Ambrosius Moibanus

Ambrosius Moibanus (znany także jako: Moyben, Moiban, Moybin, Moywen, Mecodiphrus, pol. Ambroży Moiban; ur. 4 kwietnia 1494 r. we Wrocławiu; zm. 16 stycznia 1554 r. tamże) - śląski humanista, ewangelicki teolog i reformator religijny.

Genealogia

Ojciec Georg Moiban (zm. 1522), szewc; matka Margarethe Jener, córka szewca; ożenił się w Świdnicy (niem. Schweinitz) 30 kwietnia 1526 r. z Anną Broncke (zm. w 1569); miał 12 dzieci.

Życiorys

Ambrosius Moibanus uczęszczał do szkoły parafialnej św. Marii Magdaleny w rodzinnym mieście oraz do szkoły parafialnej św. Jakuba w Nysie. Po powrocie do Wrocławia uczył w szkole Bożego Ciała. W 1510 r. wstąpił na słynny wówczas uniwersytet w Krakowie, a stamtąd udał się w 1515 r. jako bakalaureat (bakałarz) siedmiu sztuk wyzwolonych do Wiednia, gdzie w 1517 r. został magistrem filozofii. We Wiedniu pod humanistycznym nazwiskiem Ambrosius Mecodiphrus wydał trzy hymny heroiczne włoskiego mistyka Giovanni Pico della Mirandoli (1463-1494).

Po powrocie do Wrocławia biskup Jan V Thurzo (1464-1520) mianował go w 1518 r. rektorem szkoły katedralnej, z której w 1520 r. przeszedł jako rektor do szkoły parafialnej św. Marii Magdaleny. Dla swoich uczniów wydał w 1520 r. zbiór krótkich listów Erazma z Rotterdamu (1466-1536) i w 1521 r. napisał gramatykę języka łacińskiego »Paedia artis Grammaticae«.

Wydarzenia w Wittenberdze skłoniły go do ponownego podjęcia studiów, na co rada miasta zagwarantowała mu stosowne stypendium. Wiadomość, że aby uczyć się języka hebrajskiego u Johannesa Reuchlina (1455-1522) udał się do Ingolstadt, a z nim do Tybingi trudno udowodnić na podstawie dat. Moibanus udał się raczej do Wittenbergi, gdzie 16 kwietnia 1523 r. zapisał się na tamtejszy uniwersytet. Jego nauczycielami oczywiście byli tam Marcin Luter (1483-1546), Jana Bugenhagena (1485-1558), Justusa Jonasa (1493-1555), Caspara Crucigera (1504-1548) i Filipa Melanchtona (1497-1560). Zaprzyjaźnił się tam z Joachimem Camerariusem (1500-1574), Paulem Eberem (1511-1569) i Veitem Dietrichem (1506-1549). W Wittenberdze prowadził wykłady na temat filozofii i napisał chorał »Eyn Lobgesang vom Vater uneser«, który w 1525 r. znalazł się w śpiewniku kościelnym w Zwickau, a w 1618 r. w ewangelickim kancjonale wrocławskim. W 1525 r. za namową Jana Hessa (1490-1547 ) rada miasta Wrocławia powołała go 16 maja 1525 r. na proboszcza kościoła św. Elżbiety pod warunkiem, że wcześniej nabędzie tytuł doktora teologii, który otrzymał 26 czerwca 1525 roku. Nowy biskup Wrocławia Jakub von Salza (1481-1539) nadał mu 3 sierpnia 1525 r. inwestyturę i związane z nią beneficja.

Rozpoczęte przez Jana Hessa reformowanie Kościoła na Śląsku następowało bardzo ostrożnie, a władzę biskupa uznawano do połowy XVI wieku. Wieczerza Pańska pod dwoma postaciami udzielana była tylko po kryjomu i na żądanie. Wprawdzie nadal odprawiano katolicką mszę, zachowano osobistą spowiedź, stroje kapłańskie, egzorcyzmy w czasie sakramentu chrztu, klękanie przy wymienianiu imienia Jezus, obchodzono wiele katolickich świąt, w tym ku czci NMP, ale konsekwentnie wprowadzano nowy porządek nabożeństwa. Po tzw. dyspucie wrocławskiej, która odbyła się w dniach 20-22 kwietnia 1524r. między katolikami a zwolennikami Lutra, droga do protestantyzmu została otwarta. W 1525 r. wydano we Wrocławiu Katechizm niemiecki, do którego przedmowę napisał sam Luter. W mieście wydawano pisma Lutra. W tym samym roku parafie św. Marii Magdaleny i św. Elżbiety zlikwidowały procesje, msze żałobne, święcenie wody i wprowadziły język niemiecki do nabożeństw. W 1528 r. ogłoszono Porządek szkolny i kościelny, który zabraniał odby­wa­nia cichych mszy, znosił czczenie obrazów, procesje z Najświętszym Sakramentem, anniversaria, modlitwy do świętych i posty oraz celibat duchownych, ale reszta nabożeństwa pozostawała w katolickim rycie. Zarówno Hess i Moibanus ożenili się, co nie przyczyniło się do zmiany postawy wobec nich przez biskupa Jakuba von Salza. Mimo że Wrocław był siedzibą biskupią, większość ludności przyjęła luteranizm.

