Gustav Landauer

Gustav Landauer (ur. 7 kwietnia 1870 r. w Karlsruhe; zm. 2 maja 1919 r. w Monachium-Stadelheim) - niemiecki teoretyk i aktywista anarchizmu w Niemczech, tłumacz, pisarz i pacyfista. (wyznania mojżeszowego)

Gustav Landauer
Gustav Landauer (1892).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Hermann (1837-1900), kupiec w Karlsruhe; matka Rosa Neuburger (1845-po 1927); kuzyn Albert Einstein (1879-1955), fizyk; - ożenił się 1) w Zurychu w 1892 r. (rozwiódł się w 1903) z Margarethe Leuschner (1872-1908), 2) w Berlinie w 1903 z Hedwig Lachmann (1865-1918 ); miał 2 córki z pierwszego małżeństwa i 2 córki z drugiego małżeństwa; wnuk Mike Nichols (1931-2014), amerykański reżyser i producent filmowy.

Życiorys

Gustav Landauer po ukończeniu gimnazjum Bismarck-Gymnasium w Karlsruhe studiował germanistykę i filozofię w Heidelbergu (1888/89), Berlinie (1889/90 i 1891/92 u Hermana Grimma (1828-1901), Ericha Schmidta (1853-1913), Heymanna Steinthala (1823-1899)) i Strasburgu (1890/91). Decydujące dla jego rozwoju było wstąpienie w 1891 r. do berlińskiej organizacji kulturalno-politycznej Freie Volksbühne Berlin i kontakt z kręgiem poetyckim w Friedrichshagen am Müggelsee (Friedrichshagener Dichterkreis), do którego należeli m.in. Anna Costenoble (1863-1930), Max Dauthendey (1867-1918), Ida Dehmel (1870-1942), Richard Dehmel (1863-1920), Paula Dehmel (1862-1918), Lou Andreas-Salomé (1861-1937), Knut Hamsun (1859-1952), Maximilian Harden (1861-1927), Hedwig Lachmann (1865-1918), Frank Wedekind (1864-1918) i wielu innych. W lutym 1892 r. został członkiem związku Verein Unabhängiger Sozialisten (Związek Niezależnych Socjalistów), jak również kolegium redakcyjnego jego organu prasowego Der Sozialist. Organ der unabhängigen Sozialisten. W październiku tego samego roku razem z przyjaciółmi z grupy literackiej Jungen założył Neue Freie Volksbühne.

Na II Kongresie Międzynarodówki Socjalistycznej w Zurychu w sierpniu 1893 r. reprezentował berlińskich anarchistów, ale anarchiści stanowili tam mniejszość i zostali z kongresu wykluczeni. W październiku tegoż roku został pierwszy raz aresztowany i skazany na dwa miesiące więzienia " za wzywanie do nieposłuszeństwa wobec władzy państwowej", a w grudniu wyrok został zwiększony do 9 m-cy. Karę odbywał w więzieniu w Sorau (obecnie Żary na Dolnym Śląsku).

W marcu 1895 r. daremnie próbował kontynuować przerwane w 1892 r. studia. Jego prośba o zezwolenie na studia medyczne we Fryburgu Bryzgowijskim, po tym jak został wykluczony ze wszystkich pruskich uniwersytetów została odrzucona. Próba ułożenia sobie życia w Zurychu w 1895 r. również się nie powiodła i wrócił do Berlina, gdzie z powodów finansowych żył w bardzo skromnych warunkach. W latach 1895-1899 wydawał czasopismo Der Sozialist. Organ für Anarchismus-Sozialismus. Do 1908 r. Gustav Landauer intensywnie zajmował się literaturą i filozofią. Jego wycofanie się z aktywnej polityki przyczyniło się do wypracowania własnego teoretyczno-kulturalnego, krytyczno-językowego i filozoficzno-historycznego socjalizmu anarchistycznego. Obok wpływu Fryderyka Nietzschego (1844-1900), który widać już w powieści »Der Todesprediger« (1893) i noweli »Arnold Himmelheber« (1894) występuje u niego już podczas pobytu w więzieniu w Tegel (08.1899-02-1900) i w następnych latach coraz większe zainteresowanie średniowiecznym mistycyzmem (Mistrz Eckhart (1260-1328) oraz poezją i filozofią romantyzmu. Powstałe we więzieniu w Tegel opowiadanie »Lebendig tot« wskazuje w elementach autobiograficznych na rozwijające się od lutego 1899 r. uczucie do poetki i tłumaczki Hedwig Lachmann. Esej »Die Revolution« (1907) łączy filozoficzno-życiową krytykę języka z elementami romantycznej filozofii państwa i historii w mistyczno-woluntarystyczną rewolucję.

