Karl von Zedlitz

Baron Karl Abraham von Zedlitz und Leipe (ur. 4 stycznia 1731 r. w Schwarzwaldau (obecnie Czarny Bór koło Wałbrzycha na Dolnym Śląsku); zm. 18 marca 1793 r. w Kapsdorfie (obecnie Czerńczyce)) - pruski minister sprawiedliwości i reformator szkolnictwa za rządów Fryderyka II Wielkiego (1712-1786). (wyznania ewangelickiego)

 160px Karl Abraham von Zedlitz Leipe
Popiersie Karla von Zedlitza w Schloss Reckahn.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Karl (Sigis)Siegmund von Zedlitz und Leipe (1703-1756); matka Eva Eleonore Elisabeth von Zedlitz und Leipe (1713-?); rodzeństwo Karl Siegmund von Zedlitz und Leipe (1729-?), Sophie Ernestine von Dresky (von Zedlitz und Leipe) (1735-?), Charlotte Eleonore von Logau u.Altendorf (von Zedlitz und Leipe) (1738-1791), Niclas Friedrich von Zedlitz und Leipe (1744-1763) i miał także rodzeństwo przyrodnie; - ożenił się z Christiane Wilhelmine von Schickfus und Neudorf (1746-1799); miał syna Heinricha (1781-1835).

Życiorys

Karl von Zedlitz kształcił się w Akademii Rycerskiej w Dom Brandenburgu (obecnie Brandenburg an der Havel) i w gimnazjum akademickim Collegium Carolinum w Brunszwiku, którym kierował Johann Friedrich Wilhelm Jerusalem (1709-1789). Jemu i innym nauczycielom Collegium Carolinum, zwłaszcza Justusowi Friedrichowi Wilhelmowi Zachariae (1726-1777) dziękował za swoje wykształcenie. Później studiował prawo, nauki polityczne i filozofię na uniwersytecie w Halle. Tutaj poznał go król pruski Fryderyk II Wielki (1712-1786).

We wrześniu 1755 r. został referendarzem w Wyższym Sądzie Krajowym w Berlinie. W kolejnych latach szybko awansował i został radcą w rejencji (Oberamtsregierung) we Wrocławiu i prezydentem rejencji górnośląskiej w Brzegu oraz w 1770 r. ministrem sprawiedliwości. Przy podziale resortu otrzymał rok później oprócz Departamentu Kryminalnego także kierownictwo w Departamencie Kościoła i Szkolnictwa.

Do historii Karl von Zedlitz przeszedł jako minister szkolnictwa. W tym czasie bardzo ograniczyła się jego działalność w zakresie sądownictwa. Na uwagę zasługuje wytrwałość z jaką odmawiał królowi złożenie podpisu pod nakazem karnym przeciw młynarzowi Arnoldowi w tzw. procesie Arnolda (niem. Müller-Arnold-Fall lub Müller-Arnold-Prozess).

Swoje zasadnicze poglądy o istocie wychowania zawarł 7 listopada 1776 r. w mowie inauguracyjnej, gdy został członkiem Pruskiej Akademii Nauk. Celem wychowania jest uczynienie ludzi lepszymi i zręczniejszymi w ich szczególnych obowiązkach. Najważniejszym przy tym jest, że kształtowanie charakteru musi opierać się na podstawie praw Chrystusa. Bez religii nie istnieje miłość ojczyzny, ani porządny jej obywatel. Zadaniem wychowania jest także, aby każdy na swojej pozycji w państwie, w swojej służbie przyczyniał się do wspierania wspólnego dobra.

Zgodnie ze strukturą narodu podzieloną na niższą, średnią i wyższą warstwę społeczną rozróżniał szkoły chłopskie, miejskie i szkoły wyższe. Jako podstawowy regulamin dla szkół ludowych wykorzystał regulacje z 1763 r., którą opracował Johann Julius Hecker (1707-1768), założyciel pierwszej szkoły realnej w Berlinie. Seminaria nauczycielskie znajdowały się przy sierocińcu w Szczecinie, w klasztorze Bergen koło Magdeburga i przy berlińskiej szkole realnej. Brak środków finansowych utrudnił Zedlitz opiekę nad edukacją nauczycieli. Za wzór służący poprawieniu szkół wiejskich służyły mu szkoły założone w Brandenburgii przez filantropa Friedricha Eberharda von Rochowa (1734-1805). Jako nauczyciele musieli zostać przyjęci na rozkaz Fryderyka II Wielkiego w dużej mierze inwalidzi (poza Prusami Wschodnimi), którzy oczywiście nie mogli zastąpić wykwalifikowanych nauczycieli szkół ludowych, ale wprowadzali wiele dobrego do wychowania młodzieży wiejskiej.

