Lorenz Oken

Lorenz Oken (właściwie Lorenz Okenfuß; ur. 1 sierpnia 1779 roku w Bohlsbach koło Offenburga (Badenia); zm. 11 sierpnia 1851 roku w Zurychu) - niemiecki lekarz, przyrodnik i filozof przyrody.

Lorenz Oken
Lorenz Oken.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Adam Okenfuß (zm. 1797 ?), rolnik; matka Maria Anna Fröhle (zm. 1793 ?); - ożenił się w 1814 r. z Louise (1784-1862), córką Johanna Christiana Starka (1753-1811), profesora medycyny w Jenie, osobistego lekarza księcia Karola Augusta Sachsen-Weimar-Eisenach i księżnej Anny Amalii; miał syna i córkę.

Życiorys i działalność

Okres nauki

Po ukończeniu gimnazjum w Offenburgu (1793 - 1798) i Baden-Baden, dzięki otrzymywanemu stypendium Lorenz Oken studiował medycynę we Fryburgu Bryzgowijskim, gdzie w 1804 r. promował się na doktora. Przez semestr studiował w Würzburg i słuchał wykładów Friedricha Wilhelma Schelling. Oken habilitował się w Getyndze.

Kariera zawodowa

W latach 1805-1807 uczył na uniwersytecie w Getyndze jako Privatdozent (docent bez wynagrodzenia). W lipcu 1807 r został w Jenie profesorem nadzwyczajnym medycyny w Jenie, a w 1812 profesorem zwyczajnym przyrody na wydziale filozoficznym. W swoim wykładzie inauguracyjnym Über die Bedeutung der Schädelknochen (O znaczeniu kości czaszki) wygłosił swoją »teorię kręgowców«, według której szkielet głowy rozwinął się z kręgosłupa. W jenie prowadził wykłady z mineralogii, botaniki, zoologii, fizjologii, anatomii patologicznej i filozofii przyrody. W encyklopedycznym i apolitycznym magazynie Isis, którego był redaktorem od 1816 r. opowiedział się za zapewnieniem wolności prasy. Stało się to przyczyną jego zwolnienia z uniwersytetu w 1819 roku.

W latach 1821-1822 uczył na uniwersytecie w Bazylei jako Privatdozent. W grudniu 1827 otrzymał powołanie jako profesor zwyczajny fizjologii na uniwersytet w Monachium. Kiedy miał zostać przeniesiony na uniwersytet do Erlangen, zrezygnował z pracy. Ostatnie lata życia spędzał od 1833 r. w Zurychu, gdzie pracował jako profesor zwyczajny przyrody na nowo otwartym uniwersytecie.

Lorenz Oken zmarł 11 sierpnia 1851 na zapalenie otrzewnej i został pochowany na cmentarzu Jacobsfriedhof w Zurychu. Od kwietnia 1898 wspólny jego grób i córki Clothilde znajduje się na cmentarzu Friedhof Sihlfeld.

Oken a Goethe

Podczas wykładu inauguracyjnego wygłosił swoją teorię o pochodzeniu kości czaszki i zaraz ją opublikował. Podobną teorię opracował pasjonat przyrody Goethe, ale jej nie opublikował. Teraz upomniał się o prawo pierwszeństwa w odkryciu tej teorii i sądził, że Oken mu ją »ukradł«.

Oken nic nie przeczuwał, ale zauważył powściągliwość Goethego wobec niego. Stopniowo spotykali się coraz częściej. Jako, że autor Werthera chętnie pogłębiał swoją wiedzę w rozmowie z uczonymi, a Oken uzyskał uznanie wśród naukowców i studentów, zatem stał się dla niego postacią interesującą. Szczególne wrażenie na Wolfgangu Goethe zrobił Oken, gdy poparł jego »teorię kolorów« (Farbenlehre). Goethe zrezygnował z powściągliwości i publicznie okazał mu swoją łaskę, biorąc go, w Weimarze, podczas karnawału w lutym 1809 do swojego korowodu maskowego. W ten sposób Oken wszedł w elitarne środowisko Weimaru.

Lorenz Oken spotykał się często z księciem Karolem Augustem, z którym rozmawiał też o sprawach uniwersyteckich. Zaproponował mu, aby przenieść liczne ryciny przyrodnicze z biblioteki w Weimarze na uniwersytet do Jeny. Książę spełnił jego życzenie. Oken pominął przy tym Goethego, który był odpowiedzialny zarówno za bibliotekę w Weimarze, jak i za uniwersytet w Jenie. Rozwścieczony tym wydarzeniem Goethe, zerwał kontakty z Okenem.

