Adolf Stoecker

Adolf Stoecker (ur. 11 grudnia 1835 r. w Halberstadt (Saksonia); zm. 2 lutego 1909 r. w Gries bei Bozen (obecnie część Bolzano), Hrabstwo Tyrolu, Austria) - niemiecki teolog ewangelicki i polityk.

W 1878 r. założył partię Christlich-Soziale Arbeiterpartei (CSAP; Chrześcijańsko-Społeczna Partia Robotników), która stała u podstaw tzw. antysemickiego Berliner Bewegung (Ruch berliński). Programowo Berliner Bewegung reprezentował poglądy antykapitalistyczne, antyliberalne, antysocjalistyczne i antysemickie. Antysemityzm skierowany był przeciw »zżydowionemu« wielkiemu kapitalizmowi, jak również przeciw »zżydowionym« partiom lewicowym. Stoecker jako pierwszy podniósł antysemityzm do centralnego kredo nowoczesnej partii politycznej. Antysemityzm był i pozostał jego fundamentalnym i centralnym tematem, jak również integralną częścią składową jego myśli, pism i mów publicznych. Politycznym celem Stoeckera było stworzenie chrześcijańsko-niemieckiego państwa teokratycznego jako państwa stanowego.

Adolf Stoecker
Adolf Stoecker.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Christian Stoecker, kowal i wachmistrz; - ożenił się w 1867 r. z Anną Krüger.

Życiorys

Adolf Stoecker urodził się jako drugie z czterech dzieci wachmistrza i byłego kowala Johanna Christiana Stoeckera w Halberstadt. Po zdaniu matury w gimnazjum Domgymnasium w Halberstadt studiował teologię w Halle i Berlinie. W 1859 r. ukończył studia i zdał egzamin dla nauczycieli. Do 1862 r. był nauczycielem domowym w dwóch szlacheckich rodzinach w Prusach Wschodnich i Kurlandii. W 1862 r. podróżował przez Niemcy i Szwajcarię do Włoch, gdzie odwiedził Watykan. Interesował się w tym czasie protestanckimi ruchami m.in. waldensów.

W 1863 r. Stoecker został pastorem w Seggerde (Saksonia-Anhalt). Od 1867 r. taką samą funkcję pełnił w uprzemysłowionym Hamersleben koło Magdeburga. W tym samym roku ożenił się z Anną Krüger. W 1871 r. musiał odejść ze stanowiska w Hamerslebe, gdyż tamtejszy zbór przeciwstawił się wydanemu przez niego z przyczyn obyczajowo-moralnych zakazowi urządzenia zabawy tanecznej. W tym samym roku został pastorem w dywizji w Metz.

17 października 1874 r. objął posadę czwartego kaznodziei dworskiego i katedralnego w Berlinie. Na dworze berlińskim zwrócono na niego uwagę dzięki nacjonalistycznym artykułom pisanym od 1886 r. dla czasopisma »Neue Evangelische Kirchenzeitung«, wydawanego przez Hermanna Meßnera. W tym samym 1874 r. został członkiem zarządu Synodu Generalnego Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej (Ewangelicki Kościół Unijny, niem. Evangelische Kirche der altpreußischen Union). W 1877 r. objął kierownictwo w Berlińskiej Misji Miejskiej (niem. Berliner Stadtmission). Z Berlińskiej Misji Miejskiej rozwinęła się diakonia, która troszczyła się o chorych, upośledzonych i socjalnie pokrzywdzone grupy społeczne. Napisane przez niego kazania »Pfennigpredigte« osiągnęły w tym czasie dużą popularność. W 1883 r. mianowano go drugim kaznodzieją dworskim i katedralnym. W 1887 r. został wydawcą »Deutsche evangelische Kirchenzeitung«.

W 1890 r. odwołano go ze stanowiska kaznodziei dworskiego z powodu jego kontrowersyjnej działalności politycznej. 28 maja 1890 założył m.in. razem z Adolfem von Harnackiem i Adolphem Wagnerem Kongres Ewangelicko-Społeczny (niem. Evangelisch-sozialen Kongress), którego członkami byli także liberalni intelektualiści tacy jak np. Friedrich Naumann i Otto Baumgarten.