Zedlitz zamierzał założyć w każdym mieście jedną lub kilka szkół miejskich i przekształcić w takowe małe szkoły łacińskie. Ponad szkołami ludowymi plasowały się szkoły miejskie dzięki nauce historii, geografii, miernictwa, rysunku, nauk przyrodniczych i wprowadzenie do życia rzemieślniczego. Szkołę miejską według tych zasad, która zapewniała także edukację dziewcząt, otworzył Zedlitz w Berlinie i przyprowadzał do niej własnego syna.

Karl von Zedlitz uważał za wystarczające, jeśli w każdym okręgu Kamery Wojny i Domen (niem. Kriegs- und Domänenkammer), pomijając dodatkowe zapotrzebowanie dużych miast i Akademii Rycerskich, istniała jedna szkoła wyższa, jedno gimnazjum. Nauczanie w tych szkołach powinno spowodować, że ich uczniowie będą czuć się jak w domu w kręgu współczesnego im życia duchowego. Dużą wagę przywiązywał w nich do nauki języków klasycznych i uważał, że każdy wykształcony człowiek musi znać łacinę. W nauce języka greckiego faworyzował Nowy Testament zamiast lektur klasyków. Również nauka języka francuskiego była dla niego oczywista, oprócz tego nauka innych języków wynikająca z potrzeb. Szczególną uwagę zwrócił na naukę języka niemieckiego i literatury oraz propedeutyki filozoficznej. Nauczanie religii uwolnił od scholastycznych dodatków, podniósł znaczenie nauczania fizyki, rachunku i miernictwa, a czystą matematykę utrzymał w wąskim zakresie.

Zedlitz nie wprowadzał od razu reformy we wszystkich gimnazjach i Akademiach Rycerskich. Najpierw przekształcono kilka, w których sprawdzano działanie reformy. Wśród akademii znalazła się Akademia Rycerska w Legnicy, a wśród gimnazjów gimnazjum Joachimsthalsches Gymnasium w Berlinie. Na prowincji powstały nowe placówki Franckesche Stiftungen w Halle, w Bergen koło Magdeburg, Elisabethanum we Wrocławiu, Marienstifts-Gymnasium w Szczecinie i Collegium Fridericianum w Królewcu. Ważną zmianą było wprowadzenie edyktem z 23 grudnia 1788 r., podpisanym już przez jego następcę Johann Christoph von Wöllner (1732-1800), w gimnazjach i innych szkołach średnich egzaminu dojrzałości (matury), który uprawniał do studiowania, czy podjęcia pracy w administracji państwowej.

Przykładem zmian na uniwersytetach jest założone przez Friedricha Augusta Wolfa (1759-1824) seminarium filologiczne w Halle, które stało się wzorem dla innych wyższych uczelni. Dla kończących studia, którzy chcieli zostać nauczycielami założył przy współpracy z Friedrichem Gedike (1754-1803) seminarium pedagogiczne, w którym kandydaci zdobywali praktyczne doświadczenie.

3 lipca 1788 r. Zedlitz ustąpił z kierownictwa departamentu, a 3 grudnia 1789 r. wycofał się z dalszej służby państwowej. W tych latach (1788-1789) był dyrektorem Akademii Rycerskiej w Legnicy.

Zedlitz należał do tych współpracowników Fryderyka II Wielkiego, którzy okazali się bardzo bliscy duchem planom swojego pana i mistrza. Prawdopodobnie nikt nie okazałby się bardziej zdolny niż on jako minister nauczania w tym okresie, jak również nikt bardziej nie nadawałby się do trudnej i długiej współpracy z Fryderykiem II Wielkim. Posiadał przy tym własne zdanie, co potwierdza postawa w sprawie procesu młynarza, oraz zdolność samodzielnych inicjatyw, a także umiejętność współpracy z ludźmi, którzy chcieli realizować swoje wizje w programie nauczania. Wprawdzie administracja Wöllnera w wielu aspektach zniosła przeprowadzone przez Zedlitza reformy, ale pozostały one podwaliną późniejszego postępu w pruskim nauczaniu.

Ostatnie lata swojego życia spędził w swoich posiadłościach na Śląsku. Po kilku udarach mózgu zmarł 18 marca 1793 r. w swoim majątku w Czerńczycach koło Kątów Wrocławskich. Został pochowany w krypcie wówczas ewangelickiego kościoła, a obecnie katolickiego św. Jadwigi w Walimiu pod Wałbrzychem.

Dzieła (wybór)

  • Nachricht von der auf Sr. Majestaet unmittelbaren Befehl bey der Koenigl. Ritter-Academie zu Liegnitz im Jahr 1774. gemachten neuen Einrichtung, und wie sich die Academisten zu verhalten haben. 1774.
  • Von Charlottenbrunn nebst einer chemischen Prüfung des dasigen Mineralischen Wassers und einem Schreiben über dessen medicinischen Werth. 1790.
  • Versuch einer Methode die Vernunftlehre aus Platonischen Dialogen zu entwickeln. 1780.

Literatura

Autor: Roman Penkała