Alois Riehl

Alois (Aloys) Adolf Riehl (ur. 27 kwietnia 1844 w majątku Riehlhof koło Bozen (wł. Bolzano); zm. 21 listopada 1924 w Neubabelsberg koło Poczdamu) – austriacki filozof należący do realizmu krytycznego wchodzącego obok szkoły marburskiej i szkoły badeńskiej w skład neokantyzmu. Obok Gustava Theodora Fechnera (1801–1887) jest jednym z głównych reprezentantów teorii paralelizmu psychofizycznego na końcu XIX wieku. (wyznanie ewangelickie)

Alois Riehl. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Josef (ur. 1781), karczmarz w Bozen; matka Marie Kehlauer; rodzeństwo miał 4 rodzeństwa; – ożenił się 1) w Klagenfurcie w 1869 z Paulą Polster (zm. 1879), 2) w Graz w 1881 z Sophie z domu Reyer; dzieci 3 synowie (wszyscy wcześnie zmarli) i jedna córka.

Życiorys

Alois Riehl po ukończeniu gimnazjum w Bozen studiował w latach 1862–66 filozofię, geografię i historię w Wiedniu, Monachium, Innsbrucku i Grazu. W 1868 r. uzyskał w Innsbrucku stopień doktora filozofii. Następnie pracował jako nauczyciel w Klagenfurcie, w 1870 r. habilitował się na uniwersytecie w Grazu, gdzie pracował początkowo jako Privatdozent (docent bez wynagrodzenia), od 1873 r. był tam profesorem nadzwyczajnym, a od 1878 profesorem zwyczajnym filozofii.

Praca habilitacyjna pt. Realistische Grundzüge (Realistyczne cechy, 1870) napisana pod wpływem Johanna Friedricha Herbarta (1776–1841) utorowała drogę od realizmu „dogmatycznego” do krytycznego. W 1882 r. otrzymał powołanie na Uniwersytet Albrechta i Ludwika we Fryburgu Bryzgowijskim jako następca Wilhelma Windelbanda (1848–1915). W 1896 przeniósł się do Kilonii, w 1898 do Halle/Saale i w 1905 został następcą Wilhelma Diltheya (1833–1911) na Uniwersytecie Friedricha Wilhelma w Berlinie.

Przełomowe dla Riehla było intensywne zgłębianie pism Immanuela Kanta (1724–1804), poparte studiami przyrodniczymi. W 1876 r. ukazał się pierwszy tom Geschichte und Methode des philosophischen Kritizismus (Historia i metoda krytycyzmu filozoficznego) jego głównego dzieła Der philosophische Kritizismus und seine Bedeutung für die positive Wissenschaft (Krytycyzm filozoficzny i jego znaczenie dla nauki pozytywnej). Tak jak Kant krytykował „metafizyczne oszustwa”, Alois Riehl osiągnął realizm krytyczny przez przyrodniczą drogę poznania, wychodząc ze „szkoły” neokantyzmu. Kantowska „rzecz sama w sobie” (niem. Ding an sich, gr. noumenon) jest dla niego podstawową częścią składową każdego krytycyzmu. Poglądem, że „formy aprioryczne” są same procesami umysłowymi i wspierają teorię, wyszedł poza poglądy Kanta. Doświadczenie wynika z jedności myślenia. Aprioryczność nie oznacza tutaj – w przeciwieństwie do Herberta Spencera (1820–1903) – „chronologiczny”, lecz „logiczny stosunek między pojęciami”.

Dla Riehla filozofia nie jest nauką światopoglądów, lecz przede wszystkim krytyką poznania. Podkreśla przy tym kontynuację myśli Kanta z uwzględnieniem nowych osiągnięć nauk przyrodniczych i matematyki.

Alois Riehl traktował filozofię, szczególne od czasu pobytu w Halle, jako „filozofię świata” i „naukę mądrości”. Główny nacisk kładł na poczucie wartości, a nie na wypracowany osąd wartości. Jego uczniami byli m.in. Eduard Spranger (1882–1963), Richard Hönigswald (1875–1947), Max Frischeisen-Köhler (1878–1923) i Heinrich Scholz (1884–1956). Był promotorem Oswalda Spengler (1880–1936) i recenzentem pracy doktorskiej Roberta Musila (1880–1942) bronionej u Carla Stumpfa (1848–1936).

Dzieła (wybór)

• Realistische Grundzüge. Eine philosophische Abhandlung der allgemeinen und nothwendigen Erfahrungsbegriffe. Leuschner u. Lubensky, Graz 1870.
• Moral und Dogma. Gerold, Wien 1871.
• Über Begriff und Form der Philosophie. Eine allgemeine Einleitung in das Studium der Philosophie. Duncker, Berlin 1872.
• Der philosophische Kritizismus und seine Bedeutung für die positive Wissenschaft. Geschichte und System. 3 tomy, Leipzig 1876-1887:
  • Tom 1: Geschichte und Methode des philosophischen Kritizismus. 1876.
  • Tom 2: Die sinnlichen und logischen Grundlagen der Erkenntnis. 1879.
  • Tom 3: Zur Wissenschaftstheorie und Metaphysik. 1887.
• Friedrich Nietzsche. Der Künstler und der Denker. Ein Essay. Frommann, Stuttgart 1897.
• Führende Denker und Forscher. Quelle & Meyer, Leipzig 1922.
• Beiträge zur Logik. 3. Aufl. Reisland, Leipzig 1923.
• Philosophische Studien aus vier Jahrzehnten. Quelle u. Meyer, Leipzig 1925.

Literatura

• Wolfdietrich von Kloeden: Riehl, Alois. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 586 f. (online).