Achim von Arnim

Achim von Arnim, właściwie Carl Joachim Friedrich Ludwig von Arnim (ur. 26 stycznia 1781 roku w Berlinie, zm. 21 stycznia 1831 roku w Wiepersdorf w powiecie Teltow-Fläming) - niemiecki pisarz, obok Clemensa Brentano i Josepha von Eichendorffa jeden z ważniejszych przedstawicieli romantyzmu heidelberskiego. (wyznania ewangelickiego)

Achim von Arnim
Achim von Arnim.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Joachim Erdmann von Arnim (1741–1804), przedstawiciel dyplomatyczny w Kopenhadze i Dreźnie, 1776-78 dyrektor teatru i opery w Berlinie; matka  Amalie Caroline von Labes (1761–81);  brat Karl Otto Ludwig von Arnim (1779–1861), pisarz;  - ożenił się w Berlinie 11 marca 1811 roku z Bettiną Brentano; miał 7 dzieci:
1. Freimund Johann (1812-1863),
2. Siegmund Lucas ( 1813-1890),
3. Friedmund Anton Nepomuk (1815-1883),
4. Kühnemund Waldemar (1817-1835),
5. Maximiliane Marie Catharine (1818-1894),
6. Armgart Catharina ( 1820-1880) (matka pisarki Elisabeth von Heyking  i  Irene Forbes-Mosse) małżonka  Alberta Georga Friedricha von Flemminga (1813–1884),
7. Ottilie Beate Gisela Walburgis (1827-1889) małżonka Hermana Grimma.

Życiorys

Dzieciństwo i nauka

Matka Achima von Arnima, Amalie Caroline von Labes, zmarła trzy tygodnie po jego urodzeniu. Achim von Arnim wraz ze starszym bratem Karlem Otto spędził dzieciństwo u swojej babci Caroline von Labes w Zernikowie i Berlinie, gdzie w latach 1793-1798 uczęszczał do gimnazjum  Joachimsthalsche Gymnasium. Od 1798 do 1800 roku studiował na uniwersytecie w Halle(Saale) prawo, nauki przyrodnicze, matematykę i fizykę. Już jako student napisał liczne teksty przyrodnicze między innymi ”Versuch einer Theorie der elektrischen Erscheinungen” (Halle 1799) jak również jako współpracownik swojego nauczyciela Ludwiga Wilhelma Gilberta artykuły do czasopisma ”Annalen der Physik”. W domu kompozytora  Johanna Friedricha Reichardta poznał   Ludwiga Tiecka, którego podziwiał prace literackie. Od 1800 roku kontynuował studia w Getyndze, gdzie zaprzyjaźnił się z Clemensem Brentano. Pod ich wpływem zmienił swoje zainteresowanie z nauk przyrodniczych na pracę literacką. Po ukończeniu studiów w lecie 1801 roku Achim von Arnim napisał pod wpływem ”Cierpień młodego Wertera” swoją pierwszą powieść ”Hollin’s Liebeleben”.

Podróże

W latach 1801-1804 Achim von Arnim odbył podróż edukacyjną razem z bratem Karlem Otto. Podróż prowadziła przez Drezno, Pragę, Monachium, Wiedeń do Frankfurtu nad Menem, gdzie przybyli w czerwcu 1802 roku. We Frankfurcie spotkał pierwszy raz swoją przyszłą żonę Bettinę Brentano. Razem z jej bratem Clemensem podróżował w okolicach Renu. Następnie udał się do Stuttgartu, przez Szwajcarię do północnych Włoch i Francji. W Paryżu zawarł znajomość z Friedrichem i Dorotheą Schlegel. Dalsze swoje kroki skierował do Londynu, Walii, Szkocji i Holandii. W 1804 roku wrócił do Niemiec. W tym samym roku zmarł jego ojciec i Achim von Arnim stał się właścicielem kilku dóbr w Uckermarku. Jako miejsce swego zamieszkania wybrał Berlin, ale w międzyczasie w 1805 roku przebywał w Heidelbergu z Brentano, gdzie razem podjęli pracę nad zbiorem pieśni „Des Knaben Wunderhorn“, który ukazał się jesienią tegoż roku.

