Karl Amadeus Hartmann

Karl Amadeus Hartmann (ur. 2 sierpnia 1905 w Monachium; zm. 5 grudnia 1963 tamże) był niemieckim kompozytorem i organizatorem koncertów Musica viva w Monachium, w czasie których reprezentowana jest muzyka nowa i przede wszystkim orkiestrowa. (wyznanie katolickie)

Porträtbüste Karl Amadeus Hartmann
Popiersie Karla Amadeusa Hartmanna w Ruhmeshalle w Monachium.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Friedrichd Richard (1866–1925), nauczyciel mianowany, malarz, syn mistrza stolarskiego Friedricha w Maniowie (Muhnau/Schlesien) i Christiane Hartmann; matka Gertrud (1874–1935), córka karczmarza i rolnika Karla Schwanna w Klingenmünster (Nadrenia-Palatyna) i Margarethy Braunstein; miał trzech braci Adolfa (1900-1971), Fritza (1902-1974) i Richarda (1903-1969); – ożenił się w Monachium w 1934 r. z Elisabeth (ur. 1913), córką kupca Alfreda Reußmann i Antoinette Feller; miał syna.

Życiorys

Hartmann uczył się w latach 1919-22 w Pasing (część Monachium). W latach 1924-31 studiował w Akademii Muzycznej w Monachium (niem. Akademie für Tonkunst in München) grę na puzonie u Ernsta Gaetke (1886-ostatni raz wzmiankowany w 1914) i Gustav Trampler (1864, ostatni raz wzmiankowany w 1932) i kompozycję u Josepha Haasa. Kontrowersje z Josephem Haasem spowodowały, że od 1929 r. kontynuował naukę u Hermanna Scherchena i w latach 1941-42 u Antona Weberna. Pierwsze dzieła zaprezentował w 1928 r. w ramach koncertów w Bawarskiej Operze Państwowej (niem. Bayerische Staatsoper). W 1931 r. odbyła sie premiera jego Tanzsuite für Bläserquintett, Schlagzeug und Klavier i Burleske Musik für Bläser. W latach między 1933 i 1945 opuszczał Monachium tylko z powodu koncertów, które przyniosły mu pierwsze sukcesy.

Kiedy do władzy doszli nacjonaliści Hartmann stał u progu kariery. Jego zdecydowane odrzucenie sztuki kultury nazistowskich Niemiec oraz bezkompromisowy antyfaszyzm wpłynęły na jego twórczość. Nie został członkiem Izby Muzyki Rzeszy (niem. Reichsmusikkammer), co go izolowało artystycznie w Niemczech. W kontrakcji do nazistowskiego barbarzyństwa powstały w następnych latach kompozycje orkiestrowe Miserae z dedykacją »moim przyjaciołom, którzy stokrotnie musieli umrzeć, którzy zasnęli na wieczność, my was nie zapomnimy (Dachau 1933-34)«, pierwszy kwartet smyczkowy z zapożyczonym tematem z muzyki żydowskiej i jego antywojenna opera Des Simplicius Simplicissimus Jugend. Pod sam koniec wojny powstała pod wrażeniem »marszu umarłych« z obozu koncentracyjnego, który prowadził przed domem Hartmanna, sonata fortepianowa 27. April 1945.

Niektóre jego utwory wyróżniono podczas konkursów międzynarodowych (1 kwartet smyczkowy w 1936 r. w Genewie, kantatę w 1937 r. w Wiedniu). Jednak większość kompozycji napisanych przed 1939 r. wycofał lub zniszczył. Jesienią 1945 r. zorganizował w Monachium serię koncertów Musica viva, w 1949 r. uhonorowany został przez rodzinne miasto nagrodą za wkład w rozwój sztuki, w 1950 r. nagrodę Bawarskiej Akademii Sztuk Pięknych, której został członkiem w 1952 roku. Od 1959 r. był współwydawcą czasopisma Neue Zeitschrift für Musik założonego w 1834 r. przez Roberta Schumanna, Friedricha Wiecka i pianistów Juliusa Knorra i Ludwiga Schuncke (1810-1834).

Poza tym zaczął od 1945 r. opracowywać niepublikowane szkice i kompozycje. W krótkim czasie powstało pierwszych sześć symfonii, z których pięć opierało się na jego wcześniejszych kompozycjach. Mimo, że stworzył wiele różnych kompozycji, to otrzymał miano »wielkiego symfonika« między Gustavem Mahlerem a Hansem Wernerem Henze. Razem z kompozytorami Paulem Dessau, Borisem Blacherem, Rudolfem Wagner-Régeny i Hansem Wernerem Henze brał udział w tworzeniu wspólnej kompozycji Jüdische Chronik (1960/1961). Ostatnim dziełem Hartmanna jest Gesangsszene na baryton i orkiestrę (1961-63).

Karl Amadeus Hartmann zmarł 5 grudnia 1963 r. w wieku 58 lat w Monachium i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Leśnym.

Jako kompozytor, chociaż był bliski szkole wiedeńskiej, nigdy nie uosabiał się z określoną techniką komponowania. Jego główne dzieła, symfonie i koncerty, nie należą do jednolitego typu. Tonem zasadniczym muzyki Hartmanna jest żałoba, współczucie i nadzieja, ale nigdy zwątpienie. Wraz ze zmianą polityczną Hartmanna zmienił się jego styl komponowania. Większość jego wcześniejszych utworów zawierała elementy dadaistyczne i jazzu, a po 1933 r. stały się poważniejsze i bardziej melancholijne.

Literatura

  • Carola Arlt: Von den Juryfreien zur musica viva - Karl Amadeus Hartmann und die Neue Musik in München, Frankfurt am Main: Peter Lang 2010 ISBN 978-3-631-60308-6.
  • Rudolf Stephan: Hartmann, Karl Amadeus w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 7, Duncker & Humblot, Berlin 1966, ISBN 3-428-00188-5, s. 745

Linki