Heinrich Wilhelm Ludolf

Genealogia ↑

Ojciec Georg Heinrich (1616–69), szwedzki reprezentant podczas zawierania pokoju westfalskiego; matka Judith Margarete z domu Seltzer (1635–63); wujek ze strony ojca Hiob Ludolf; brat Georg Melchior von Ludolf (szlachcic od 1712 roku, 1667-1740); - kawaler.

Życiorys ↑

Uczęszczał do gimnazjum w Erfurcie i studiował na uniwersytecie w Jenie matematykę i teologię. Jego wuj Hiob Ludolf, który uważany jest za twórcę niemieckiej orientalistyki, uczył go języków orientalnych, przede wszystkim hebrajskiego i arabskiego. Poza tym opanował także język angielski, francuski, łaciński, włoski, staro i nowogrecki, turecki i etiopski. W domu wuja poznał również Philippa Jacoba Spenera, który zapoznał go z pietyzmem.
Dzięki duńskiemu przedstawicielowi dyplomatycznemu Christianowi von Lenthe otrzymał stanowisko w służbie dyplomatycznej. Później został sekretarzem księcia Jerzego Oldenburga, późniejszego księcia Cumberland i małżonka królowej Anglii Anny Stuart. Ze względów zdrowotnych przeszedł w stan spoczynku i osiadł ostatecznie w Anglii, gdzie pracował w służbie angielskiej z pensją roczną 500 talarów.
Wiosną 1692 roku otrzymał tajne polecenie i udał się do Rosji, przypuszczalnie dyplomatyczne zadanie polityczno-handlowe. Podróżował przez Hamburg, gdzie odebrał instrukcje, do Lubeki i popłynął do Tallinna. Początkiem listopada został zatrzymany w Narwy, gdzie miał trudności z wjazdem do Rosji, ponieważ car Piotr I był ciężko chory i w przypadku jego śmierci musiał liczyć się z wrogimi ekscesami. Czas ten wykorzystał na nauką języka rosyjskiego. W styczniu 1693 roku mógł kontynuować podróż.
Dalszy przebieg podróży jest niejasny i da się go zrekonstruować tylko na podstawie jego korespondencji i językoznawczych badań. Z pewnością był w Moskwie, ponieważ miał tam później wielu przyjaciół, jak również w Sankt Petersburgu, gdzie osobiście poznał cara Piotra I. Poza tym przebywał przypuszczalnie na Białorusi i w okolicach Nowogrodu i na Ukrainie.
W czerwiecu 1694 roku powrócił do Anglii i w Oksfordzie rozpoczął pracę nad gramatyką języka rosyjskiego Grammatica Russica, która uważana jest za pierwszą gramatykę mówionego języka rosyjskiego.
W latach 1697-1698 był osobą towarzyszącą podczas europejskiej podróży cara Piotra I.
W styczniu 1698 roku pojawił się w Halle u Augusta Hermanna Francke, bezpośrednio po pobycie w Holandii, gdzie brał udział w rokowaniach pokojowych w Rijswijk. Cztery miesiące kierował kursem języka rosyjskiego w Franckesche Stiftungen, w którym udział brał także Franck, o czym pisze Ludolf w liście po rosyjsku.
Odbył także podróże do Konstantynopola, Jerozolimy i Kairu (1698-99), podczas której zabiegał o zjednoczenie Kościoła chrześcijańskiego i utworzenie Kościoła światowego, co nie przyniosło żadnych rezultatów. Dla wsparcia przedsięwzięć misyjnych A. H. Francke założył w Halle w 1702 roku Collegium Orientale, w którym uczono języków orientalnych i słowiańskich. Heinrich Wilhelm Ludolf nie był już jednak nigdy w Rosji i do śmierci mieszkał już w Anglii.

Znaczenie ↑

Grammatica Russica ↑

Ludolf napisał gramatykę rosyjską w języku łacińskim, obowiązującym wówczas języku naukowym. Nie chodziło mu tylko o językoznawczą analizę języka rosyjskiego, lecz raczej o praktyczny podręcznik nie tylko do nauki języka, a także o dalej sięgające wprowadzenie każdego, kto prowadził kontakty (handlowe) z Rosją.
Przed Ludolfem nie było żadnego badania języka rosyjskiego, na którym mógłby się w swojej pracy oprzeć. Pewnym wzorem były dla niego bardzo szeroko rozpowszechnione gramatyki języków cerkiewnosłowiańskich np. przy podziale deklinacji rzeczowników. Ludolf dokonał jednak wiele uproszczeń i zmian, aby odpowiednio lepiej ocenić język rosyjski.
W przedmowie ustalił znaczenie języka rosyjskiego jako języka stosowanego w całej Rosji. Wskazał także na rozpowszechnienie i znaczenie języka cerkiewnosłowiańskiego w wielu dziedzinach (przede wszystkim w Kościele, nauce i literaturze). Ludolf charakteryzuje stan języka w Rosji jako dyglosję (dwujęzyczność-wersja literacka danego języka odbiega od wersji potocznej) twierdząc: „Loquendum est Russice et scribendum est Slavonice“. Na tej podstawie jego gramatyka stanowi kolejny rozdział, w którym opisuje najważniejsze różnice między potocznym językiem rosyjskim a starocerkiewnym.
Właściwa część gramatyczna obejmuje tylko połowę całego podręcznika. Rozpoczyna go wprowadzeniem do pisowni i wymowy rosyjskiej. Do teoretycznego omówienia rosyjskiej składni dołącza ponad 40 stron z popularnymi zdaniami i ich zastosowaniem, przez co użytkownik jego książki poznaje język powszechny i jednocześnie zapoznaje go z rosyjskim życiem. Struktura jego jest w formie dialogu i tylko od czasu do czasu pojawiają się pojedyncze zdania. Dialogi są zawsze w dwóch językach (rosyjskim i łacińskim), a w pierwszych sześciu rozdziałach znajduje się także niemieckie tłumaczenie.
W XIX wieku gramatyka Ludolfa nie cieszyła się dużym uznaniem z powodu licznych błędów, demonstrujących rzekomo słabą znajomość języka przez autora. Tymczasem, jak wykazał Borys Łarin, duża część owych błędów okazała się literówkami, powstałymi zapewne już na etapie przygotowania książki do druku przez zecerów nieznających język.

Podsumowanie ↑

Jego idea uniwersalnego Kościoła, której urzeczywistnienie wspierał poprzez studia językowe pozostał oczywiście utopią. Znaczenie mają jedynie prace językoznawcze, które do dzisiaj przyciągają uwagę naukowców, a zwłaszcza jako ważne źródło do badań nad historią języka rosyjskiego. W ostatnich latach jego życia, królowa Anglii Anna Stuart przekazała mu opiekę nad emigrantami z Palatynatu do Ameryki (emigracja liczyła ok. 10 000 osób). Pomoc ta ograniczała się tylko do materialnej i poprzez to wpadał w coraz większy pesymizm. Wymownym faktem pozostaje jednak urzeczywistnienie myśli Augusta Hermanna Francke.

Dzieła (wybór) ↑

Literatura ↑

Linki ↑