Ilse Aichinger
Ilse Aichinger (ur. 1 listopada 1921 w Wiedniu, zm. 11 listopada 2016 tamże) – austriacka pisarka, członkini Grupy 47, wybitna przedstawicielka niemieckojęzycznej literatury powojennej.
 |
| Ilse Aichinger. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
-
Poślubiła : w 1953 Güntera Eicha (1907–1972);
-
Dzieci : syn Clemens i córka Mirjam.
Życiorys i twórczość
Ilse Aichinger i jej siostra bliźniaczka urodziły się 1 listopada 1921 w Wiedniu jako córki nauczyciela i lekarki pochodzenia żydowskiego. Do rozwodu rodziców w 1927 roku spędzały czas w Linzu, po czym matka wróciła z dziećmi do Wiednia, gdzie Ilse jako katoliczka uczęszczała do szkoły klasztornej i ukończyła gimnazjum. Pragnęła podążyć śladem matki i zostać lekarką. Jednak aneksja Austrii przez Niemcy i wprowadzenie norymberskich przepisów rasowych zniweczyły te plany. Nastąpiły prześladowania i zagrożenie jej życia i bliskich. Wprawdzie 4 lipca 1939 roku mogła, podobnie jak jej siostra bliźniaczka, jeszcze opuścić Austrię z transportem dzieci do Anglii, lecz pozostała z matką, aby jako opiekunka „pół-Żydówka” uchronić ją przed deportacją. Matka straciła posadę, musiała podjąć pracę w fabryce, a Ilse podejmowała prace tymczasowe. Babcia i młodsze rodzeństwo matki zostali w 1942 roku deportowani i zamordowani w obozie zagłady w Małym Trościeńcu w pobliżu Mińska.
Po zakończeniu wojny Ilse Aichinger rozpoczęła studia medyczne w Wiedniu, ale przerwała je w piątym semestrze, aby dokończyć pierwszą powieść Większa nadzieja (Die größere Hoffnung), w której jako pierwsza w literaturze usiłowała przedstawić prześladowania, mordowanie, zagrożenia i wojnę w czasie reżimu nazistowskiego. W 1947/48 udała się do Anglii, aby spotkać się z siostrą; przy tej okazji poznała poetę Ericha Frieda (1921–1988) i pisarza Eliasa Canettiego (1905–1994). W 1949 roku została lektorką w wydawnictwie S. Fischer we Frankfurcie nad Menem, po roku pracowała jako asystentka Inge Aicher-Scholl (1917–1998) w Hochschule für Gestaltung w Ulm. Na zaproszenie Hansa Wernera Richtera (1908–1993) wzięła w maju 1951 roku pierwszy raz udział w spotkaniu Grupy 47 w Bad Dürkheim, gdzie czytała swoje opowiadanie Skrępowany (Der Gefesselte). Tam poznała przyszłego męża Güntera Eicha (1907–1972), którego poślubiła w 1953 roku w Monachium. W 1952 roku ukazał się jej tomik opowiadań Mowa pod szubienicą (Rede unter dem Galgen). Wielkie prace Ilse Aichinger z wczesnego okresu jej twórczości, przetłumaczone na wiele języków, stały się dopiero stopniowo znane. Dalsza praca literacka pisarki opierała się na rozproszonych dziełach, opowiadaniach m.in. znane opowiadanie Lustrzana historia (Spiegelgeschichte), za które w 1952 roku otrzymała nagrodę Grupy 47, wierszach i esejach. W latach 60-tych pisała przede wszystkim słuchowiska dla rozgłośni radiowych. Pierwsze z nich pt. Guziki (Knöpfe) nadano w 1953 roku. Od 1956 do 1993 roku była członkiem Akademii Sztuki w Berlinie.
Podczas 19 posiedzenia Grupy 47 w Niederpöcking nad jeziorem Starnberger See doszło do ostrych dyskusji po jej czytaniu Zu keiner Stunde (1957) z powodu surrealistycznego charakteru tekstu. Od 1957 roku należała do stowarzyszenia pisarzy PEN-Zentrum Deutschland. W Monachium założyła w 1958 roku komitet przeciw zbrojeniom atomowym. Także angażowała się politycznie przez to, że w 1961 roku podpisała list 36 członków Akademii Sztuki do prezydenta Republiki Federalnej Niemiec, w którym opowiedziała się za ratyfikacją traktatu z Europą Wschodnią.
