Johann Rudolph Schellenberg

Johann Rudolph Schellenberg (ur. 4 stycznia 1740 w Bazylei, zm. 6 sierpnia 1806 w Töss koło Winterthur) – szwajcarski malarz, rytownik, ilustrator i entomolog. (wyznanie ewangelicko-reformowane)

Johann-Rudolph-Schellenberg
Johann Rudolph Schellenberg, ok. 1770.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Johann Ulrich (1709–95), malarz w Bernie i Bazylei, od 1749 w Winterthur;
  • Matka: Anna Katharina (zm. 1761), córka malarza Johanna Rudolfa Hubera (1668–1748);
  • Żona: od 1766 Maria Magdalena (1739–88), córka chirurga Hansa Ulricha Hegnera (1713–65);
  • Dzieci: 2 synów Johann Ulrich (1773–1838, kupiec) i Johann Rudolf (1775–1851, polityk i sędzia) oraz 4 córki m.in. Anna Katharina (ur. 1769), Maria Elisabeth (ur. 1770), Maria Magdalena (ur. 1780).

Życiorys

Johann Rudolph Schellenberg urodził się 4 stycznia 1740 w Bazylei jako syn malarza i rytownika Johanna Ulricha Schellenberga i jego żony Anny Kathariny z domu Huber. Jego dziadkiem był malarz portrecista Johann Rudolf Huber. W 1749 roku rodzina zamieszkała w Winterthur. Tam uczył się rysunku u ojca, którego uczniem był też w tym czasie Anton Graff (1736–1813). Początkowo pracował w warsztacie ojca. Mając trzynaście lat wykonał akwarele dla zuryskiego kolekcjonera i przyrodnika Johanna Gessnera (1709–90). Od 1763 do 1764 przebywał w Bazylei, gdzie otrzymał pierwsze zlecenia. Po powrocie do Winterthur malował sceny rodzajowe utrzymane w stylu rokoko Salomona Gessnera (1730–88), Felixa Mayera (zm. 1713) i Johanna Conrada Seekatza (1719–68).

Główny obszar jego działalności artystycznej stanowiły jednak ilustracje książkowe. Jedną z pierwszych prac w tym zakresie było wykonanie ilustracji do książki teoretyka sztuki Johanna Caspara Füssli (1706–1782) Geschichte der besten Künstler in der Schweiz (1769–1779). W 1769 roku udał się z ojcem w podróż, aby wykonać topograficzne ilustracje do książki Briefe aus der Schweiz nach Hannover geschrieben, in dem Jahre 1763 Johanna Gerharda Reinharda Andreae (1724–1793). Od 1770 roku otrzymywał stałe zamówienia od Johanna Caspara Lavatera (1741–1801), przede wszystkim od 1773 roku w związku z jego publikacją Physiognomische Fragmente. Istotne są też prace Schellenberga do entomologicznych i botanicznych pism. Poza tym stworzył 120 tablic do ilustrowanej Biblii wydanej przez Johanna Heinricha Steinera (1747–1827).

Winterthurer Bibliotheken Ms 8° 154-ordo 24-003 J R Schellenberg Falter und Raupen Noctua Ordo 24 Larvae serpentinae Phalaenae Nocturnae geometriformes
Jedna z akwarel Johanna Rudolpha Schellenberga.
Źródło: Wikimedia Commons

O długoletnim zajmowaniu się insektami świadczy kilka tysięcy akwareli. Z powodu problemów finansowych Schellenberg sprzedał w latach 1791–93 część swojej kolekcji namalowanych owadów elektorowi Bawarii Karolowi II (1724–1799), a ponad 4000 kartek z jego spuścizny znajduje się obecnie w Bibliotece Miejskiej (Stadtbibliothek) w Winterthur. W latach 80-tych XVIII wieku pracował dla takich przyrodników jak: Johann Friedrich Blumenbach (1752–1840), Johann Christian Daniel von Schreber (1739–1810), Johann Jacob Roemer (1761–1819), Paul Usteri (1768–1831) i Joseph Philippe de Clairville (1747–1830). Sam opublikował też książki entomologiczne i w oparciu o Johanna Christiana Fabriciusa (zm. 1808) zaprojektował własny klucz identyfikacyjny.

Interesująca jest korespondencja Schellenberga z zuryską malarką Susette Hirzel (1769–1858). Od połowy lat 90-tych XVIII wieku Schellenberg przestał wykonywać ryciny z powodu artretyzmu i skoncentrował się na akwarelach.

Do grona jego uczniów należeli: Johann Georg Penzel (1754–1809), Johann Heinrich Lips (1758–1817), Emanuel Steiner (1778–1831) i Johann Jacob Biedermann (1763–1830).

Dzieła (wybór)

Pisma

  • Pour raillerie. 1772.
  • Plantes et arbustes d'agrément. 1791–1794.
  • Sittenlehre in Fabeln und Erzählungen für die Jugend. 1794.
  • Kurze Abhandlung über die Ätzkunst. 1795.
  • Collection choisie de plantes et arbustes. 1797.
  • Das Geschlecht der Land- und Wasserwanzen nach Familien geordnet. 1800.
  • Entomologische Beyträge. 1802.
  • Gattungen der Fliegen. 1803.

Pisma z ilustracjami Schellenberga

  • Johann Bernhard Basedow: Elementarwerk. 1774.
  • Johann Caspar Lavater: Physiognomische Fragmente. 1775–1778.
  • Johann Heinrich Sulzer: Abgekürzte Geschichte der Insekten. 1776.
  • Johann Kaspar Füssli: Magazin für die Liebhaber der Entomologie. 1778–1779.
  • Johann Caspar Füssli: Archiv für Insektengeschichte. 1778–1786.
  • Freund Heins Erscheinungen in Holbeins Manier. Mit 25 Radierungen und Versen von Johann Karl August Musäus. Mannheim, 1785 (online)
  • Johann Jacob Römer: Genera Insectorum Linnaei et Fabricii iconibus illustrata. 1789.
  • Carl Ludwig Willdenow: Historia amaranthorum. 1790.
  • Hans Heinrich Heidegger: Der vernünftige Dorfpfarrer. Geschichte wie sie ist, und wie sie durchgehends seyn sollte. Lesebuch für Landgeistliche und Bauern. Zürich 1791. (online)
  • Carl Ludwig Willdenow: Helvetische Entomologie. 1798.
  • Freund Heins Erscheinungen in Holbeins Manier. Mannheim, 1803 (online)

Literatura

  • Schmutz, Hans-Konrad, "Schellenberg, Johann Rudolf" w: Neue Deutsche Biographie 22 (2005), s. 649; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118968416.html#ndbcontent
  • Brun, Carl, "Schellenberg, Johann Rudolf" w: Allgemeine Deutsche Biographie 30 (1890), s. 762-765; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118968416.html#adbcontent

Linki

Autor: Roman Penkała