Mojżesz Majmonides

Mojżesz Majmonides, hebr. משה בן מימון‎ Mosze ben Majmon, arab. أبو عمران موسى بن ميمون بن عبد الله القرطبي اليهودي Abou Imran Moussa ibn Maïmoun ibn Abdallah al-Kourtoubi al-Yahoudi «Mojżesz syn Majmona ibn Abdallah Żyd z Kordoby», grec. Μωυσής Μαϊμονίδης (Mojżesz Majmonides), w literaturze żydowskiej wymieniany pod akronimem HaRambam (ur. między 1135 a 1138^[1] w Kordobie, zm. 13 grudnia 1204 w Kairze) – sefardyjski rabin, żydowski filozof, komentator Miszny, autor jednego z najważniejszych kodeksów prawa żydowskiego Miszne Tory i lekarz. Uchodzi za wybitnego uczonego w okresie średniowiecza, przez dziesięciolecia był uważany za duchowego przywódcę wschodniego judaizmu i za jednego z najwybitniejszych uczonych żydowskich. Napisał także wydany w języku arabskim traktat teologiczno-filozoficzny Przewodnik błądzących oraz inne pisma religijne, filozoficzne, medyczne i astronomiczne.

Mojżesz Majmonides. Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys

Mojżesz Majmonides urodził się w Kordobie w szanowanej rodzinie, której dom stanowił jedno z centrów intelektualnego życia miasta. Do nauki żydowskiej wprowadził go ojciec, który był rabinem i sędzią w Kordobie. Oprócz tego u nauczycieli arabskich uczył się filozofii antycznej i nauk przyrodniczych. Po zdobyciu w 1148 roku Kordoby przez Almohadów, którzy prześladowali gminy żydowskie, rodzina stanęła przed wyborem przestąpienia na islam lub emigracji. Rodzina Majmonidesa zdecydowała się opuścić Kordobę i kilka lat spędziła w Hiszpanii, przypuszczalnie także w Prowansji i prawdopodobnie w 1160 roku osiadła w marokańskim Fezie^[2]. Pomimo tej wędrówki Majmonides nadal się kształcił i w 1158 lub 1159 roku napisał wprowadzenie do podstaw obliczeń kalendarzowych i wprowadzenie do logiki Arystotelesa.

Ojciec Majmonidesa i w 1160 roku także Majmonides interweniowali w sporze o osądzenie Żydów, którzy bez wewnętrznego przekonania konwertowali na islam, przy czym obaj sprzeciwili się ich surowemu potępianiu. W 1165 roku rodzina przeprowadziła się do Jerozolimy, potem do Aleksandrii i ostatecznie do Fustat, obecnie część Kairu, gdzie mieszkał do końca życia.

Pierwsze lata w Egipcie spędził jako niezależny uczony, ponieważ jego brat Dawid handlujący biżuterią między Indiami i krajami śródziemnomorskimi zapewniał utrzymanie rodzinie. Po śmierci brata na morzu i utraceniu całego majątku rodzinnego oraz powierników musiał uczestniczyć w ich spłaceniu i podjął pracę zarobkową. Już w młodości uczył się w Kordobie medycyny i około 1170 roku był do tego stopnia znanym lekarzem, że w 1185 roku został osobistym lekarzem sekretarza sułtana Saladyna, wezyra Al Qadi al Fadila, który praktycznie był szefem egipskiego rządu. Źródła podają, że również sułtan Saladyn i jego najstarszy syn, Ali al-Malik al-Afdal Nur, należeli do pacjentów Majmonidesa^[3]. Od 1177 był też nagidem gminy żydowskiej w Kairze.

Po utracie pierwszej żony i córki, które zmarły podczas epidemii, ożenił się z siostrą królewskiego sekretarza Ibn Almaliego, z którą miał syna Abrahama Majmonidesa (1186 – 1237).

Mojżesz Majmonides zmarł 13 grudnia 1204 roku w Fustat i pochowano go w Tyberiadzie.