Od czerwca 1806 roku przebywał w Halle i Getyndze, od listopada 1806 do września 1807 na dworze królewskim w Królewcu, następnie w Weimarze, gdzie spotkał Johanna Wolfganga von Goethego, w Kassel poznał braci Grimm. Od stycznia do listopada 1808 roku mieszkał w Heidelbergu razem z Clemensem Brentano i Josephem Görresem. W Heidelbergu wszedł w krąg tamtejszych romantyków skupionych wokół Josepha Görresa, któremu heidelberski romantyzm zawdzięcza nazwę. Rozpoczął tam wydawanie czasopisma ”Zeitung für Einsiedler”, na potrzeby którego pisali artykuły Brentano, Görres, bracia Wilhelm Karl Grimm i Jacob Ludwig Karl Grimm, Tieck, Friedrich Schlegel,  Jean Paul,  Justinus Kerner i  Ludwig Uhland. Krąg ten z pobudek politycznych zwracał się przeważnie do średniowiecza, aby przez sztukę tej epoki stworzyć jedność narodową.

Pobyt w Berlinie i w Wiepersdorf

W latach 1809-13 Achim von Arnim był ponownie w Berlinie. Założył tam razem z  Adamem Heinrichem Müllerem towarzystwo pruskich patriotów „Christlich-Deutsche Tischgesellschaft“ (1811), do którego należeli politycy, profesorowie, wojskowi i artyści. Jego członkami mogli zostać tylko ochrzczeni mężczyźni, którzy w tej religii się urodzili, w związku z czym zostali wykluczeni ochrzczeni Żydzi i ich potomkowie. Spośród znanych polityków członków towarzystwa można wymienić Christiana Petera Wilhelma Beutha i radcę finansowego Friedricha Augusta von Staegemanna, spośród wojskowych Carla von Clausewitza, spośród uczonych Friedricha Schleiermachera, Johanna Gottlieba Fichte i Friedricha Karla von Savigny, spośród pisarzy Clemensa Brentano, spośród innych artystów Augusta Wilhelma Ifflanda,  Johanna Friedricha Reichardta i Karla Friedricha Schinkela. ”Tischgesellschaft“ krzewiło antyfracuski patriotyzm i antysemityzm. Najbardziej zanymi przemowami są: Clemensa Brentano tzw.  Philister-Rede i Achima von Arnima ” Über die Kennzeichen des Judentums”. Mowa Arnima jest antysemickim tekstem, w którym przytacza liczne frazesy antysemickiej literatury. W tym czasie pracował także dla czasopisma „Berliner Abendblättern“ wydawanego przez Heinricha von Kleista.

11 marca 1811 Achim von Arnim ożenił się z Bettiną Brentano córką Petera Antona Brentano i Maximiliane von La Roche. Po ślubie, małżonkowie udali się w podróż do Weimaru, aby odwiedzić Goethego. Ostry spór Bettiny z małżonką Goethego doprowadził do ochłodzenia między Arnimem i Goethe. Małżonkowie żyli przeważnie osobno, ona w Berlinie, a on od 1814 roku w swoich dobrach w Wiepersdorf.

W 1813 roku jako kapitan, podczas wojny wyzwoleńczej, poprowadził berliński batalion, a od października do lutego 1814 roku był wydawcą berlińskiego dziennika „Preußische Correspondenten“. Z powodu sporów z pierwszym jego wydawcą Bartholdem Georgem Niebuhrem zrezygnował z tej funkcji. W 1813 roku wstąpił do klubu Gesetzlosen Gesellschaft w Berlinie.
W 1820 roku odwiedził Ludwiga Uhlanda, Justinusa Kernera, braci Grimm i ostatni raz Goethego w Weimarze. Zmarł 21 stycznia 1831 roku w  Wiepersdorf.

