Franz Schalk


Franz Schalk (ur. 27 maja 1863 w Wiedniu; zm. 3 września 1931 w Edlach koło Reichenau an der Rax (Dolna Austria)) – austriacki dyrygent i długoletni dyrektor Wiedeńskiej Opery Państwowej (Wiener Staatsoper). (wyznanie katolickie)

Genealogia


Ojciec Ignaz, hurtownik w Linzu, od 1856/57 w Wiedniu; matka Anna Nißl (Nissel); brat Josef (1857–1911), pianista, profesor gry na fortepianie w Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki (niem. Konservatorium der Gesellschaft der Musikfreunde) w Wiedniu; – ożenił się w Edgeware koło Londynu w 1904 z Lili Hopfen; dzieci 1 syn Gabriel.

Życiorys


Schalk uczył się w latach 1878–81 w Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki (niem. Konservatorium der Gesellschaft der Musikfreunde) w Wiedniu, gdzie jego nauczycielami byli Josef Hellmesberger (1828–1893, skrzypce), Julius Epstein (1832–1926, fortepian) i Anton Bruckner (1824–1896, teoria muzyki). Od 1884 r. pracował jako kapelmistrz w teatrach prowincjonalnych w: Ołomuńcu, Czerniowce, Karlowych Warach i Wrocławiu (1887), Grazu (1889–95), Pradze (od 1895) i Berlinie (od 1898) w królewskiej operze. W 1900 r. Gustav Mahler (1860–1911) powołał go na pierwszego kapelmistrza do Wiedeńskiej Opery Dworskiej (Wiener Hofoper), gdzie w 1918 r. otrzymał nominację na dyrektora i w latach 1919–24 kierował nią razem z Richardem Straussem (1864–1949), a w latach 1924–29 samodzielnie. W następnych latach występował w Wiedeńskiej Operze Państwowej tylko gościnnie jako dyrygent.

Obecnie Schalk znany jest przede wszystkim jako propagator muzyki swojego mistrza Brucknera. Towarzyszył mu podczas premiery VII Symfonii w 1884 r. w Lipsku i wywarł wpływ na nową wersję III Symfonii (wersja 1888/89). Z jego inicjatywy powstały nowa instrumentacja i skrócenie V Symfonii (1892/93), której premierą dyrygował w 1894 r. w Grazu. To jego opracowanie tej symfonii tworzy podstawy pierwszego jej druku w 1896 roku.

Jako następca Ferdinanda Löwe (1865–1925) kierował w latach 1904-21 koncertami Towarzystwa Przyjaciół Muzyki (Gesellschaft der Musikfreunde) w Wiedniu. W latach 1909–19 prowadził klasę dyrygentury w Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki.

Jako dyrygent odnosił wielkie sukcesy. Zaznajomił publiczność Wiednia z dziełami Jana Sebastiana Bacha (1685–1750), Georga Friedricha Händla (1685–1759) i zainteresowany był szczególnie śpiewem a-cappella. Odbywał podróże koncertowe po całej Europie. Z zespołem Opery Wiedeńskiej był w Genewie (1923), Paryżu (1924 i 1928), Kolonii (1928) i Sztokholmie (1929), a z Filharmonikami Wiedeńskimi koncertował w Londynie (1906), Genewie (1923), Paryżu (1928) i Zagrzebiu (1929). W latach 1927–31 był dyrygentem połączonych na koncertach chórów Wiedeńskiej Opery i kapeli dworskiej Hofburgkapelle.

We wczesnych latach 20-tych XX wieku Schalk i Löwe jako zaprzyjaźnieni ze swoim nauczycielem Brucknerem dyrygenci cieszyli się wielkim autorytetem. Jednak kilka lat po śmierci Schalka znany wiedeński muzykolog Robert Haas (1886–1960), wydawca dzieł zebranych Brucknera, wyjawił nadzwyczaj negatywne ocenę funkcji i znaczenia kręgu uczniów Brucknera w kwestii opracowań jego utworów. Dzisiaj stosunek Franza Schalke i jego brata Josefa do ich mistrza okazuje się ambiwalentny, co potwierdza ich osobista korespondencja. Także różnorodność manipulacji i akty samowoli z oryginalnymi nutami Brucknera nie dają im dobrego świadectwa.

Literatura


  • Thomas Leibnitz: Schalk, Franz w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, s. 549 f. (online).
  • Ch. Harten: Schalk Franz w Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL). Tom 10, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1994, ISBN 3-7001-2186-5, s. 31 f. (s. 31, s. 32).