Theodor Lipps

Theodor Lipps (ur. 28 lipca 1851 w Wallhalben koło Pirmasens; zm. 17 października 1914 w Monachium) – niemiecki filozof i psycholog. Uważany za głównego przedstawiciela psychologizmu w Niemczech i jeden z czołowych filozofów w swoim czasie. W 1913 r. założył Instytut Psychologiczny na Uniwersytecie Monachijskim.(wyznanie ewangelickie)

TLipps
Theodor Lipps.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Theodor (1818–91), pastor, syn pastora Johanna Philippa i Rosiny Magdalene Eberlin; matka Elise Caroline (1825–53), córka pastora Georga Hoosa i Caroline Philippine Claser; brat przyrodni Gottlob Friedrich Lipps (1865–1931), profesor filozofii w Lipsku, od 1911 w Zurychu; – ożenił się w Berlinie w 1888 z Evą (1863–1947), córką malarza Georga Reimera (1828–66) i Agnes Mosson; dzieci syn i 3 córki.

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum w Zweibrücken Lipps studiował teologię w Erlangen (1867/68), Tybindze (1869-71) i Utrechcie (1871/72). W 1872 r. zdał w Spirze (niem. Speyer) egzamin teologiczny, po czym jednak przerwał dalszą edukację duszpasterską i rozpoczął studiowanie filozofii i nauk przyrodniczych w Utrechcie. W 1874 r. doktoryzował się w Bonn pracą pt. Zur Herbartschen Ontologie. Na swoje utrzymanie zarabiał jako nauczyciel domowy oraz gimnazjalny w Bonn. Po habilitacji w 1877 r. z filozofii u Jürgena Bona Meyera (1829–1897) pracą pt. Grundtatsachen des Seelenlebens pracował do 1890 r. na uniwersytecie w Bonn jako Privatdozent, gdzie w 1884 r. został profesorem nadzwyczajnym.

W 1883 r. opublikował zarys psychologii Grundtatsachen des Seelenlebens, który stanowił podstawę do jego dalszych badań. W 1890 r. został mianowany profesorem zwyczajnym na uniwersytecie we Wrocławiu, a od 1894 tę samą funkcję wykonywał na uniwersytecie w Monachium jako następca Carla Stumpfa (1848–1936) na Katedrze Filozofii Systematycznej. Do jego najwybitniejszych uczniów należeli m.in. filozof i socjolog Max Scheler (1874–1928) oraz filozof marksistowski Ernst Bloch (1885–1977). Od 1899 r. był członkiem Bawarskiej Akademii Nauk w Monachium.

W 1909 r. zachorował i już nigdy się nie wyleczył. Musiał przerwać swoje czynności i 17 października 1914 zmarł w Monachium.

Poglądy

W licznych pismach m.in. dotyczących problemów estetycznych Lipps próbował anulować usamodzielnienie psychologii eksperymentalnej, przez to że jej materialne warunki wstępne wykazał jako fakty świadomości i niniejszym przedstawiał psychologię jako poznawczo-teoretyczną dyscyplinę podstawową. Jako nauka o przeżyciach świadomych psychologia zastąpiła filozofię. Również normatywne dyscypliny logikę, etykę i estetykę pojmował jako dyscypliny psychologiczne, ponieważ zajmują się fenomenami świadomości. To spowodowało, że neokantysta Paul Natorp (1854–1924) i przede wszystkim fenomenolog Edmund Husserl (1859–1938) zarzucali mu psychologizm. Lipps w swoich wykładach podczas posiedzeń Bawarskiej Akademii Nauk zbliżył się do filozofii Immanuela Kanta (1724–1804). Jego książka Leitfaden der Psychologie (1903) zastąpiła jako podsumowujące przedstawienie psychologii podręcznik z 1883 roku. Jego zdaniem psychologia opisowa ma za zadanie opisać i przeanalizować przejawy świadomości, a psychologia wyjaśniająca próbuje w związkach motywacyjnych przedstawianego fenomenu świadomości zaprezentować dokładny związek przyczynowo-skutkowy. Od świadomości-JA, która pojawia się we wszystkich przeżyciach świadomości (postrzegania, wyobrażenia, uczucia, chęci, myśli) jako tożsamość odróżnia transcendentalny, ponadempiryczny i ponadindywidualny rozsądek-JA, na którym opierają się absolutne żądania moralności. W nowym opracowaniu pisma Vom Fühlen, Wollen und Denken (1902) z 1907 r. doszły już do głosu tendencje filozofii jego ostatnich lat. Nurt świadomości jest interpretowany jako nieustanna działalność JA, jako dążenia i chęci i jest przejawem pewnej ponadindywidualnej woli. W ten sposób jego filozofia kieruje się ostatecznie ku metafizycznemu woluntaryzmowi i panenteizmowi. Te tendencje nie kontynuowali jego uczniowie, najwybitniejsi wśród nich podążyli pod wpływem pisma Edmunda Husserla Logische Untersuchungen (1900) w kierunki fenomenologii i utworzyli "monachisko-getyński krąg fenomenologiczny" (Alexander Pfänder (1870–1941), Moritz Geiger (1880–1937), Adolf Reinach (1883–1917), Johannes Daubert (1877–1947), Aloys Fischer (1880–1937)).

Lipps wywarł trwały wpływ w estetyce. Pod koniec lat 90-tych przejął z tradycji estetyki spekulatywnej pojęcie empatii (niem. Einfühlung), dzięki któremu wyjaśnił tworzenie i rozkosze sztuki. Empatia dla Lippsa jest źródłem poznania, które wykracza poza obszar estetyki.

Dzieła (wybór)

  • Grundtatsachen des Seelenlebens. 1883.
  • Grundzüge der Logik. 1893.
  • Raumästhetik und geometrisch-optische Täuschungen. 1897.
  • Komik und Humor. 1898.
  • Die ethischen Grundfragen: Zehn Vorträge. 1899.
  • Vom Fühlen, Wollen und Denken. 1902.
  • Leitfaden der Psychologie. 1903.
  • Ästhetik. 1903–1906.
  • Philosophie und Wirklichkeit. 1908.

Literatura

  • Ludwik Rudnicki: Estetyka T. Lipps'a. Kraków 1911.
  • Conrad Müller: Theodor Lipps' Lehre vom Ich in ihrem Verhältnis zur Kantischen. Berlin 1912.
  • Wolfhart Henckmann: Lipps, Theodor w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 14, Duncker & Humblot, Berlin 1985, s. 670–672.

Linki

Autor: Roman Penkała