Znaczenie

Pieśni Des Knaben Wunderhorn

Na pisarzy późnego romantyzmu i realizmu takich jak Eduard MörikeHeinrich Heine, Ludwig Uhland i   Theodor Storm szczególnie oddziaływał zbiór pieśni ”Des Knaben Wunderhorn” (Cudowny róg chłopca). Zbiór ten zawiera około 600 pieśni i należy do najważniejszych świadków propagowanej od romantyzmu poezji ludowej. Pieśni te zostały przez autorów często w sposób istotny przerobione lub zupełnie na nowo opracowane, czy napisane. Zbiór zawiera pieśni miłosne, piosenki dla dzieci, pieśni wojenne, ballady i turystyczne od średniowiecza do XVIII wieku. Inspiracją do powstania tego dzieła była broszura  Johanna Gottfrieda Herdera ”Von deutscher Art und Kunst“. Jednak pieśni opracowane przez niego są mniej muzykalne i mniej realistyczne niż te, które opracował Brentano, ale posiadają mocny rytm marsza i wiele swobodnych wtrąceń. Zbiór ten nie miał żadnego celu naukowego, ale miał odnowić niemiecką kulturę i poezję i zbudować polityczny i społeczny most między prostym ludem a wykształconymi elitami. Stare pieśni odżyły nowym bytem. Bardzo nimi był zachwycony Goethe i polecał jako lekturę nie znającą granic społecznych, a Görres pisał:
„Sam naród otworzył swoje wnętrze w tych pieśniach”.
W rzeczywistości żaden inny zbiór poematów nie miał tak silnego oddziaływania na publikę jak i na poetów. Temu samemu celowi przywrócenia ludowi „straconych tonów poezji” minionego czasu służyło czasopismo ”Zeitung für Einsiedler“ (1808), które zebrane w formie książki zostało wydane jako „Tröst Einsamkeit“. Zbiór pieśni stał się także żródłem inspiracji dla kompozytorów m.in. Roberta Schumanna i Johannesa Brahmsa.

Hollins Liebeleben i Armut, Reichtum, Schuld und Buße...

