Hans Georg Gadamer

Hans-Georg Gadamer (ur. 11 lutego 1900 r. w Marburgu; zm. 13 marca 2002 r. w Heidelbergu) –  niemiecki filozof. Międzynarodowe uznanie zyskał dzięki dziełu "Wahrheit und Methode" (1960) należącemu do kanonu współczesnej literatury filozoficznej.

Hans-Georg Gadamer
Hans Georg Gadamer (2000).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johannes Gadamer, farmaceuta, chemik, profesor chemii farmaceutycznej na uniwersytecie we Wrocławiu; matka Johanna Gewiese (zm. 1904); macocha Hedwig Hellich.

Życiorys

Hans-Georg Gadamer wyrastał we Wrocławiu i w 1918 r. zdał tam egzamin dojrzałości w gimnazjum św. Ducha (niem. Hl. Geist Gymnasium). Na uniwersytecie we Wrocławiu rozpoczął studiowanie germanistyki, historii, historii sztuki, filozofii i pedagogiki. Studia kontynuował w Marburgu i Monachium. W Marburgu w 1922 r. został doktorem filozofii po obronie dysertacji "Das Wesen der Lust nach den platonischen Dialogen" u Paula Natorpa (1854-1924) i Nicolai Hartmanna (1882-1950). Od 1923 r. uczęszczał na wykłady Edmunda Husserla (1859-1938) i Martina Heideggera (1889-1976) na uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim, w lecie tegoż roku przebywał u Heideggera w jego domu w Todtnaubergu. W 1924 studiował filologię klasyczną w Marburgu u Paula Friedländera (1882-1968). W 1927 r. zdał egzamin państwowy dla nauczycieli akademickich.

W 1929 r. habilitował się z zakresu filozofii u Heideggera i Friedländera na uniwersytecie w Marburgu, po czym został privatdozentem w Marburgu. Dwa lata później ukazało się jego pismo "Platos dialektische Ethik", które przedstawiało przełom w spojrzeniu na "Politeia" Platona.

11 listopada 1933 r. podpisał Bekenntnisses der Professoren an den deutschen Universitäten und Hochschulen zu Adolf Hitler und dem nationalsozialistischen Staat (Uznania profesorów uniwersytetów niemieckich i wyższych uczelni do Adolfa Hitlera i państwa nazistowskiego). W semestrze zimowym 1934/35 objął katedrę na uniwersytecie w Kilonii jako następca Richarda Kronera (1884-1974), profesora o pochodzeniu żydowskim. W październiku 1935 r. wziął udział w obozie docentów Nationalsozialistischer Deutscher Dozentenbund (NSDDB, Nacjonalistyczny Związek Niemieckich Docentów) w Weichselmünde (obecnie osiedle Wisłoujście w Gdańsku). W 1937 r. nadano mu w Marburgu tytuł profesora nadzwyczajnego, który mu następnie został cofnięty, chociaż minęło już zwyczajowe sześć lat privatdozentury. Gadamer otrzymał ponadto w Marburgu prawo reprezentowania opuszczonej katedry przez Ericha Franka (1883-1949), który z powodu żydowskiego pochodzenia stracił prawo wykładania na uczelni wyższej. Dwa lata później otrzymał powołanie na uniwersytet do Lipska, gdzie był następcą Arnolda Gehlena (1904-1976) jako profesor zwyczajny i dyrektor Instytutu Filozofii (1939), dziekanem Wydziału Filozofii (1945), a po zakończeniu działań wojennych rektorem uniwersytetu (od 1946 do 1947).

Rozwój wydarzeń po wojnie w radzieckiej strefie okupacyjnej skłonił go do opuszczenia Lipska i Niemiec Wschodnich i wyjazdu do Frankfurtu nad Menem, gdzie 1 października otrzymał posadę na tamtejszym uniwersytecie. Od 1 lipca był tam profesorem zwyczajnym. W 1949 r. otrzymał powołanie na uniwersytet w Heidelbergu jako następca Karla Jaspersa (1883-1969).