W 1963 roku, po kilku przeprowadzkach (Geisenhausen, Breitbrunn am Chiemsee i Lenggries), Ilse Aichinger zamieszkała z mężem i dziećmi w Großgmain koło Salzburga. W 1984 roku przeprowadziła się do Frankfurtu nad Menem, a w 1988 do Wiednia, gdzie po okresie przerwy twórczej zaczęła ponownie pisać w 1990 roku. Między 2001 a 2003 rokiem regularnie pisała dla dziennika „Der Standard”, a od 2005 dla „Die Presse”.
Ilse Aichinger zmarła 11 listopada 2016 roku w Wiedniu, w wieku 95 lat.
Dzieła (wybór)
Od początku pisarstwa Ilse Aichinger wzywała w swoich pismach do krytyki sytuacji politycznej i społecznej oraz wypowiadała się przeciw harmonii i amnezji historycznej. Już w 1945 roku pisała w debiutanckim tekście Czwarta brama jako pierwsza w literaturze austriackiej o obozach zagłady. Rok później napisała w eseju Wezwanie do nieufności (Aufruf zum Misstrauen): „Musimy sami sobie nie ufać. Jasności naszych zamiarów, głębi naszych myśli, dobroci naszych czynów! Naszej własnej szczerości musimy nie dowierzać.” Zwróciła się przeciw niemieckiej „literaturze zgliszcz” (niem. Trümmerliteratur), której zwolennicy po II wojnie światowej propagowali radykalny nowy początek.
W jedynej powieści Wielka nadzieja przedstawiła na podstawie własnych przeżyć los młodej „pół–Żydówki” w okresie nacjonalizmu. Książka nie oferuje realistycznego obrazu upokorzeń, strachu i zwątpienia, lecz pewne chronologicznie uporządkowane w dziesięciu obrazach spojrzenie z perspektywy piętnastoletniej dziewczyny.
We wczesnych opowiadaniach, które wykazują wpływ Franza Kafki (1883–1924) opisuje „egzystencjalne skrępowanie przez bojaźnie, przymusy, marzenia i urojenia. Temat związku między marzeniem a rzeczywistością i między wolnością a przymusem wciąż powraca np. w zbiorze opowiadań Gdzie mieszkam. Jednak w opowiadaniu o tym samym tytule chodzi o temat wyobcowania i o kwestię autonomii i odpowiedzialności.
-
Czwarta brama (Das vierte Tor, opowiadanie), 1945.
-
Wielka nadzieja (Die größere Hoffnung, powieść), 1948.
-
Lustrzana historia (Spiegelgeschichte, opowiadanie), 1949.
-
Mowa pod szubienicą (Rede unter dem Galgen, zbiór opowiadań), 1952.
-
Skrępowany (Der Gefesselte, zbiór opowiadań), 1953.
-
Guziki (Knöpfe, słuchowisko radiowe), 1953.
-
Gdzie mieszkam (Wo ich wohne, opowiadania), 1963.
-
Eliza Eliza (opowiadania), 1965.
-
Mój język i ja (Meine Sprache und ich, opowiadania), 1978.
-
Podarowana rada (Verschenkter Rat, poezja), 1978.
-
Kleist, Moos, Fasane (proza i poezja), 1987.
-
Niewiarygodne podróże (Unglaubwürdige Reisen, zbiór felietonów prasowych), 2005.
Literatura
-
Kurt Bartsch, Gerhard Melzer (wyd.): Ilse Aichinger. Droschl, Graz / Wien 1993, ISBN 3-85420-350-0.
-
Samuel Moser (wyd.): Ilse Aichinger. Leben und Werk. Fischer Taschenbuchverlag, Frankfurt am Main 1995, ISBN 3-596-12782-3.
-
Hannah Markus: Ilse Aichingers Lyrik. Berlin, De Gruyter, 2015, ISBN 3-11-043172-6.