Jan Hess

Jan Hess (niem. Johann Heß; ur. 23 września 1490 w Norymberdze, zm. 5 stycznia 1547 we Wrocławiu) - niemiecki teolog luterański, i reformator religijny.

Heß, Johann (1490-1547)2, Jan Hess
Jan Hess (niem. Johann Heß).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann (1460-1524), kupiec, syn dr medycyny Johanna, lekarza cesarskiego w Norymberdze; matka Anna, córka kupca Ulricha Geigera z Pforzheim; - ożenił się 1) we Wrocławiu 8 września 1525 r. z Anną (zm. 1531), córką Stephana Jopnera zwanego Spiegler (zm. 1534), radcy i kupca we Wrocławiu, 2) w 1533 r. z Hedwig (zm. 1539), córką Petera Wahle z Wrocławia; szwagier Stephan Jopner zwany Spiegler, rektor szkoły katedralnej (Domschule) we Wrocławiu; dzieci z 1) małżeństwa miał 1 syna Hansa von Heß und Stein (1529-1594, tytuł szlachecki od 1588), dr prawa, naczelny pisarz ziemski Księstwa Wrocławskiego i córki Sarę oraz Annę, z 2) małżeństwa 1 syna i 2 córki.

Życiorys

Jan Hess otrzymał podstawowe wykształcenie w słynnej wówczas szkole w Zwickau, po czym studiował w Lipsku sztuki wyzwolone (1506-1510) i od 1510 r. w Wittenberdze prawo. Jak długo przebywał w Wittenberdze nie wiadomo. Humanizm nauczył go miłości do historii, ojców Kościoła i Biblii. Zjednał sobie przyjaźń m.in. Georga Spalatina (1484-1545) i Willibalda Pirckheimera (1470-1530). Szczególnie ważny był dla niego związek z wittenberskim konwentem augustianów, do którego należeli Johannes Lang i Marcin Luter. Kontaktu z nimi nie zerwał, gdy w latach 1513-1515 jako sekretarz biskupa Wrocławia Jana V Thurzo (1464-1520) udał się do Nysy (niem. Neisse). We wrześniu 1517 r. przebywał na dworze w Oleśnicy u księcia Karola I Podiebradowicza (1476-1536 ) i towarzyszył jego synowi Joachimowi na uniwersytecie w Pradze. Już w 1515 r. był kanonikiem w Nysie, a później otrzymał od biskupa dodatkowy kanonikat w kościele Świętego Krzyża we Wrocławiu.

W 1518 r. studiował w Bolonii teologię i w 1519 r. nabył tam tytuł doktora tej nauki. W drodze powrotnej na Śląsk spotkał w Wittenberdze Marcina Lutra oraz Filipa Melanchtona i zyskał jego przyjaźń.

Po powrocie do Wrocławia wstąpił w krąg przyjaciół Valentina Krautwalda, w którym pożądliwie oczekiwano i studiowano pisma Lutra. W tym momencie nie zajmował jednak zdecydowanej postawy wobec nowej nauki. W 1520 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Pomimo ścisłych kontaktów z reformatorami z Wittenbergi długi czas dystansował się od polityki kościelnej. Śmierć jego mecenasa Thurzo, jak również ekskomunika Lutra i jego oficjalne zerwanie z Rzymem, spowodowały jego wahania wyznaniowe. Melanchton był w 1521 r. pełen troski o jego brak odwagi, a Kaspar Schwenckfeld wzywał go poważnie do zdecydowanego wyznania prawdy. Aby swoim wrogom we Wrocławiu zejść z oczu udał się jesienią 1521 r. do księcia Karola do Oleśnicy, gdzie oficjalnie zerwał z przeszłością i przeszedł na stronę Wittenbergi.

Już w kilku miastach Śląska prowadzono kazania w duchu nowej nauki. Rada miasta Wrocławia w 1523 r. ustanowiła go, mimo sprzeciwów kapituły katedry, pastorem miejskim w kościele św. Marii Magdaleny, który od 1507 r. był nie używany, administrowany tylko przez wikariuszy. Rada nie czekała na decyzję papieża, ale uzgodniła to z nowym biskupem Jakubem von Salza (1481-1539), który był przychylny odrodzeniu Kościoła. Tym sposobem zdecydowano o zwycięstwie Reformacji we Wrocławiu. Dzięki zapewnionej ochronie przez rajców Hess usuwał ostrożnie dotychczasowe złe zwyczaje w kościołach. Głównym jego zadaniem stało się rozszerzenie i umocnienie prawdy kazaniami. Troszczył się najpierw o jedność nauki wśród kaznodziei w mieście (dysputa w kwietniu 1524 r.) i wszczynał w porozumieniu z radą miasta stopniowo reformy nabożeństwa.

Hess aktywnie działał w zakresie opieki nad ubogimi oraz troszczył się o szkoły. Przyczynił się do założenia szpitala Wszystkich Świętych (1506, Allerheiligen Hospital). Przez całe życie był wierny wypowiedzianym słowom, że »teolog musi postępować jak woźnica, który tylko tak daleko zajedzie, jak mogą rumaki i wóz«. Pod względem teologicznym razem z Ambrosiusem Moibanusem, który od 1525 r. był pastorem w kościele św. Elżbiety, kontynuował Reformację wrocławską zgodnie z nauką reformatorów wittenberskich. Doprowadziło to w 1526 r. do rozłamu z Legniczanami i Kasparem Schwenckfeldem. W 1540 r. nawiązali z nim kontakty bracia czescy. Przez krótki czas wziął także udział w 1541 r. w dysputach religijnych w Ratyzbonie. Połączenie przez Hessa teologicznego zdecydowania z ostrożnym postępowaniem i tolerancją w kwestiach porządku pozostały oznaką Reformacji wrocławskiej.

Literatura

  • Adolf Schimmelpfennig, Jakob Franck: Heß, Johann. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 12, Duncker & Humblot, Leipzig 1880, s. 283.
  • Georg Kretschmar: Heß, Johann. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 9, Duncker & Humblot, Berlin 1972, ISBN 3-428-00190-7, s. 7.
  • Friedrich Wilhelm Bautz: Hess (Hesse), Johann. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, s. 784-786.
  • Carl Adolph Julius Kolde: Dr. Johann Heß, der schlesische Reformator. Trewendt, 1846.
Autor: Roman Penkała