Pisma (wybór)

W Kairze Majmonides stworzył swoje najważniejsze prace. W napisanym po arabsku piśmie Kitāb al-Sirāj, później przetłumaczonym przez Samuela ibn Tibbona na język hebrajski, skomentował Misznę. Jego wprowadzenie do Traktatu Sanhedryn 10, 1 obejmuje 13 artykułów wiary, które w skróconej i poetyckiej formie włączono jako hymny Yigdal w wielu żydowskich śpiewnikach.

W 1180 roku ukazała się w 14 tomach Miszne Tora (Powtórzenie Tory), opracowanie rabinicznej interpretacji prawa, która połączyła logicznie Misznę i Torę. Autor ograniczył się w tym piśmie do kodyfikacji prawa żydowskiego, powstrzymując się prawie całkowicie od narzucania własnych poglądów. Ostro skrytykował wiarę w czary i zaklęcia. W zawartych tam uwagach o kalendarzu stanowczo zalecał oparcie się na nieżydowskich astronomach. Praca ta była ostro krytykowana przez Abrahama ben David von Posquièresa (ok. 1125–1198) i doprowadziła do trwającego przez dziesięciolecia sporu. Mimo tego Majmonides uchodził za autorytet w dziedzinie religijnej literatury prawniczej. W odróżnieniu od innych pism Majmonidesa, które napisał w języku arabskim, Miszne Tora już w oryginale powstała w języku hebrajskim.

Jeśli Miszne Tora została napisana z myślą o wierzących Żydach, mając na celu pokazać im jak mają żyć zgodnie z prawem, to napisany między 1176 a 1190 lub nawet 1200 rokiem teologiczno-filozoficzny Przewodnik błądzących przeznaczony był dla niezdecydowanych i miał wskazać dlaczego powinni stosować się do tradycyjnego judaizmu. Przewodnik błądzących porusza problem sprzeczności prawdy objawionej z logiką i metafizyką Arystotelesa. Na tej sprzeczności polega niezdecydowanie, względnie błądzenie, wierzących filozofów. Majmonides usiłował połączyć religię żydowską z arystotelesowską i neoplatońską filozofią. Dlatego też w przypadku (pozornej) sprzeczności zalecał filozofom i uczonym interpretować je alegorycznie i w ten sposób dojść do głębszego poziomu prawdy, który jest zgodny z zasadami logiki i nauki. Natomiast prosty wierzący może przyjąć dosłowny sens jako bezpośrednią prawdę. Teoria ta w ramach poznawczych, językowych i metafizycznych jest szczególnie radykalną formą teologii negatywnej, zgodnie z którą pozytywne poznanie natury Boga przekracza granice możliwości ludzkiego rozumu. Szeroko rozpowszechniony w trzynastowiecznej Europie Przewodnik błądzących był jednym z głównych pism debat religijnych i filozoficznych. Szczególnie dużo uwagi poświęcił mu Tomasz z Akwinu, Albertus Magnus, Mistrz Eckhart i Mikołaj z Kuzy. Do pisma tego sięgali także Moses Mendelssohn i Salomon Maimon, aby w sensie ruchu żydowskiego haskala stworzyć nowoczesny judaizm w duchu oświecenia.

Już w Fezie Mojżesz Majmonides należał do grona znanych lekarzy. Zadania medycyny podzielił na trzy dziedziny: prewencję, leczenie chorych i opiekę w rekonwalescencji oraz opiekę nad starymi i upośledzonymi. Jego teorie medyczne opierały się się na rozpowszechnionej teorii humoralnej Hipokratesa i Galena. Podkreślał racjonalny charakter medycyny i zdecydowanie przeciwstawiał się stosowaniu zaklęć i amuletów w leczeniu chorych. W traktacie o astmie podkreślił, że praktykowanie sztuki lekarskiej wymaga logiki i intuicji, oraz że lekarz musi uzyskać całościowy obraz pacjenta, aby móc postawić diagnozę o ogólnym jego stanie, jak również o chorobach poszczególnych organów.

