Johann Georg Sulzer

Johann Georg Sulzer (ur. 16 października 1720 w Winterthur w kantonie Zurych; zm. 27 lutego 1779 w Berlinie) – szwajcarski teolog ewangelicko-reformowany i filozof w dobie oświecenia. Jego książka Allgemeine Theorie der schönen Künste (1771–1774) jest pierwszą niemieckojęzyczną encyklopedią, która systematycznie traktuje o wszystkich obszarach estetyki.

Sulzer Portrait ca 1780
Johann Georg Sulzer. (Autor: Anton Graff, 1774).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Heinrich (1662–1734), rajca w Winterthur; matka Elisabeth Künzli (1673–1734); miał 25 rodzeństwa; – ożenił się w Magdeburgu w 1750 z Catheriną Wilhelmine Keusenhof(f) (1731/32–60/61); miał 2 córki m.in. Augustę (1753–1812, poślubiła malarza Antona Graffa, 1736–1813).

Życiorys

W 1734 r. zmarli oboje rodzice Johanna Georga Sulzera i w 1736 r. trafił pod opiekę pastora w Zurychu, aby studiować teologię, filozofię, matematykę i botanikę w gimnazjum akademickim Carolinum. Zainspirowany przez swoich nauczycieli Johanna Jakoba Bodmera (1698–1783) i Johanna Jakoba Breitingera (1701–1776) zainteresował się studiami literackimi i estetycznymi. Trwały wpływ wywarły na niego pisma Christiana Wolffa (1679–1754) i Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646–1716). Po pracy guwernera w różnych domach w Zurychu i na zamku Wyden w 1740 oraz wikariacie w 1741 r. w Maschwanden został w 1743 r. guwernerem u kupca, fabrykanta i miłośnika sztuki Heinricha Wilhelma Bachmanna zwanego Starszym (1706–1753) w Magdeburgu. Powstały tam kontakt z berlińskim kaznodzieją dworskim Augustem Friedrichem Sackiem (1703–1786) i nawiązana znajomość podczas podróży do Berlina w 1745 z Leonhardem Eulerem (1707–1783) i Johannem Wilhelmem Ludwigiem Gleimem (1719–1803) przyczyniły się do powołania go na profesora matematyki do berlińskiego gimnazjum Joachimsthalsches Gymnasiumi. Od 1750 r. był członkiem Berlińskiej Akademii Nauk. Po śmierci żony wrócił w 1763 r. do Zurychu. W 1765 nominacja na profesora filozofii w Akademii Rycerskiej skłoniła go do powrotu do Berlina. Król Friedrich II (1712–1786) powierzył mu także różne zadania w szkolnictwie, m.in. w latach 1757–73 był wizytatorem berlińskich gimnazjów.

W swoim głównym dziele Allgemeine Theorie der schönen Künste (2 części, 1771/74) reprezentował tradycję swoich szwajcarskich nauczycieli Bodmera i Breitingera jako przedstawiciel moralistycznej estetyki. W jej ramach oceniał uczucie jako samodzielną niezależną od poznania i woli zdolność. Piękno i sztuka oznaczały dla niego centralne pojęcia i zasady moralności. Ścisłe połączenie estetyki i etyki przeciwstawił poglądom o teorii sztuki swojego okresu, za co ostro był krytykowany przez Johanna Gottfrieda Herdera (1744–1803), Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832) i czołowych reprezentantów Sturm- und-Drang. Pisma Sulzera zyskały popularność wśród laików. Głównymi postulatami jego stojących w tradycji oświeceniowej pism pedagogicznych było wychowanie dążące do pobudzenia samodzielnego myślenia jako najważniejszy cel nauczania, jak również wzgląd na zdolności uczniów przy wyborze treści i metod nauczania.

Dzieła (wybór)

  • Kurzer Begriff aller Wissenschaften, worinn die natürliche Verbindung aller Theile der Gelehrtheit gezeiget […] wird, 1745.
  • Versuch einiger Moralischen Betrachtungen über die Werke der Natur, 1745.
  • Versuch einiger vernünftiger Gedanken von der Auferziehung und Unterweisung der Kinder, 1745.
  • Kritische Nachrichten aus dem Reiche der Gelehrsamkeit, (razem z Ramlerem, 1750.
  • Unterredungen über die Schönheit der Natur, 1750/1770.
  • Gedanken über den Ursprung der Wissenschaften und schönen Künste, 1762.
  • Allgemeine Theorie der schönen Künste, 1771–1774.
  • Cymbelline, 1772.
  • Entwurf der Einrichtung Des von Sr. Hochfürstlichen Durchlaucht dem Herzoge von Curland in Mitau neugestifteten Gymnasii Academici, 1773 i 1774.
  • Vermischte philosophische Schriften, 1773/81.
  • Tagebuch einer Reise von Berlin nach den mittäglichen Ländern von Europa, 1780.
  • Johann Georg Sulzer’s Lebensbeschreibung von ihm selbst aufgesetzt. Mit Anmerkungen von Joh. Bernh. Merian und Friedr. Nicolai, 1809.

Literatura

  • Anna Tumarkin: Der Ästhetiker Johann Georg Sulzer. Huber, Frauenfeld, 1933.
  • Otto Liebmann: Sulzer, Johann Georg w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 37, Duncker & Humblot, Leipzig 1894, s. 144–147.
  • Müller, Johannes W.: Sulzer, Johann Georg w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 25 (2013), s. 702-703.

Linki