zeit in Dramen« pozostał nie ukończony. Po satyrycznej komedii »Sozialaristokraten«(1896) nastąpiła dopiero 12 lat później tragedia »Sonnenfinsternis«, w której artysta zajął się charakterem i sensem artystycznej egzystencji. Zakończenie stanowi dramat »Ignorabimus« (1913), pewne rozliczenie z duchowymi nurtami czasu od pozytywizmu do parapsychologii. Równolegle do tego próbował stworzyć "liryczny portret XVII w." w »Dafnis« (1904) z zastosowaniem języka barokowego.

Jednak miejsce w nowożytnej historii literatury zapewniło mu dzieło »Phantasus«, w którym przedstawił poetycki obraz swojej epoki, okres ok. 1900 roku. Typowa w nim jest podstawowa forma liryczna, która pojawia się także w twórczości Alfreda Momberta, Theodora Däublera, Detleva von Liliencrona, Richarda Dehmela lub Stefana George. Przez ponad 30 lat Holz opracowywał »Phantasusa«. ukazało się w sumie 5 wersji.

Dzieła (wybór)

  • Klinginsherz, 1883.
  • Deutsche Weisen, razem z Oskarem Jerschke, 1884.
  • Die Kunst. Ihr Wesen und ihre Gesetze, 1891.
  • Der geschundne Pegasus. Eine Mirlitoniade in Versen, razem z Johannesem Schlafem, 1892.
  • Neue Gleise, razem z Johannesem Schlafem, 1892.
  • Berlin, das Ende einer Zeit in Dramen
    1. Socialaristokraten, 1896.
    2. Sonnenfinsternis, 1908.
    3. Ignorabimus, 1913.
  • Phantasus, 2 części, 1898/99.
  • Die Blechschmiede, 1902.
  • Lieder auf einer alten Laute, 1903.
  • Die Perle der Antillen, Komödie, razem z Oskarem Jerschke, 1909.
  • Flördeliese, 1919.
  • Der erste Schultag, 1924.
  • Entwurf einer „Deutschen Akademie“ als Vertreterin der geeinten deutschen Geistesarbeiterschaft, Offener, sehr ausführlicher Brief und Bericht an die Öffentlichkeit, 1926.
  • Hermann Bahr i Arno Holz: Briefwechsel 1887-1923. wyd. Gerd-Hermann Susen i Martin Anton Müller. Göttingen, 2015, ISBN 978-3-8353-1719-2.

Literatura

  • Karl Geisendörfer: Holz, Arno. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 9, Duncker & Humblot, Berlin 1972, ISBN 3-428-00190-7, s. 564-567.

Linki

Nowości

Popularne artykuły

Tematy pokrewne