Gadamer założył w 1953 r. z Helmutem Kuhnem (1899-1991) kwartalnik "Philosophische Rundschau". W tym samym roku, dzięki pośrednictwu Gadamera, wrócił Karl Löwith (1897-1973), który z powodu żydowskiego pochodzenia emigrował w 1934 roku i otrzymał powołanie na uniwersytet w Heidelbergu. W 1951 r. Gadamer został członkiem Akademii Nauk w Heidelbergu. W 1960 r. opublikował "Wahrheit und Methode", w 1962 r. został prezydentem Powszechnego Towarzystwa Filozoficznego w Niemczech (niem. Allgemeine Gesellschaft für Philosophie in Deutschland e.V). Jako jego przewodniczący zorganizował w Heidelbergu w 1966 r. kongres na temat języka.

Od 1967 do 1971 r. debatował z Jürgenem Habermasem (ur. 1929), czego efektem było wydane w 1977 r. pismo "Kleine Schriften in vier Bänden". W 1968 r. przeszedł na emeryturę, ale nadal prowadził wykłady. W latach 1969-1972 był prezydentem Akademii Nauk w Heidelbergu. Za swoją działalność został wielokrotnie wyróżniony i odznaczony m.in. w 1971 r. otrzymał order Pour le Mérite, nagrodę Reuchlin-Preis der Stadt Pforzheim (1971) i Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą Republiki Federalnej Niemiec (niem. Großes Verdienstkreuz mit Stern des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland, 1972), tytuł doctora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego (1995). W latach 1980-1990 uczył regularnie w Istituto Italiano per gli Studi Filosofici w Neapolu.

Znaczenie

Hans-Georg Gadamer był jednym z najbardziej wpływowych filozofów XX wieku. Uważany jest za założyciela uniwersalnej hermeneutyki, która skierowana była zarówno przeciw jednostronnemu metodologizmowi tradycyjnej hermeneutyki Friedricha Schleiermachera (1768-1834) i Wilhelma Diltheya (1833-1911), jak i przeciw idealizmowi Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770-1831).

Filozoficzna hermeneutyka, według teorii Gadamera, stara się pokazać porządek ludzkiego świata, który radykalnie przekracza wymiar jednostkowej ludzkiej egzystencji. Dokonuje tego poprzez analizę ogarniającej rzeczywistości językowej, istniejących w niej sensów i kontekstów, zazwyczaj niejawnych i ukrytych, lecz domagających się zrozumienia. Została przez Gadamer tak powszechnie ugruntowana, że można znaleźć jej zastosowanie w zasadniczych aspektach etyczno-estetycznych i kwestiach życia.

Za szczególny rodzaj języka, jako środka porozumienia i przekazywania ludzkiego świata uznał Gadamer możliwości komunikowania zawarte w przekazach artystycznych i dziełach sztuki. W porównaniu z innymi rodzajami przekazów sztuka zawsze apeluje do konkretnej, podmiotowej egzystencji, do określonej subiektywności. Przekazy kultury wyłaniają się przede wszystkim z tradycji, są ciągle aktualnymi dla nas pytaniami, na które winniśmy odpowiadać z pozycji naszej własnej, konkretnej, wynikającej z dziejów perspektywy. W dziele "Wahrheit und Methode", należącym dziś do kanonu współczesnej literatury filozoficznej, dokonał wnikliwej analizy pogłębiającego się procesu subiektywizacji doświadczenia sztuki. Spotkanie ze sztuką, wedle jego koncepcji, nie jest faktem wyizolowanym, lecz stanowi powiązaną w całość związków, w jakich pozostaje ze światem doświadczający jej podmiot. Zakwestionowanie utrwalonych w nowożytnej kulturze estetycznych schematów pozwala myśleć o Gadamerze jako o prekursorze współczesnych przemian w myśleniu o sztuce. Nowa świadomość artystyczna przywróciła ważność wymiaru symbolicznego i aluzji w dziełach sztuki oraz zgodę na wielość środków artystycznego wyrazu, pluralizm stylów i różnorodność odwołań do tradycji i emocjonalny charakter sztuki.

Dzieła (wybór)

  • Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik. 1960.
  • Kleine Schriften. 1967.
  • Das Erbe Europas. 1989.
  • Gesammelte Werke. 10 tomów, 1985–1995.
  • Der Anfang der Philosophie. 1996.
  • Platos dialektische Ethik. Phänomenologische Interpretationen zum Philebos. 2000.

Literatura

  • Jean Grondin: Hans-Georg Gadamer. Eine Biographie. Mohr Siebeck, Tübingen 1999, ISBN 3-16-146855-4.

Linki

Autor: Roman Penkała