Majmonides napisał dziesięć rozpraw medycznych w języku arabskim, z których większość powstała pod koniec jego życia w Kairze:

• Sharh fusul Abuqrat – komentarz do Corpus Hippocraticum.
• Muchtasarat li-kutub Galinus – zbiór fragmentów z pism rzymskiego lekarza Galena.
• Kitab fusul Musa – zbiór około 1500 aforyzmów podzielonych na 25 części tematycznych, obejmujących anatomię, fizjologię, patologię, teorię ogólną i specjalistyczną. Pismo to w dużej mierze opierał się na pismach Galena, ale także zawierał własne spostrzeżenia autora.
• Fi tadbir as-sihha – zasady sanitarne opracowane na zlecenie emira Damaszku Ali al-Malik al-Afdal Nura. Majmonides rozwinął w tym piśmie swoją koncepcję „zdrowy duch w zdrowym ciele”. Zauważa, że zdrowie fizyczne zależy od zdrowia psychicznego i odwrotnie. Tekst kończą zalecenia dotyczące klimatu, mieszkania, aktywności, kąpieli, seksu, wina, jedzenia i oddychania.
• Maqala fi bayan al-a‘rad wa-l- jawab ‘anha – kolejne pismo dla Ali al-Malik al-Afdal Nura poświęcone dolegliwościom emira i możliwościom ich leczenia.
• Maqala fi r-rabw – traktat o astmie. Autor zwraca w nim uwagę na rolę prewencji, czystego powietrza, właściwego trybu życia.
• Maqala fi l-bawasir – traktat o hemoroidach.
• Kitab fi l-jima‘ – traktach o współżyciu seksualnym powstał na prośbę bratanka Saladyna Al-Muzaffar Umara, który chciał zwiększyć swoją potencję seksualną. Majmonides opisał tu kilka temperamentów seksualnych, podał przepisy dietetyczne i medyczne oraz wymienił kilka afrodyzjaków.
• Kitab as-sumum – traktat o truciznach i odtrutkach. Pismo podzielone jest na dwie części, pierwsza poświęcona jest ukąszeniom i użądleniom zwierząt, druga truciznom spożywczym i mineralnym. Proponuje różne ich traktowanie, w przypadku ukąszeń węży zaleca stosowanie opasek uciskowych, a środków wymiotnych przy truciznach spożywczych. Wymienia ziołowe antidotum i zawsze kładzie nacisk na zapobieganie (np. nie jeść pokarmów o nietypowym kolorze, zapachu i smaku).
• Sharh asma’ al-‘uqqar – wykaz około 2000 środków leczniczych uporządkowanych według nazw arabskich, greckich, perskich, hiszpańskich i berberyjskich, bez bardziej szczegółowego opisu.

Literatura

• Martin Schewe: MAIMONIDES (Maimuni), Moses (Rabbi Moses ben Maimon, »Rambam«), w: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 5, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-043-3, Sp. 572–581.

Linki

• Artykuł, w: de.wikipedia.org.
• Mojżesz Majmonides, w: Jewish Virtual Library, online.
• Mojżesz Majmonides, biografia, filozofia i nauczanie, w: Encyklopedia Britannica, online.

Przypisy

1. ↑ W starszej literaturze widnieje przeważnie rok urodzenia 1135, jednak nowsze badania wskazują raczej rok 1138 lub 1137; Shelomo Dov Goitein: Moses Maimonides, man of action: a revision of the Master’s biography in (the) light of the Genizah Documents, w: Gérard Nahon, Charles Touhati (Hrsg.): Hommage à Georges Vajda: études d’histoire et de pensée juives. Peeters, Louvain 1980, s. 155–167, tu 155; Görge K. Hasselhoff: Dicit Rabbi Moyses: Studien zum Bild von Moses Maimonides im lateinischen Westen vom 13. Bis zum 15. Jahrhundert. Königshausen & Neumann, 2004, s. 22.
2. ↑ The Guide to the Perplexed. World Digital Library, dostęp 20.05.2021.
3. ↑ Julia Bess Frank (1981). Moses Maimonides: rabbi or medicine. The Yale Journal of Biology and Medicine. 54 (1): 79–88. PMC 2595894. PMID 7018097.