Od wiosny 1908 r. wrócił do agitacji politycznej publikując artykuły i założył razem z Martinem Buberem (1878-1965) i innymi Sozialistischer Bund. Powstałe w 1909 r. czasopismo Der Sozialist było organem prasowym organizacji i działało do marca 1915 roku. W tym czasie opublikował na łamach czasopisma 115 artykułów o tematyce artystycznej, literackiej i filozoficznej, ale także poruszał kwestie polityczne. Ukazały się tutaj jego tłumaczenia tekstów francuskich filozofów oraz teoretyka i ojca anarchizmu Pierre'a-Josepha Proudhona (1809-1865). Po wybuchu I wojny światowej nie uległ powszechnemu zachwytowi wojną i krytykował jej sens z punktu widzenia anarchisty i pacyfisty. Przyjaźń z Martinem Buberem zaowocowała zadumą nad heretycko-mistyczną tradycją judaizmu.

Grób Gustava Landauera na Nowym Cmentarzu Żydowskim w Monachium
Grób Gustava Landauera na Nowym Cmentarzu Żydowskim w Monachium.
Źródło: Wikimedia Commons

Gustav Landauer zarabiał na utrzymanie rodziny jako księgarz, recenzent, krytyk teatralny i tłumacz. W lecie 1917 r. przeprowadził się z rodziną do Krumbach. Po śmierci żony otrzymał propozycję pracy jako dramaturg w Düsseldorfer Schauspielhaus, której jednak nie przyjął. Zamiast tego podążył w listopadzie 1918 r. na zaproszenie Kurta Eisnera (1867-1919) do Monachium, aby wziąć udział w tamtejszej rewolucji. Po zamordowaniu Eisnera wygłosił mowę nad jego grobem i walczył w radach robotniczych, żołnierskich i chłopskich o idee autonomicznej Bawarskiej Republiki Rad jako części przyszłej federacji Zjednoczonych Republik Niemiec. Po wkroczeniu wojska kontrrewolucyjnego został 1 maja aresztowany i podczas przekazania 2 maja do więzienia w Monachium-Stadelheim zamordowany. Jego zwłoki skremowano i pochowano na cmentarzu Münchener Waldfriedhof. Po przejęciu władzy przez nazistów jego grób został zniszczony, a urnę przeniesiono na cmentarz żydowski w Monachium i pochowano obok Kurta Eisnera.

Dzieła (wybór)

  • Der Todesprediger. 1893 (powieść).
  • Anarchistische Gedanken über Anarchismus. 1901 (esej).
  • Skepsis und Mystik. 1903.
  • Macht und Mächte. 1903 (nowela).
  • Meister Eckharts mystische Schriften. 1903.
  • Die Revolution. 1905.
  • Aufruf zum Sozialismus. 1911.
  • Ein Weg deutschen Geistes. 1916.
  • Walt Whitman. 1917.
  • Die vereinigten Republiken Deutschlands und ihre Verfassung. 1918.

Literatura

  • Norbert Altenhofer: Landauer, Gustav. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 13, Duncker & Humblot, Berlin 1982, ISBN 3-428-00194-X, s. 491-493.

Linki

Autor: Roman Penkała