Georg Kaiser

Friedrich Carl Georg Kaiser (ur. 25 listopada 1878 w Magdeburgu; zm. 4 czerwca 1945 w Asconie, w Szwajcarii) – niemiecki dramaturg zaliczany do ekspresjonizmu. Był autorem ok. 70 dramatów, 140 wierszy, kilku pism prozą oraz wydał mały tomik z teoretycznymi i autobiograficznymi wypowiedziami (część z nich ukazała się dopiero po jego śmierci). Wprawdzie obecnie sztuki jego rzadko są wystawiane i jest autorem prawie zapomnianym, to w latach 20-tych XX w. należał do najpopularniejszych dramaturgów i uważany był za klasyka ekspresjonizmu. Bezpośrednio po II wojnie światowej jego sztuki doświadczyły ponownego docenienia na scenach teatralnych, ponieważ początkowe ekspresjonistyczne żądania odnowienia człowieka, sprawiedliwości społecznej i odrzucenia przemocy i wojny znalazły wówczas silny rezonans (Die Lederköpfe, 1928; Der Soldat Tanaka, 1940; Das Floß der Medusa, 1948).

Georg Kaiser
Georg Kaiser.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Friedrich, ubezpieczyciel; matka Antonie Anton; – ożenił się w 1908 z Margarete Habenicht; dzieci 2 synów Dante Anselm (ur. 1914) i Michaël Laurent (ur. 1918) oraz córka Eva Sibylle (ur. 1919).

Życiorys

Georg Kaiser uczęszczał w Magdeburgu do pedagogium (gimnazjum z internatem) Kloster Unser Lieben Frauen. Po ukończeniu szkoły rozpoczął naukę w księgarni i firmie zajmującej się eksportem i importem, którą jednak przerwał. Od 1898 do 1901 r. pracował dla AEG w Buenos Aires, zachorował na malarię i wrócił do Niemiec. Małżeństwo w 1908 r. dało mu początkowo materialne oparcie i umożliwiło pracę pisarską.Poprzez lekkomyślne postępowanie popadł w konflikt z prawem. W procesie w 1921 r. sam się bronił i próbował się usprawiedliwić powołując na wolność poety. Po rocznym pobycie w więzieniu mieszkał w Grünheide koło Berlina. Utrzymywał kontakty z Ernstem Tollerem (1893–1939), Kurtem Weillem (1900–1950) i Bertoltem Brechtem (1898–1956). W 1933 r., z okazji prapremiery dramatu Der Silbersee, do której muzykę napisał Kurt Weill, SA zainscenizowało w teatrze Altes Theater w Lipsku skandal, który przyjęto jako pretekst, aby wydać zakaz wystawiania sztuki. Pomimo, że 22 marca 1933 r. podpisał się pod dokumentem stwierdzającym lojalność wobec Adolfa Hitlera (1889–1945), to już 5 maja tegoż roku został wykluczony z Pruskiej Akademii Sztuki i w tym samym miesiącu jego książki znalazły się wśród zakazanych i spalonych. Pomimo tego pozostał w Niemczech i przyłączył się do ruchu oporu przeciw nazistowskiemu reżimowi. W 1938 r. udało mu się uciec przed gestapo do Amsterdamu, ale jego żona i dzieci pozostały w ojczyźnie. Resztę życia spędził na emigracji w Szwajcarii, gdzie zmarł 4 czerwca 1945 w Asconie.

Twórczość

Pierwszy duży sukces odniósł jego dramat Die Bürger von Calais (1912/13) wystawiony w 1917 r. w teatrze Neuen Theater we Frankfurcie nad Menem. Kaiser wykorzystał w nim wydarzenia z wojny stuletniej. Sztuka ta uważana jest za literacki dokument i główne dzieło dramatu ekspresjonistycznego. Wykazuje typowe środki dla tego stylu: topos "nowego człowieka", odindywidualizowanie postaci, język naładowany symbolami, wizyjność. Przesłanie, że społeczeństwo zostanie uratowane tylko dzięki ofierze jednostki zamiast bezsensownego sprzeciwu wszystkich, odpowiadało ekspresjonistycznej krytyce mieszczaństwa i większości społeczeństwa epoki wilhelmowskiej. W następnych latach jego sztuki wystawiane były w całych Niemczech.

Wkrótce chęć zmiany społeczeństwa zredukował do prywatnej samorealizacji. Wybitnym przykładem tego jest sztuka Von morgens bis mitternachts (napisana w 1912, wystawiona w 1917), w której usiłuje przedstawić nieudaną próbę wyrwania się jednostki ze socjalnego ograniczenia i reguł gry społeczeństwa. Dzieło to zostało w 1920 r. sfilmowane. Ideę samorealizacji przedstawił np. w dramatach Europa (1915), Der Brand im Opernhaus (1919), Napoleon in New Orleans (1948).

18 lutego 1933 r. odbyła się premiera jego sztuki Der Silbersee w Erfurcie, Magdeburgu i Lipsku. Wszystkie inscenizacje musiano odwołać z powodu protestów i wezwań do zbojkotowania sztuki. Intendenci teatralni w następstwie tego zostali wiosną zwolnieni. Od tego czasu w Niemczech nie wystawiono żadnej sztuki Kaisera.

Dzieła (wybór)

Dramaty

  • Schellenkönig. 1895.
  • Von morgens bis mitternachts. 1912.
  • Die Bürger von Calais. 1912/13.
  • Der Fall des Schülers Vehgesack. 1914.
  • Europa : Spiel und Tanz in fünf Aufzügen. 1915.
  • Die Koralle. 1917.
  • Gas. 1918.
  • Die jüdische Witwe. 1920.
  • Kolportage. 1924.
  • Alain und Elise. 1937/38.
  • Der Gärtner von Toulouse. 1938.
  • Der Soldat Tanaka. 1940.
  • Die Spieldose. 1942.
  • Pygmalion. 1848.
  • Inne pisma

  • Beiträge zu einer Charakteristik Carl Maria von Webers als Musikschriftsteller. 1910.

Literatura

  • Frank Krause: Georg Kaiser and Modernity. Göttingen 2005.
  • Valk, Gesa M.: Georg Kaiser : berühmter Dramatiker und rätselhafter Mensch, Halle (Saale) : Mitteldt. Verl., 2011.
  • Gertraude Wilhelm: Kaiser, Georg w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 11, Duncker & Humblot, Berlin 1977, s. 38.

Linki