Adelbert von Chamisso

Ludolf Karl Adelbert von Chamisso także Louis Charles Adélaïde de Chamisso de Boncourt (ur. 30 stycznia 1781 na zamku Boncourt w Châlons-en-Champagne we Francji, zm. 21 sierpnia 1838 roku w Berlinie) był pochodzenia francuskiego niemieckim przyrodnikiem, podróżnikiem i poetą. Jego oficjalny skrót botaniczny brzmi „Cham.“.

Adelbert von Chamisso, 1831. Źródło: Wikimedia Commons

Chociaż język francuski był jego językiem ojczystym, to wybitne dzieła napisał w języku niemieckim. Do najbardziej znanych jego pism należy Przedziwna historia Piotra Schlemihla i poemat Das Riesenspielzeug (1831) o zamku Nideck w Alzacji, w dolinie rzeki Hasel. Jego poezja weszła do domów mieszczańskich i podręczników szkolnych. W sagach, baśniach i balladach ukazywał społeczno-polityczną rzeczywistość. Niemal mimowolnie pomógł jako poeta czasu utorować drogę dla Młodych Niemiec. Razem z Gustavem Schwabem (1792–1850) wydawał od 1833, aż do śmierci „Niemiecki Almanach Muz” („Deutscher Musenalmanach“). Podążał z nurtem rozwijającej się industrializacji i z ufnością patrzył w przyszłość.

Wprawdzie Adelbert von Chamisso ochrzczony został w wierze katolickiej, ale później skłaniał się do liberalnego protestantyzmu.

Genealogia

• Ojciec: Louis Marie (1738–1806), francuski oficer;
• Matka: Marie Anne Gargam (zm. 1806);
• Ożenił się: w Berlinie w 1819 z Antonie Piaste (ok. 1800-1837), przybraną córką pisarza Juliusa Eduarda Hitziga (1780–1849);
• Dzieci: 5 synów i 2 córki.

Życiorys

Pochodzenie i dzieciństwo

Adelbert urodził się 30 stycznia 1781 r. jako czwarty syn z siedmioro dzieci hrabiego Louisa Marii de Chamissot i Marii Anne z domu Gargamna na zamku Boncourt w Szampanii. Wybuch rewolucji francuskiej spowodował, że w 1790 r. rodzice musieli opuścić swoje dobra i w 1792 r. Francję. Przed wojskami rewolucyjnymi uciekali do Belgii i Holandii, potem do Niemiec, gdzie przez Düsseldorf, Würzburg i Bayreuth dotarli ostatecznie do Berlina. Tam Adelbert von Chamisso uczęszczał do założonego przez hugenotów gimnazjum francuskiego (Collège Français de Berlin) i w 1796 r. został paziem królowej Fryderyki Doroty Pruskiej (1770–1836).

Kariera wojskowa i pierwsze próby poetyckie

W 1798 r. został chorążym w pruskiej armii, a w 1801 r. awansował na porucznika. W tym samym roku jego rodzice wrócili do Francji. Chamisso bardzo cierpiał w pruskiej służbie wojskowej co wynikało z wyobcowania, które towarzyszy często emigrantom. Monotonię i pustkę życia żołnierskiego wypełniał studiowaniem filozofii i literatury niemieckiej. Poza kręgiem wojskowym zyskał też dostęp do berlińskiego życia intelektualnego. Zaprzyjaźnił się z Juliusem Eduardem Hitzigiem, Friedrichem de la Motte Fouqué, Karlem Augustem Varnhagen von Ense, Rosą Marią Assing, Friedrich Wilhelmem Neumannem i Ferdinandem Koreffem. Berlińskie wykłady Augusta Wilhelma von Schlegela (1767–1845) w zimie 1803/04 stały się powodem do założenia związku „Nordsternbundes”, który stanął po stronie romantyków.

W pierwszych próbach poetyckich Chamisso łączą się przeżycia osobiste z spekulacjami filozoficznymi. Faust, zaplanowany pierwotnie jako jednoaktowa tragedia, a przerobiony później na poemat pokazuje poszukiwacza wiedzy, znajdującego się pod wpływem Krytyki czystego rozumu Immanuela Kanta. Zachwianie Chamisso podczas zerwania z systemem metafizycznym pozwala pod pewnymi względami na porównanie z Heinrichem von Kleistem (1777–1811). Alegoryczna baśń Adelberts Fabel (Bajka Adelbrta), w formie podobna do Novalisa, myślowo pod wpływem etyki Kanta, a przede wszystkim rzymskiego filozofa Epikteta z Hierapolis, zamierza znaleźć odpowiedź na pytanie o wolność woli ludzkiej, co było centralnym problemem życiowym Adelberta von Chamisso. Subiektywna wola staje przed tronem konieczności, aby się do niego przyłączyć. Próbką jego talentu poetyckiego może być zachowany fragment Fortunati Glückssäckel und Wunschhütlein (Kieszeń szczęścia i kapelusz życzeń Fortuny). Zgodnie z celem romantyzmu, Chamisso starał się zjednoczyć tragizm z komizmem. Jego wzorem stylistycznym był Kaiser Octavianus Luwiga Tiecka. Tęsknota za dalekim światem i za bezpieczeństwem, obu wzajemnie zwalczających się sił głównych własnej duszy, były cechami przeciwstawnymi obu synów Fortuny.

Szybka przegrana Prus w wojnie z armią napoleońską uchroniła go przed walką z własną ojczyzną.

W 1805 r. jego regiment przeniesiono do twierdzy Hameln, gdzie w następnym roku został uwięziony przy przekazaniu Hameln i otrzymał paszport do Francji. W 1806 r. zwolniony został ze służby wojskowej.

