Alois Riegl

Alois Riegl ( ur. 14 stycznia 1858 w Linzu, zm. 17 czerwca 1905 w Wiedniu) – austriacki konserwator zabytków, historyk sztuki, reprezentant tzw. „wiedeńskiej szkoły historii sztuki” (Wiener Schule der Kunstgeschichte). (wyznanie katolickie)

Alois Riegl
Alois Riegl, ok. 1890.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Johann (zm. 1873), urzędnik finansowy w przemyśle tytoniowym, od 1867 w Zabłotowie (Galicja);
  • Matka: Katharina z domu Mayr (1830–97);
  • Rodzeństwo: 2 braci (1 wcześnie zmarł) i siostra.

Życiorys

Po przeniesieniu ojca w 1867 roku z Linzu do Zabłotowia w Galicji Alois Riegl uczęszczał do gimnazjów w Kołomyi i Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankiwsk). Po śmierci ojca matka wróciła z dziećmi do Linzu. Po maturze w 1874 roku w Kremsmünster rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie w Wiedniu. Od 1878 roku studiował filozofię i historię u Maxa Büdingera (1828–1902). W 1881 roku wstąpił do Instytutu Austriackich Badań Historycznych (Institut für Österreichische Geschichtsforschung), w którym uczyli Theodor Sickel (1826–1908) oraz historycy sztuki Rudolf Eitelberger (1817–85) i Moritz Thausing (1838–84). Do 1886 roku prowadził w instytucie badania dotyczące średniowiecznych ilustracji książek. W 1886 roku został wolontariuszem, w 1887 asystentem kustosza i referentem w dziale tekstylnym w Austriackim Muzeum Sztuki i Przemysłu (Österreichischen Museums für Kunst und Industrie) w Wiedniu. Po habilitacji w 1889 roku został w 1895 profesorem nadzwyczajnym, a w 1897 profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Wiedniu. Dzięki swoim nowym metodom przyczynił się do tego, że historia sztuki stała się dziedziną naukową. W 1902 roku powołano go na generalnego konserwatora C.K. Komisji Centralnej do Badania i Konserwacji Zabytków Sztuki i Pomników Historycznych (K.K. Central-Commission zur Erforchung und Erhaltung der Kunst- und historischen Denkmale).

Już w pierwszej publikacji pt. Altorientalische Teppiche (Dawne dywany orientalne) Alois Riegl pisał o rozwoju abstrakcyjnych ornamentów i starał się przezwyciężyć czysto estetyczne podejście do sztuki, które dotąd nastawione było na ponadczasowy, antyczny ideał piękna. Sprzeciwiał się panującemu materialistycznemu pojmowaniu sztuki Gottfrieda Sempera (1803–79), który dzieło sztuki widział „jako mechaniczny produkt użytkowy, surowiec i technikę”. Riegl nie oceniał przedmiot, lecz opisywał kolektywną „wolę artystyczną”, która wytworzyła dzieło sztuki, „realną siłę”, której nośnikiem jest określona grupa ludzi. Twierdził, że ta potrzeba tworzenia wynika z ludzkiego popędu. W książce Stilfragen (Kwestie stylu) sformułował nowoczesne pojęcie stylu, który określa nie tylko indywidualną, artystyczną „wypowiedź twórcy”, lecz także analogiczne zasady projektowania w obrębie gatunków sztuki i ich zgodny z prawami rozwój. Dzięki takiemu podejściu historia sztuki stała się dyscypliną historyczno-empiryczną. Na podstawie bezstronnego pojmowania stylu mógł teraz Riegl zrehabilitować epoki, które w XIX wieku z powodu odejścia od klasycznego ideału piękna oceniano jako okres upadku (Die Entstehung der Barockkunst in Rom (Powstanie sztuki barokowej w Rzymie)).

Nadrzędnym celem konserwacji zabytków powinna być absolutna obiektywność, co Alois Riegl postulował jako generalny konserwator zabytków w tekście Der moderne Denkmalkultus, sein Wesen und seine Entstehung (Współczesny kult zabytku, jego istota i powstanie). Zwrócił się w nim przeciwko dotąd powszechnemu historyzującemu puryzmowi stylistycznemu i domagał się uwzględnienia nie tylko „wartości wiekowej”, lecz również „wartości nastrojowej” zabytku. Konsekwencją tego była reorganizacja C.K. Komisji Centralnej do Badania i Konserwacji Zabytków Sztuki i Pomników Historycznych i w 1905 roku projekt austriackiej ustawy o ochronie zabytków uchwalony w 1923 roku. Alois Riegl był jednym z ważnych twórców „wiedeńskiej szkoły historii sztuki”, z której wyszli tak ważni badacze sztuki jak Max Dvořák (1874-1921), Otto Pächt (1902–88) i Ernst Gombrich (1909–2001).

Dzieła (wybór)

  • Altorientalische Teppiche, Leipzig 1892.
  • Stilfragen, 1893.
  • Volkskunst, Hausfleiß und Hausindustrie, Berlin 1894.
  • Die spätrömische Kunstindustrie nach den Funden in Österreich-Ungarn dargestellt in 2 Bänden, 1901 i 1923.
  • Das holländische Gruppenporträt, 1902.
  • Der moderne Denkmalkultus, 1903.
  • Die Entstehung der Barockkunst in Rom, 1908.

Literatura

  • Ulrike Krone-Balcke: "Riegl, Alois", w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 583, online.