Opowiadania Achima von Arnima rozpoczynają się wraz z ukazaniem małej powieści „Hollins Liebeleben“ (Życie miłosne Hollina) (1802), w której widnieją jeszcze ślady ”Cierpień młodego Wertera”  Goethego. Z powodu swojej wielości epizodów, różnych wtrąceń i braku spójności formy uchodzi obecnie za nieudane jego dzieło.
Znacząca jest również jego współczesna powieść „Armut, Reichtum, Schuld und Buße der Gräfin Dolores, Eine wahre Geschichte zur lehrreichen Unterhaltung armer Fräulein aufgeschrieben“ (Ubóstwo, bogactwo, wina i pokuta hrabiny Dolores. Prawdziwa historia napisana dla pouczającego prowadzenia biednej panienki ) (1810), która reprezentuje poważne pojmowanie małżeństwa, jego obowiązków moralnych, żądań społeczeństwa i podejmuje aktualne kwestie edukacyjne, społeczne i polityczne z punktu widzenia tradycji.
Powieść podzielona jest na 4 części: ubóstwo, bogactwo, wina i pokuta. Ubóstwo - W południowoniemieckiej małej miejscowości zubożały Graf P. udaje się na emigrację do Ameryki. Jego żona umiera ze zgryzoty. pozostawiając dwie córki, pobożną Klelię i rozpieszczoną Dolores. Służba zostaje zwolniona. Podczas trwającej wojny dziewczyny muszą się bronić przed zakwaterowaniem wojsk w ich zamku. Wojsko odchodzi. Przejeżdżający student, Graf Karl pomimo widocznej biedy zakochuje się w chętnej do zamążpójścia Dolores i daje jej większość swoich skromnych środków na utrzymanie sióstr. Sobie zostawia tylko to co niezbędne. Bogactwo - Podczas, gdy Klelia przebywa u krewnych na Sycylii, Dolores trwoni majątek narzeczonego. Gdy Graf Karl kończy studia i wraca do Dolores dochodzi między nimi do sporu, ale pomimo tego Karl ją poślubia. Graf Karl osiąga pełnoletność, przejmuje swoje dobra i staje się bogatym mężczyzną. Przeprowadzają się na wieś. Przychodzi list z Palermo, w którym Klelia opisuje swoją tęsknotę za domem i za "kochaną niemiecką wiosną". W międzyczasie Dolores jest w ciąży. Zwyczaje panujące na wsi uważa za pozbawione smaku, ale wynikające jednak z tradycji. Dolores wyśmiewa zarówno pilność chłopów podczas zbiorów jak i ich żony, które nadzorują te prace. Jesienią para opuszcza wiejski zamek i przenosi się do miasta. Wina - Dolores rodzi syna Karla. Przychodzi kolejny list z Palermo z wiadomością, że Klelia poślubiła bogatego hiszpańskiego Księcia A.. Dolores zazdrości szczęścia siostrze i spogląda zarozumiale na swego męża, który chce uczyć czytania dwoje chłopskich dzieci. Markiz D., podobno kuzyn księcia, przekazuje Dolores nowe wiadomości od siostry. Graf Karl wyjeżdża na wieś, a Dolores pozostaje w mieście. Dochodzi do zbliżenia między Markizem, a Dolores. Graf Karl po powrocie zauważa, że między nimi coś zaszło, ale pozwala Markizowi na wyjazd z nimi na wieś. Markiz sam powraca do miasta i udaje się na kolejny podbój. Dolores robi mu wyrzuty, czując się wykorzystaną przez tego niewdzięcznika. Dolores czasami mówi przez sen. Trzy miesiące po wyjeździe Markiza Graf jest ponownie z Dolores, która jest w ciąży i w nocy mimowolnie wyjawia przez sen swoją winę. Graf Karl rozważa zemstę na Markizie. Pewnego dnia otrzymuje list od Klelii z zaproszeniem na Sycylię. Klelia pisze w nim, że wreszcie ma ponownie swojego męża. Książę A. przebywał w Niemczech jako Markiz D. i wykorzystał gościnność siostry i jej męża. Graf przygotowuje to tak, że podobno zastrzeliła go Dolores, nie umiejąca obchodzić się z bronią, podczas festynu strzeleckiego. Pokuta - Kula odbija się od żebra i mija serce. Kiedy Graf Karl podnosi się z łoża śmierci, Dolores wyznaje mu swoje grzechy i podporządkowuje mu się. Małżeństwo często przebywa razem, ale każdy patrzy w inną stronę. W kolejnym liście Klelia pisze o swoim szczęściu u boku Księcia A., które mąci tylko brak własnego dziecka. Książę A. był pobożnym człowiekiem. Pobożność Klelii go oczarowała, ale gorące listy Dolores do siostry zwróciły na nią jego uwagę.