W latach 1810–13 przebywał we Francji, Szwajcarii i ponownie w Berlinie. Dzięki Wilhelminie von Chézy został wprowadzony do kręgu skupionego wokół Madame de Staël, która w 1810 r. zaprosiła go na zamki Chaumont und Fossé. Podczas drugiego pobytu w Szwajcarii w Coppet zainteresował się botaniką i od jesieni 1812 r. studiował w Berlinie nauki przyrodnicze. W Berlinie Adalbert von Chamisso należał do przyjacielskiego kręgu literackiego „Braci Serafiońskich” (Serapionsbrüdern) E.T.A Hoffmanna.

W 1814 r. napisał Przedziwną historię Piotra Schlemihla (Peter Schlemihls wundersame Geschichte), dzięki której uzyskał sławę światową jako poeta. Z planowanej początkowo bajki dla dzieci Przedziwna historia Piotra Schlemihla stała się wolnym przedstawieniem siebie samego utrzymanym w duchu romantyzmu. Jednak spójność całości i dominujące odniesienie do rzeczywistości wskazują na początek realizmu. Chociaż jego poczucie istnienia jest tutaj zdeterminowane, to nie prowadzi go do relatywizacji etyki. Wina i odpowiedzialność zachowują pełną wagę. Schlemihl staje się wolny dzięki pogodzeniu się z losem, przezwyciężeniu samego siebie i działalności. Z genialnego chwilowego pomysłu o utracie cienia Chamisso stworzył symbol, który w swojej interpretacji wykracza poza wszystko, co osobiste, i dochodzi do punktu, w którym ujawnia się w człowieku niesprawiedliwość metafizyczna. Ponieważ historia traktuje o drodze do wewnętrznego przezwyciężenia tej niesprawiedliwości, zatem przemawia przez nią przekonanie pedagogiczne. Twórcze oddziaływanie tego motywu sięga do Pani bez cienia (Frau ohne Schatten) Hugo von Hofmannsthala. Na podstawie Przedziwnej historii Piotra Schlemihla powstał w 1921 r. film Utracony cień (Der verlorene Schatten ).

Chamisso jako przyrodnik

Po wojnie Adelbert von Chamisso przez krótki czas jeszcze studiował. W 1815 r. otrzymał posadę przyrodnika w ekspedycji zorganizowanej przez rosyjskiego kapitana pochodzącego z Niemców bałtyckich Otto von Kotzebue (1788–1846), syna poety Augusta von Kotzebue. Wyprawa finansowana była przez rosyjskiego hrabiego Nikołaja Piotrowicza Rumiancewa. Jej członkowie wyruszyli na pokładzie statku „Rjurik”, zbadali Polinezję, Mikronezję, Hawaje i mieli znaleźć legendarny przesmyk północny. Chamisso wykonał mapy kartograficzne wybrzeża Alaski, opisał jej florę (jego imieniem nazwano nowo odkrytą wyspę w Cieśninie Beringa) oraz zwyczaje Eskimosów i Aleutów.

W 1818 r. wrócił z ekspedycji, po czym w następnym roku został kustoszem w herbarium i ogrodzie botanicznym w Schönebergu. Jako przekonany empiryk widział swoje zadanie w dokładnym opisie, porównaniu i zaklasyfikowaniu zebranych roślin. Przez 17 lat razem z Diederichem Franzem Leonhardem von Schlechtendal (1794–1866) opracowywał zebrany w czasie ekspedycji materiał. Chamisso uchodzi za jednego z najwybitniejszych florystów dużej części Ameryki Północnej, Arktyki i Morza Południowego. Zasadniczymi dla całej zoologii i botaniki stały się rozpoznane przez niego razem z Johannem Friedrichem Eschscholtzem (1793–1831) cykle przemiany pokoleń sprzągli, co dostarczyło pierwszego w historii dowodu dotyczącego przemian pokoleń u zwierząt. Znaczenie uzyskały także obserwacje geologiczno-geograficzne o powstawaniu raf koralowych. Za namową pruskiego ministerstwa troszczył się o zakładanie szkolnych zielników i napisał podręcznik do edukacji botanicznej.

Dzieła (wybór)

• Adelberts Fabel, 1806.
• Fortunati Glückseckel und Wunschhütlein, 1806.
• Peter Schlemihls wundersame Geschichte, 1814 (pol. wyd. Dziwna historya Piotra Schlemihl'a, 1879; Przedziwna historia Piotra Schlemihla, 1961).
• Bemerkungen und Ansichten einer Entdeckungsreise, 1821.
• Untersuchung eines Torfmoores bei Greifswald und ein Blick auf die Insel Rügen, 1824.
• Die Sonne bringt es an den Tag (ballada), 1827.
• Salas y Gomez (ballada), 1829.
• Frauen-Liebe und Leben, (cykl pieśni), Berlin 1830 (melodie: Carl Loewe 1834, Robert Schumann 1840).
• Das Riesenspielzeug, 1831.
• Gedichte, 1831.
• Die Weiber von Winsperg, 1831.
• Reise um die Welt in den Jahren 1815–1818 (dziennik), 1836.

Literatura

• Adalbert Elschenbroich: „Chamisso, de Boncourt, Louis Charles Adélaïde, genannt Adelbert von Chamisso” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 190–192 (online).
• Jacob Achilles Mähly: „Chamisso, Adelbert von” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 4, Duncker & Humblot, Leipzig 1876, s. 97–102 (online).
• Wydawca Julius Eduard Hitzig: Leben und Briefe von Adelbert von Chamisso, 1839.
• Werner Feudel: Adelbert von Chamisso: Biographie, Leben und Werk. Leipzig 1988, ISBN 3-379-00341-7.

Linki

• Pisma von Chamisso i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.
• Biografia (j. niem).