Mimo, że obaj wzajemnie się unikali i schodzili sobie z drogi, to w 1816 r. Goethe został poproszony przez księcia Karola Augusta o opinię w sprawie wydawanego czasopisma przez Okena Isis, w którym głoszone były liberalne poglądy i w związku z tym pojawiły się głosy żądające jego likwidacji. Goethe określił w swoim orzeczeniu Okena jako »człowieka umysłu, wiedzy i zasługi« i zapewnił, że »wciąż odgrywa wspaniałą rolę w nauce«, ale zauważył także, że w Okenie jest »rewolucyjny duch« i »przy wszystkich jego zaletach częściowe szaleństwo«.Ostatecznie Goethe zalecił zamknięcie czasopisma, czego jednakże książę nie uczynił. W 1817 r. Oken, chcąc się zemścić, opublikował na łamach Isis bardzo nienawistną i głupią brytyjską krytykę autobiografii Goethego Dichtung und Wahrheit (Poezja i prawda). W 1819 r. międzynarodowa presja skierowana przeciw czasopismu zmusiła księcia do przedstawienia Okenowi alternatywy, albo zlikwiduje Isis, albo się zwolni z uczelni. Oken zrezygnował z profesury, a magazyn Isis wydawał jeszcze do 1748 roku.

Oken jako przyrodnik

W 1821 roku ukazał się jego bardzo skromnie wydany podręcznik dla szkół Naturgeschichte für Schulen. Dzieisięć lat później opublikował pierwszy tom swego głównego dzieła Allgemeine Naturgeschichte für alle Stände (13 tomów, 1833-1841). Zawarł w nim wielką część ówczesnej wiedzy o minerałach, zwierzętach i roślinach oraz część swojego poglądu na świat, swoją filozofię przyrody. Oken był ostatnim uczonym, który napisał tak monumentalne dzieło o naturze i minerałach. Szkoda tylko, że dzieło to zostało docenione tylko w kręgu ekspertów.

W XVII i XVIII wieku coraz więcej przyrodników podróżowało po świecie i pojawiło się sporo nowych książek o świecie roślin i zwierząt w języku angielskim i francuskim. Były one czytane w całej Europie. Niemcy niestety w tym czasie nie mieli takich osiągnięć. Gatunki roślin i zwierząt miały łacińskie nazwy, tylko najbardziej znane gatunki miały nazwy niemieckie. Na początku XIX wieku wkładano wiele starań, aby przetłumaczyć łacińskie wyrażenie fachowe i nazwy na język ojczysty. Podobnie jak Francuzi, którzy przetłumaczyli łacińskie nazwy na swój język, również Niemcy próbowali nadać im sens zrozumiały dla niemieckiego czytelnika. Także Oken przyczynił się do tworzenia niemieckich nazw, z których jednak wiele nie przyjęło się.
Obecnie jeśli się pyta o Okena mało kto potrafi odpowiedzieć kim był. Jednak całkiem inny stosunek do niego był w starszej literaturze, w której uważany był za czołowego filozofa przyrody, wybitnego nauczyciela i przyrodnika. Sławny uczony Ernst Haeckel nazwał Okena najwybitniejszym niemieckim filozofem przyrody i postawił go wyżej niż Goethego.

W czym zatem tkwi przyczyna, że dzisiaj nikt nie wie kim był Oken? Przez wiele lat wydawał znane w całej Europie czasopismo Isis, opublikował w języku niemieckim największe dzieło XIX wieku o roślinach i zwierzętach. Prawdopodobnie jako pierwszy opisał, że z połączenia jajeczka i plemnika powstaje nowa komórka, z której początek bierze nowe życie (Die Zeugung, Würzburg 1805. Jako pierwszy też odkrył komórkę, wiele lat przed Matthiasem Schleidenem i Theodorem Schwannem, którzy ją naukowo opisali w 1838 roku. W Getyndze dokonał licznych badań anatomiczno-embriologicznych, które uczyniły go bardzo znanym.

Na pytanie to odpowiedział filozof Friedrich Engels (Fryderyk Engels):

»W przypadku Okena uwydatnia się pewien nonsens, który pochodzi z dualizmu między nauką i filozofią. Oken odkrył na drodze myślenia protoplazmę i komórkę, ale nikomu nie przyszło do głowy sprawę naukowo prześledzić - myślenie powinno tego dokonać! A kiedy odkryto protoplazmę i komórkę, Lorenz Oken jest ogólnie rzecz biorąc zdyskredytowany i zbojkotowany!«

Dzieła (wybór)

  • Oken's Naturgeschichtlicher Bilderaltas, 1800.
  • Uebersicht des Grundrisses des Sistems der Naturfilosofie und der damit entstehenden Theorie der Sinne, 1803.
  • Die Zeugung, 1805.
  • Beiträge zur Vergleichenden Zoologie, Anatomie und Physiologie, 1806-1807.
  • Über die Bedeutung der Schädelknochen, 1807.
  • Erste Ideen zur Theorie des Lichts, der Finsterniß, der Farben und der Wärme , 1808.
  • Ueber den Werth der Naturgeschichte besonders für die Bildung der Deutschen, 1809.
  • Rede über das Zahlengesetz in den Wirbeln des Menschen, 1828.
  • Lehrbuch der Naturphilosophie,1831.
  • Elements of physiophilosophy , 1847.

Literatura

  • Stefan Büttner: „Oken (eigentlich Okenfuß), Lorenz”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 19, Duncker & Humblot, Berlin 1999, ISBN 3-428-00200-8, s. 498, online.
  • Arnold Lang: „Oken, Lorenz”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 24, Duncker & Humblot, Leipzig 1887, s. 216-226, online.
  • Erwin Neuenschwander: „Oken, Lorenz”. W Historischen Lexikon der Schweiz, online.

Linki