Dolores urodziła syna, który był żywym obrazem Grafa. Małżonkowie z ulgą odetchnęli i nazwali go Johannes. Książę A. nagle umiera i zostawia Klelii olbrzymi majątek. Ponieważ księżna Klelia chce zrobić spadkobiercami jej majątku dzieci siostry, zaprasza Dolores i jej męża do siebie na Sycylię. Na Sycyli Dolores rodzi jeszcze kolejne dziesięć dzieci. Tymczasem wrócił do Niemiec Graf P. - jako Anglik Moham - ze swoją indyjską żoną i dwójką wspólnych dzieci. Jego stary przyjaciel, książę, powołał go jako ministra. Swoim obu córkom Dolores i Klelii posłał wartościowe prezenty na Sycylię. Graf P. wiedział o swoich dwunastu wnukach i omawiał podróż do Włoch z żoną księcia. Celem był dwór jego córki Klelii. Księżna się uległa jego namowom. W orszaku znajdował się także jej pisarz. Na Sycylii księżna przyłączyła się do hrabiny Dolores i zapałała miłością do jej męża, Grafa Karola. Podczas pewnej wycieczki na Etnę, księżna ,pisarz i Graf nocowali w gospodzie. Księżna chciała spędzić noc z ukochanym, ale w ciemności pomyliła go z pisarzem. Dolores zauważyła namiętność księżnej, ale milczała, ponieważ czyniła pokutę. Wprawdzie Graf P. niechętnie oddalał się od swojej żony, ale list pisarza pilnie wzywał go na Sycylię, z powodu miłości regentki do jego zięcia. Gdy księżna wyznała Dolores o rzekomo spędzonej nocy z jej mężem, ta straciła przytomność. Gdy Dolores odzyskała przytomność wyznała księżnej swoją winę. Z tego i z nocy w pobliżu Etny kiężna wywiodła swoje roszczenie do Grafa. Dolores - po dziesięciu latach pokutowania - chce oddać męża, w przypadku jeśli to będzie jego wolą. Wszystko jednak przebiega inaczej. Wychodzi na jaw nocna pomyłka księżnej. Księżna truje siebie i pisarza. Jednak śmierć nie ma końca. Dolores ma krwotok z ust i umiera.
Wilhelm Grimm pisze o powieści "Armut, Reichtum, Schuld und Buße der Gräfin Dolores w Heidelbergische Jahrbücher der Literatur (1810, 2 tom, s. 374):
"W całej książce żyje bogaty intelekt, wolny pogląd na życie i prawdziwa odwaga."
Natomiast Jean Paul pisze:
"Ich charaktery są ostre jakby były wycięte w kamieniu.... Pmijając dość niespójną płaszczyznę opowiadania, wznosi się jednak ostatecznie do szczytów pewnego reasumującego dramatycznego wyniku."

Powieść Die Kronenwächter

W 1817 roku ukazała się najważniejsza jego powieść „Die Kronenwächter“. Była ona planowana jako monumentalny obraz czasów i obyczajów. Chociaż powieść miała składać się z czterech tomów to Arnim napisał tylko jeden, a pozostałe pozostały tylko w zarysie (notatki, projekty dialogów itd.). W fazie wstępnej Achim von Arnim dokonał intensywnych badań materiału żródłowego, a w szczególności „Chronicon Waiblingense?“ z XVII wieku. Jej historia rozgrywa się u schyłku 1500 roku. W centrum akcji znajdują się strażnicy koronni, legendarny związek, który rezyduje na czrodziejskim zamku na Jeziorze Bodeńskim i strzeże tam koronę cesarską. Korona powinna być tam przechowywana do czasu aż utalentowany władca zjednoczy wszystkich Niemców. Ale Berthold, fikcyjny potomek Hohenstaufenów, bohater pierwszego tomu, upada pod ciężarem nadludzkiego zadania. W powieści tej celem Arnima nie jest szczegółowe przedstawienie epoki historycznej, ale oddanie uczuciowości ówczesnego społeczeństwa i jej ludzi. Powieść ta uchodzi za pierwszą niemiecką powieść historyczną, a Berthold za pierwszego antybohatera.

Opowiadania

Nowele Achima von Arnima świadczą o zwrocie autora ku nadnaturalizmowi. W opowiadaniu „Isabella von Ägypten, Kaiser Karls V. erste Jugendliebe“ (1812) łączy legendarne, historyczne i fikcjne elementy i zapowiada w ten sposób element surrealizmu. Izabela należy do narodu cygańskiego, który podróżując, szukając wolności jest związany z naturą, a zatem jest w pełni romantycznym ludem. Mistycyzm Izabeli ukazuje się początkowo w ich nocnym trybie życia i w tym, że ma szczególny stosunek do gwiazd. Posiada czarodziejską księgę, może stworzyć fantastyczną istotę i ukazuje się w całości jako wcześniejsza nadnaturalna istota. Marzycielska fantazja zostaje zmieszna z historycznymi faktami. Wplata w opowiadanie lirykę lub pozwala swoim postaciom samym opowiadać historie, jak na przykład cygance Braka, historię skóry niedźwiedziej. Łączy przy tym nie tylko gatunki epikę i lirykę, lecz także sztuki literaturę i muzykę, jak również literaturę pisaną z podaniami. To totalne mieszanie gatunków ma na celu danie naturalnego spojżenia na życie. Z opowiadań realistycznych warte wspomnienia jest „Der tolle Invalide auf dem Fort Ratonneau“ (1818) ), które jest ścisłą, zwartą kompozycją poruszającą problemy psychologiczne.
Wiele epizodów i scen akcji w jego opowiadaniach może być trudne do ogarnięcia. Ten sposób narracji został potępiony przez niektórych krytyków jako "nieokiełzana samowola", a tym samym odmówili mu umiejętności artystycznych. W rzeczywistości zasada narracji Arnima jest w tradycji romantyzmu, gdyż odnajdujemy ją w definicji arabeski Friedricha Schlegela:

"Opisuje w ten sposób dzieło, które [...] w formie przedstawia wykoncypowany artstyczny chaos tzn. inspirowany naturą, pozornie bezładny, dzikie kompozycje, które jednak odzwierciedlają wolę autora."

Podsumowanie

Achim von Arnim pozostawił obfitość dramatów, nowel, opowiadań, powieści, poematów i artykułów w czasopismach. Dzisiaj zaliczany jest do najwybitniejszych przedstawicieli romantyzmu.
Literatura Arnima oddana jest w służbę politycznego odnowienia, które chce urzeczywistnić nie przez pracę polityczną lecz w sztuce. Dlatego też często stosował materiały ludowe.
Jako liryk był mniej ceniony niż współcześni mu Brentano i Eichendorff, chociaż pozostawił bogatą spuściznę liryczną. Również jego prawie wszystkie opowiadania i nowele zawierają wiersze i pieśni.
Był bardzo różnie oceniany przez jemu współczesnych. Heine pisze: Achim von Arnim jest
„wielkim poetą i jedną z najoryginalniejszych głów szkoły romantycznej. Przyjacele fantastyki znaleźliby u tego poety więcej upodobania niż u każdego innego niemieckiego pisarza.”
Goethe w przeciwieństwie do Heinego widział dzieła Arnima jako "beczkę, w której bednarz zapomniał obręcze dobrze zamocować."

Przedmiotem trwającej dyskusji w badaniach nad działalnością Arnima jest jego związek z zaangażowaniem narodowościowym i antysemityzmem. W swoich opowiadaniach np.”Die Versöhnung in der Sommerfrische„ (1811), kilkakrotnie przeciwstawia sobie chrześcijan i Żydów, aby pokazać „niemiecki charakter” w opozycji do „żydowskiego usposobienia”. W 1995 roku wydawcy historyczno-krytycznego wydawnictwa Weimarer Arnim-Ausgabe (WAA) założyli Internationale Arnim-Gesellschaft (Międzynarodowe Towarzystwo Arnima) z siedzibą w Erlangen.

Dzieła (wybór)

  • Hollin’s Liebeleben, 1802. (powieść)
  • Des Knaben Wunderhorn, 3 tomy opracowane razem z Clemensem Brentano 1805, 1806 i 1808. (liryka). (Polskie wyd. Cudowny róg chłopca: Wybór. PIW 1982.
  • Armut, Reichtum, Schuld und Buße der Gräfin Dolores, 1810. (powieść)
  • Isabella von Ägypten, Kaiser Karl des Fünften erste Jugendliebe, 1812. (opowiadanie)
  • Die drei liebreichen Schwestern und der glückliche Färber, 1812. (opowiadanie)
  • Die Kronenwächter, tom 1 1817 a tom 2 fragmenty 1854. (powieść)
  • Der tolle Invalide auf dem Fort Ratonneau, 1818. (opowiadanie)
  • Die zerbrochene Postkutsche, 1818. (opowiadanie)
  • Die Kirchenordnung, 1822. (opowiadanie)

Literatura

  • Paul Kluckhohn: „Arnim, Achim von.” W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, s. 365–368 (online).
  • Hermann Hettner: „Arnim, Ludwig Joachim v.”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 1, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, s. 557 (online).

Linki