Johannes von Müller

Johannes von Müller (do 1791 r. Johannes Müller; ur. 3 stycznia 1752 r. w Schaffhausen; zm. 29 maja 1809 r. w Kassel) - szwajcarski historiograf, publicysta i polityk. (wyznania ewangelicko-reformowanego)

Genealogia

Ojciec Johann Georg Müller (1722-1779), diakon w Neunkirch, kanton Schaffhausen, od 1760 pastor w Neuhausen, konrektor w szkole łacińskiej w Schaffhausen; matka Anna Maria Schoop (1724-1790); - kawaler.

Życiorys

Müller studiował w latach 1769-1771 teologię w Getyndze, ale pod wpływem Augusta Ludwiga von Schlözera (1735-1809) zainteresował się historią, a Christian Gottlob Heyne (1729-1812) pogłębił jego zainteresowanie i wiedzę z zakresu filologii klasycznej. Zainspirowany przez Schlözera zaczął pisać rozprawę o wojnie prowadzonej przez Cymbrów, która ukazała się w 1772 r. w Zurychu.

W 1772 r. zdał egzamin teologiczny w Schaffhausen i został profesorem języka greckiego w tamtejszym Collegium Humanitatis. W 1773 r. przyjęto go do towarzystwa Helvetische Gesellschaft i zaprzyjaźnił się z Karlem Viktorem von Bonstettenem (1745-1832). W latach 1774-75 był nauczycielem w domu rajcy Genewy Jacoba Tronchina (1717-1801). W tym czasie utrzymywał kontakt z Voltairem (1694-1778). W latach 1776-1780 żył nad Jeziorem Genewskim jako nauczyciel domowy oraz towarzysz i prywatny uczony Amerykanina Francisa Kinlocha (1755-1826), filozofa Charlesa Bonneta (1720-1793) i byłego genewskiego prokuratora generalnego Jeana-Roberta Tronchina (1710-1793).

W 1780 r. ukazała się w Bernie jego książka Die Geschichten der Schweizer. Z powodu cenzury politycznej jako miejsce jej wydania podano Boston.

Przyjaciel Gleim (1719-1803) rozbudził w nim nadzieje na otrzymanie posady w Berlinie, która zakończyła się 11 lutego 1781 r. jedynie na audiencji u króla Prus Fryderyka Wielkiego (1712-1786). Dzięki protekcji ministra Martina Ernsta von Schlieffena (1732-1825) został profesorem statystyki w Collegium Carolinum w Kassel, gdzie w latach 1781-83 prowadził wykłady z historii. Spotkanie w 1782 r. z Johannem Gottfriedem Herderem (1744-1803) spowodowało jego odejście od nurtu oświecenia i zwrot ku religijnemu rozważaniu historii. Z okazji podróży papieża Piusa VI do Wiednia w 1782 r. napisał Reisen der Päpste (pol. Podróże papieży). W tej książce skierowanej przeciw cesarzowi Józefowi II (1741-1790) ocenił średniowiecze jako epokę o swoistym znaczeniu, religię jako pozytywną potężną historycznie siłę, która spowodowała podporządkowanie autorytetowi papieskiemu cesarzy i królów.

W latach 1783-86 przebywał ponownie w Szwajcarii i prowadził wykłady o historii świata w Bernie. Początkiem 1786 r. arcybiskup Moguncji i książę biskup Wormacji Friedrich Karl Joseph von Erthal (1719-1802) mianował go bibliotekarzem na swoim dworze, a w marcu mianował go radcą dworu. W tym czasie rozpoczęła się też jego przyjaźń z Friedrichem Heinrichem Jacobi (1743-1819). W 1787 r. odbył podróż dyplomatyczną do Rzymu i do Szwajcarii. W 1788 r. został tajnym radcą i ważnym doradcą politycznym księcia, oraz miasto Schaffhausen powierzyło mu stanowisko rajcy. W 1791 r. został członkiem elektorskiego rządu. Müller przyczynił się do powołania do Moguncji Georga Forstera (1754-1794) i Wilhelma Heinse (1746-1803) oraz był współpracownikiem czasopisma Jenaischen Allgemeinen Literaturzeitung.

W 1792 r. cesarz Franciszek II (1768-1835) powołał go do Wiednia, gdzie pracował jako dyplomata a od 1800 r. jako bibliotekarz dworski. Od lipca do grudnia 1797 r. był w Szwajcarii w misji dyplomatycznej i przy tej okazji spotkał w Zurychu Johanna Wolfganga von Goethego (1749-1832), Johanna Heinricha Pestalozziego (1746-1827) i Karla Ludwiga von Hallera (1768-1854).

