Georg Simmel

Friedrich Eduard Georg Simmel (ur. 1 marca 1858 w Berlinie, zm. 26 września 1918 w Strasburgu) – pochodzenia żydowskiego niemiecki filozof, teoretyk kultury, socjolog, współzałożyciel socjologii formalnej, socjologii miasta i socjologii konfliktu. Simmel reprezentował poglądy filozofii życia i neokantyzmu. Głównym jego dziełem jest Filozofia pieniądza (1900). Jego myśli wywarły wpływ na Maxa Webera, Karla Mannheima, Alfreda Schütza, Raymonda Arona, Ervinga Goffmana, Howarda Beckera, Anselma Straussa, Isaaca Josepha, Patricka Watiera, Raymonda Boudona, Guillaume Ernera, Georga Lukácsa, Zygmunta Baumana i Ernsta Blocha. (wyznanie luterańskie, od 1914 bezwyznaniowy)

Georg Simmel
Georg Simmel (1840–1925).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Eduard Maria (1810–74, wyznania żydowskiego, od 1830 katolickiego), kupiec w Berlinie, syn Isaaka (ur. ok 1780) z Dyhernfurth (obecnie Brzeg Dolny na Dolnym Śląsku), od 1840 mieszkaniec Wrocławia;
  • Matka: Flora Bodstein (1818–97, wyznania luterańskiego) z Wrocławia;
  • Żona: od 1890 Gertrud Kinel (pseudonim Marie-Louise Enckendorff) (1864–1938) z Poczdamu, malarka, pisarka, przyjaciółka Maxa i Marianne Weber;
  • Dzieci: syn Hans (1891–1943), do 1933 profesor nadzwyczajny medycyny wewnętrznej w Jenie, internowany w obozie koncentracyjnym w Dachau, emigrował w 1939 do Stanów Zjednoczonych Ameryki; ze związku z poetką i historykiem sztuki Gertrud Kantorowicz Simmel miał nieślubną córkę Angelę (Angi) Kantorowicz (1907–44).

Życiorys

Georg Simmel pochodził z żydowskiej rodziny fabrykantów i kupców. Urodził się 1 marca 1858 jako najmłodsze z siedmiorga dzieci berlińskiego kupca Eduarda Simmela i jego żony Flory Bodstein. Po maturze w 1876 w Friedrichswerdersches Gymnasium w Berlinie studiował historię, psychologię, filozofię i historię sztuki na uniwersytecie w rodzinnym mieście. W 1881 roku doktoryzował się pismem Die Natur der Materie nach Kants Physikalischer Monadologie. W 1885 roku habilitował się pracą Kants Lehre von Raum und Zeit (Teoria Kanta o przestrzeni i czasie). Od 1885 roku był Privatdozentem filozofii na uniwersytecie w Berlinie. Głównymi tematami jego wykładów były: logika, filozofia historii, etyka, psychologia społeczna i socjologia.

Po ślubie z Gertrud Kinel ich dom w Charlottenburg-Westend stał się miejscem spotkań intelektualistów, gdzie spotykali się m.in. Rainer Maria Rilke, Edmund Husserl, Reinhold i Sabine Lepsius, Heinrich Rickert, Marianne i Max Weber. W 1900 roku Simmel został profesorem nadzwyczajnym filozofii na uniwersytecie w Berlinie. Jego powołanie na uniwersytet w Heidelbergu w 1908 roku uniemożliwione było przez antysemickie orzeczenie historyka Dietricha Schäfera, pomimo wstawiennictwa Maxa Webera. Jego wykłady dotyczące logiki, estetyki, socjologii religii, filozofii socjologii i socjologii były bardzo lubiane i publikowane w czasopismach. Był wysoko ceniony przez Kurta Tucholskiego, Siegfrieda Kracauera, a także Ernsta Blocha i Theodora W. Adorno.

Georg Simmel należał do filozofów, którzy wychodzili z określonej idealistycznej kategorii poznania. Postęp, jego zdaniem, następował w sensie wzrastającej różnorodności i kompleksowości przez działanie selektywne ewolucji, w których następstwie rozwijała się w określonych procesach historycznych i społecznych także jednostka (indywidualność). Jednak człowiek nie może zrozumieć przez myślenie całości życia.