Moibanus był bardziej uczonym niż kaznodzieją. W celu utwierdzenia młodzieży w nauce ewangelickiej napisał w 1533 r. katechizm »Catechismi capita X, primum quibusdam thematis, deinde etiam colloquiis puerilibus illustrata, juventuti Vratislaviensi proposita«, którego drugie wydanie ukazało się w 1538 r. z przedmową Melanchtona. Katechizm napisany w języku łacińskim składał się z pewnej liczby krótkich zdań (tematów) o ewangelickiej nauce (Justitia, lex, evangelium, Christus, duo sacramenta, baptismus, eucharistia, caritas, vocatio, oratio). W 1535 r. ukazało się niemieckie wydanie katechizmu z przedmową Caspara Crucigera pt. »Catechismus Auff zehen Artikel Gütlicher schlifft gestellet, wie man fur Gott und den menschen ein Christlich frumes leben füren sol. Durch D. Ambrosium Moibanum, Pfarrer zu Breslau«. Także teksty biblijne opracował w pismach literackich. W 1542 r. ukazał się jego »Kanon mszalny«. Aby rozszerzyć znajomość podstawowego języka Pisma Świetego, zaczął od 1547 r. uczyć publicznie języka hebrajskiego.

Ambrosius Moibanus zmarł 16 stycznia 1554 r. we Wrocławiu.

Dzieła (wybór)

  • Paedia artis grammaticae Ambrosii Moibani opera, in compendii formam redacta ac denuo recognita completataque. Adiectus est libellus Eras[mi] Rote[rodami] de constructione. 1522.
  • [Unterrichtung der Misthetern die man tödten sol ^dt., ^niederdt.] Underrichtynge der öveldeder, de me döden schal. Mit etliken spröken, van dem Loven, uth dem olden unde nyen Testamente. 1530.
  • CATECHISMI CHRIStiani Capita, Iuuenibus his, qui in literis honestis, progressum aliquem fecerunt proponẽda. 1533.
  • Wie inn Schlesien zu Olsen über die Stat ain unerhört wunderbarlich unnd grawsam ungewitter, mit Feiir regnen und erschrocklichem wunderwürckenden Wind kōmen ist ... 1536.
  • Catechismus Auff zehn Artikel Götlicher schrifft wie man fur Gott und den menschen ein christch frumes leben furen sol. 1535.
  • Das herrliche Mandat Jhesu Christi - Gehet hin inn die gantze Welt, und prediget das Evangelium. 1537.
  • Catechismi Capita Decem, primum quibusdam thematis, Deinde etiam Colloquiis puerilibus illustrata, iuuentuti Vuratislauiensi proposita. Ambrosius Moibanus. Accessit et puellae cuiusdam Oratiuncula, in natiuitate Ihesu Christi publice dicta. Cum Pr[a]efatione Phil. Mel. 1538.
  • Novus canon D. Ambro. Moibani. 1540.
  • Vom Turcken. Wer er sey vnd wie sich ein fromer Christ beim ewigen verdamnis seiner seelen fur jme hüten sol Auch wie man mit ernst zu Gott wider seine Christmorderische Tiranney beten sol ... Ambrosius Moibanus. 1541.

Literatura

  • Moibanus, Ambrosius. W: Johann Heinrich Zedler: Grosses vollständiges Universal-Lexicon Aller Wissenschafften und Künste. Tom 21, Leipzig 1739, Spalte 872.
  • Adolf Schimmelpfennig: Moibanus, Ambrosius. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 22, Duncker & Humblot, Leipzig 1885, s. 81.
Autor: Roman Penkała