Rozpętany wokół niego skandal w 1803 r. przysporzył mu wielu kłopotów i skompromitował go. Całą aferę spowodował jego wychowanek Friedrich von Hartenberg (1781-1822), który pod fikcyjnym nazwiskiem hrabiego Louis Batthyány Szent-Iványi prowadził z nim przez 10 miesięcy korespondencję i wyłudził od niego sporo pieniędzy. Podczas korespondencji fikcyjny hrabia proponował Müllerowi trwałe pożycie, a treść listów Müllera też była bardzo dwuznaczna.

Gdy oszustwo wyszło na jaw Müller oskarżył Hartenberga, przy czym ten ostatni broniąc się oskarżył swojego wychowawcę o wykorzystanie seksualne. W wyniku procesu Hartenberg został skazany na 11 miesięcy więzienia, a sam Müller wybrnął z afery złożeniem przysięgi.

Ostatni raz odwiedził Szwajcarię w 1804 r. kiedy spotkał się z Anne Louise Germaine de Staël (1766-1817) i Augustem Wilhelmem Schlegelem (1767-1845) w Coppet. W tym samym roku udał się do Berlina, gdzie został powołany w charakterze radcy na historiografa domu brandenburskiego. Został również członkiem Pruskiej Akademii Nauk. Poznał tutaj m.in. Alexandra von Humboldta (1769-1859), Zachariasa Wernera (1768-1823) i Johanna Gottlieba Fichte (1762-1814).

Porażka Prus w bitwie pod Jeną i Auerstedt odebrał jako punkt zwrotny. Krokiem przełomowym w jego życiu stała się audiencja 30 listopada 1806 r. u Napoleona (1769-1821), która doprowadziła do jego przejścia na stronę Francuzów, w których widział instrument Boga służący do ustanowienia nowego ładu na świecie. Na rozkaz Napoleona został 17 listopada 1807 r. w Kassel ministrem-sekretarzem stanu na dworze króla Westfalii Hieronima Bonaparte (1784-1860). Wkrótce popadł jednak w konflikt z królem i poprosił o zwolnienie z funkcji szefa rządu. W lutym 1808 r. został dyrektorem generalnym edukacji publicznej. Walczył o zachowanie uniwersytetów w Getyndze, Helmstedt, Marburgu, Rinteln i Halle.

Znaczenie

Müller był inspiratorem powstania późnoklasycystycznej budowli Walhalla upamiętniającej sławne postacie historyczne niemieckojęzycznego kręgu kulturowego jak również Monumenta Germaniae Historica. Wprowadził także do języka niemieckiego pojęcie »Bundesrepublik«.

Jako historiograf stworzył most łączący oświecenie i naukę historii XIX wieku. Podobnie jak jego wzór Monteskiusz (1689-1755) rozumiał historię i politykę jako jedność. Z tego też powodu czuł się dobrze zarówno w roli historyka, jak i polityka. Jako największy historiograf okresu Goethego wywarł wpływ m.in. na Friedricha von Raumera (1781-1873) i Leopolda von Ranke (1795-1886).

Ukazanie się bezpośrednio po śmierci dzieł zebranych Sämmtliche Werke wzmocniło oddziaływanie jego pism, które odegrały ważną rolę w rozwoju szwajcarskiej świadomości narodowej.

Müller przez całe życie pozostawał w kontakcie z wieloma intelektualistami, mężami stanu i przyjaciółmi w Europie i Ameryce. Silny wpływ na wczesnych romantyków wywarły wydane anonimowo w 1798 r. jego Briefe eines jungen Gelehrten (Listy młodego uczonego) skierowane do Karla Viktora von Bonstettena. Jego obszerna spuścizna, w tym ok. 20.000 listów do niego znajduje się w bibliotece w Schaffhausen. Stanowią one obszerne źródło informacji o polityce, literaturze i ludziach epoki, w której żył.

Dzieła (wybór)

• Die Geschichten der Schweizer. 1780.
• Reisen der Päpste. 1782.
• Geschichte schweizerischer Eidgenossenschaft.5 tomów 1786-1849.
• Sämmtliche Werke. 27 tomów 1810–19, 2 wydanie 40 tomów 1831–35.

Literatura

• Matthias Pape: Müller, Johannes v.. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 18, Duncker & Humblot, Berlin 1997, ISBN 3-428-00199-0, s. 315–318.
• Franz Xaver von Wegele: Müller, Johannes von. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 22, Duncker & Humblot, Leipzig 1885, s. 587–610.
• Karl Henking: Johannes von Müller. 2 tomy. Cotta, Stuttgart/Berlin 1909-28.
• Constantin von Wurzbach: Müller, Johannes von. W: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich. Tom 19. Verlag L. C. Zamarski, Wien 1868, s. 360–372.