W 1892 roku ukazała się jego praca Wprowadzenie do nauki etyki (Einführung in die Wissenschaft der Ethik, a w 1894 zdefiniował w eseju programowym Problem socjologii (Das Problem der Soziologie) socjologię jako naukę procesów i form wzajemnego oddziaływania społecznego. W jednym ze swoich głównych dzieł, Filozofia pieniądza (Philosophie des Geldes), rozwinął w 1900 roku tezę, że pieniądz ma coraz większy wpływ na społeczeństwo, politykę i jednostkę. Rozpowszechnienie gospodarki pieniężnej przyniosło ludzkości liczne korzyści, jak likwidację feudalizmu i rozwój nowoczesnej demokracji, ale w nowoczesnym społeczeństwie pieniądz stał się celem samym w sobie. Nawet poczucie samowartości człowieka i jego nastawienie do życia zostało określone przez pieniądz, „pieniądz staje się Bogiem” i absolutnym celem życia. Uzmysławia to przykładem, że banki odgrywają większą rolę niż Kościół i wszystkie działania człowieka związane są z pieniądzem. Jednak człowiekowi pozostaje wolność wyboru wartości ważniejszych od pieniądza, co stać się może przez tworzenie solidarnej wspólnoty, która zajmuje się życiem duchowym. Przez działanie władzę pieniądza można ograniczyć np. w kulturze, czego przykładem są artyści tworzący nie tylko dla pieniędzy, lecz z potrzeb duchowych.

Obok Leopolda von Wiese był współzałożycielem socjologii formalnej zapoczątkowanej przez Ferdinanda Tönniesa, która zajmuje się społecznymi powiązaniami i ich relacjami. W 1903 roku ukazał się esej Simmela Wielkie miasta i życie duchowe (Die Großstädte und das Geistesleben), dzięki któremu stał się współtwórcą socjologii miasta. Jego esej nie znalazł początkowo zainteresowania w Niemczech, ale wywarł bezpośredni wpływ na socjologię w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Simmel szukał jako naukowiec społeczny nowych dróg, przy czym był daleki od teorii organicyzmu Herberta Spencera.

Georg Simmel nie stworzył żadnej szkoły socjologii, czego powodem było m.in. powołanie go dopiero w 1914 roku na profesora zwyczajnego do Strasburga. Opublikował ponad 15 książek i 200 artykułów w pismach fachowych i czasopismach. Oprócz socjologii miasta, Simmel przewidział wiele elementów socjologii roli społecznej, chociaż wyraźnie nie użył tego pojęcia. Jego pisma miały też istotne znaczenie dla późniejszej socjologii konfliktu. Za życia Simmela część jego książek przetłumaczono na język włoski, rosyjski, polski i francuski. W Niemczech wywarł wpływ m.in na Georga Lukácsa, Martina Bubera, Maxa Schelera, Karla Mannheima i Leopolda von Wiese. Przyjaźnił się z młodym Ernstem Blochem. Jako filozof Simmel zaliczany jest często do kręgu filozofii życia.

Razem z Ferdinandem Tönniesem, Maxem Weberem i Wernerem Sombartem należał w 1909 roku do założycieli Gesellschaft für Soziologie (DGS). Poza tym był współwydawcą założonego w 1910 roku czasopisma „LOGOS. Internationale Zeitschrift für Philosophie der Kultur”.

W 1917 roku wydał książkę Podstawowe kwestie socjologii (Grundfragen der Soziologie). Ostatnie publikacje Simmela dotyczyły ponownie zasadniczych kwestii myślenia filozoficznego, społecznego wpływu na myślenie i działanie człowieka, co znalazło wyraz w piśmie Konflikt nowoczesnej kultury (1918).

Georg Simmel zmarł na raka wątroby 26 września 1918 roku w Strasburgu.

Dzieła (wybór)

  • Das Wesen der Materie nach Kant's Physischer Monadologie, 1881.
  • Zur Psychologie der Frauen, 1890.
  • Über sociale Differenzierung, 1890.
  • Die Probleme der Geschichtsphilosophie, 1892.
  • Einleitung in die Moralwissenschaft, 1892/93.
  • Philosophie des Geldes, 1900.
  • Die Großstädte und das Geistesleben, 1903.
  • Philosophie der Mode, 1905.
  • Die Religion, 1906.
  • Das Problem der historischen Zeit, Reuther & Reichard, Berlin 1916.
  • Grundfragen der Soziologie, 1917.
  • Der Konflikt der modernen Kultur. Ein Vortrag,. Duncker & Humblot, München/Leipzig 1918.

Literatura

  • Kaesler, Dirk, "Simmel, Georg" w: Neue Deutsche Biographie 24 (2010), s. 421-422; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118614436.html#ndbcontent
Autor: Roman Penkała