Friederike Kempner

Friederike Kempner (ur. 25 czerwca 1836 w Opatowie (niem. Opatow) Prowincja Poznańska (niem. Provinz Posen); zm. 23 lutego 1904 w majątku w Gierczycach (niem. Friederikenhof) koło Rychtala (wówczas niem. Reichthal na Dolnym Śląsku)) - niemiecka poetka, pisarka i działaczka społeczna.

Friederike Kempner. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Joachim (zm. 1868), dzierżawca dóbr w majątku hrabiów Maltzahn w Opatowie, kupił dobra rycerskie (Rittergut) w Drożkach (niem. Droschkau) koło Rychtala;
• Matka: Marie Aschkenasy (zm. 1868);
• Brat: David (1823–95), właściciel majątku ziemskiego, radny miejski we Wrocławiu, pisarz;
• Stan cywilny: panna;
• Siostrzeniec: Jacob van Hoddis (1887–1942), poeta.

Życiorys i twórczość

Friederike Kempner pochodziła z zamożnej rodziny żydowskiej. Młodość wraz z czworgiem rodzeństwa spędziła w Opatowie, a pozostałą większość życia na Śląsku, najpierw w majątku w Drożkach, który ojciec kupił w 1844 roku, a od 1868 we własnych dobrach Friederikenhof w Gierczycach. Jej edukacją zajmowali się prywatni nauczyciele oraz matka. Poznała język francuski, literaturę i idee żydowskiego ruchu haskala (oświecenie żydowskie), którego celem była asymilacja Żydów ze społecznościami nieżydowskimi. Już w młodości zainteresowała się kwestiami społecznymi i medycznymi, opiekowała się chorymi i ubogimi.

Dzięki takiemu wychowaniu jej poglądy były postępowe i liberalne, a w jej wierszach, dramatach, nowelach i memoriałach przewijały się tendencje humanistyczne. Sławna stała się w 1873 roku po ukazaniu Wierszy (Gedichte), które przez jej współczesnych były ironicznie chwalone i do dzisiaj uchodzą za wzorcowy przykład mimowolnej komiki. Friederike Kempner kierowała się przeważnie tradycją klasyczno-romantyczną, preferowała motywy naturalne oraz lirykę aforystyczną, ale w wyniku niedociągnięć w formie i błędom stylistycznym jej prace ponosiły fiasko artystyczne. Przez to następował też często rozłam między zamierzonym wielkim tematem a banalnym jego wykończeniem, co czyniło mimowolnie jej wiersze parodią zużytych konwencji lirycznych. Właśnie dlatego odniosła wielki sukces i zyskała popularność. Świadczy o tym fakt, że w 1903 roku ukazało się już ósme wydanie wierszy poetki, które są czytane do dzisiaj.

W swoich tekstach pisarka zajmowała się współczesnymi problemami i zagadnieniami politycznymi. Opisywała nędzę socjalną, antysemityzm, wiwisekcje i areszt w odosobnieniu. Chwaliła prawodawstwo socjalne Wilhelma I, sympatyzowała z polskim ruchem wolnościowym, a po bitwie pod Sedanem w 1870 roku propagowała zawarcie pokoju między Prusami a Francją. Jako kontynuatorka idei oświeceniowych opowiadała się w swojej twórczości za wolnością i tolerancją oraz poprawą sytuacji społecznej.

Aktywność społeczną i reformatorską Friederike Kempner rozwinęła w różnych memoriałach, które wysyłała do panujących książąt w Europie. Domagała się bezpłatnego dostępu do edukacji dla wszystkich, socjalnej opieki i gwarancji miejsc pracy zapewnionej przez państwo, zniesienia kary śmierci, aresztu w odosobnieniu oraz zwalczania czynników skłaniających do przestępczości (Das Büchlein von der Menschheit [Książeczka o człowieczeństwie], 1885). Szczególnie interesowała się problemem śmierci pozornej i dlatego też opowiadała się za wydłużeniem okresu między czasem zgonu a pochówkiem, czy kremacją. Jej pismo Denkschrift über die Notwendigkeit einer gesetzlichen Einführung von Leichenhäusern (ok. 1867, Memoriał o konieczności prawnego wprowadzenia kostnic) spowodowało, że w 1871 roku ogłoszono w Prusach 5-7 dniowy okres karencji między śmiercią a pochówkiem.

Płyta nagrobna Friederike Kempner na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu. Źródło: Wikimedia Commons

Na płycie nagrobnej Friederike Kempner można przeczytać: „Ihr Leben war geistiger Arbeit und Werken der Nächstenliebe geweiht” (Jej życie było poświęcone duchowej pracy i działaniom na rzecz miłości bliźniego).

Pisma Friederike Kempner (wybór)

• Novellen (Nowele), 1861.
• Berenize (Berenika), tragedia, 1865.
• Denkschrift über die Nothwendigkeit einer gesetzlichen Einführung von Leichenhäusern (Memoriał o konieczności prawnego wprowadzenia kostnic), 1867.
• Gedichte, 1873.
• Antigonos, dramat, 1880.
• Das Büchlein von der Menschheit. Mit einem Anhange: Gegen die Einzelhaft oder das Zellengefängniß (Książeczka o człowieczeństwie. Z załącznikiem: Przeciw izolacji w odosobnieniu albo więzieniu w celi), 1884.
• Das Recht auf Leben, nicht nur „Recht auf Arbeit“ (Prawo do życia, a nie tylko „prawo do pracy”), 1884.
• Jahel, dramat, 1886.
• Roger Bacon, nowela, 1893.
• Ein Wort in harter Zeit (Słowo w trudnych czasach), 1899 - autorka porusza kwestie tolerancji i wypowiada się przeciwko antysemityzmowi.

Literatura

• Haida, Peter, "Kempner, Friederike" w Neue Deutsche Biographie 11 (1977), s. 489 f. [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd116127473.html#ndbcontent
• Arno Lubos: Geschichte der Literatur Schlesiens, 1967, s. 34-38.
• Friederike Kempner. Poesie ist Leben. Leben – Werk – Wirkung – biografia, Friederike-Kempner-Gesellschaft (online, dostęp 19.06.2020).

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.