Kiedy liberalni teolodzy zdominowali Kongres Ewangelicko-Społeczny Stoecker wystąpił z niego w 1896 r. i zaczął zwalczać liberalizm. Razem z podobnie jak on myślącymi założył Wolną Kościelno-Społeczną Konferencję (niem. Freie kirchlich-soziale Konferenz). Członkowie tego stowarzyszenia należeli do kościelnej prawicy.

Od 1879 do 1898 r. Stoecker był posłem z okręgu Minden-Ravensberg do Pruskiego Landtagu (niem. Preußischer Landtag). Od 1881 do 1893 i od 1898 do 1908 reprezentował w Reichstagu Cesarstwa Niemieckiego (niem. Deutsches Kaiserreich) okręg wyborczy Siegen-Wittgenstein-Biedenkopf, do 1896 r. jako przedstawiciel Niemieckiej Partii Konserwatywnej (DKP, niem. Deutschkonservative Partei). Jako polityk współpracował z przedstawicielami partii konserwatywnych. Między 1887 a 1888 r. mocno przeciwstawiał się polityce Otto von Bismarcka. Wykorzystał swoje wpływy u przyszłego cesarza Wilhelma II Hohenzollerna i namawiał go do zdymisjonowania Bismarka, co ten też uczynił. O intrygach tych poinformował centralny organ Socjalistycznej Partii Robotników Niemiec (niem. Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands) w swoim organie prasowym »Vorwärts«. W 1896 r. Stoecker musiał odejść z partii DKP.

Adolf Stoecker zmarł 2 lutego 1909 r. w Gries bei Bozen. Jego grób znajduje się na cmentarzu Friedhof II der Dreifaltigkeitsgemeinde an der Bergmannstraße w Berlinie-Kreuzberg.

Dzieła (wybór)

  • Der religiöse Geist in Volk und Heer während des französischen Krieges : ein Vortrag, 1876.
  • Jesus Christus gestern, heute und derselbe in alle Ewigkeit : Predigt über Ev. St. Joh. 14,6 am zweiten Sonntage nach Trinitatis den 10. Juni 1877 nach der Bestreitung des Apostolischen Glaubensbekenntnisses in der Hof- und Domkirche gehalten, 1877.
  • Die Bibel und die sociale Frage, 1879.
  • Das moderne Judenthum in Deutschland, besonders in Berlin : zwei Reden in der christlich-sozialen Arbeiterpartei gehalten, 1880.
  • Die Bewegungen der Gegenwart im Lichte der christlichen Weltanschauung, 1881.
  • Die Stadtmission auf der Generalsynode von 1885, 1885.
  • Die sozialen und kirchlichen Notstände in großen Städten : Vortrag gehalten in Stuttgart, den 12. April 1888, 1888.
  • Die sociale Lage und Frage, 1890.
  • Den Armen wird das Evangelium gepredigt : ein Jahrgang Volkspredigten über die Evangelien des Kirchenjahres, 1890.
  • Wach’ auf, evangelisches Volk!, 1893.
  • Das christliche Sittlichkeitsideal und der Goethe-Bund, 1901.
  • Kann ein Christ Sozialdemokrat, kann ein Sozialdemokrat Christ sein? 1901.
  • Welche Gefahren drohen dem kirchlichen Bekenntnis seitens der modernen Theologie und was können die evangelischen Gemeinden tun zur Abwehr? 1902.
  • Kirche und die Frauenfrage, 1907

Literatura

  • Friedrich Brunstädt: Adolf Stoecker. Wille und Schicksal. Im Wichern-Verlag; Berlin 1935
  • Uwe Puschner: Stoecker, Adolf w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 10, Bautz, Herzberg 1995, ISBN 3-88309-062-X, s. 1507–1511.
  • Martin Greschat: Protestantischer Antisemitismus in wilhelminischer Zeit. Das Beispiel des Hofpredigers Adolf Stoecker w Günter Brakelmann, Martin Rosowski (Hrsg.): Antisemitismus. Von religiöser Judenfeindschaft zur Rassenideologie. Göttingen 1989, s. 27–51.

Linki

Autor: Roman Penkała