Franz Marc

Franz Moritz Wilhelm Marc (ur. 8 lutego 1880 w Monachium, zm. 4 marca 1916 w Braquis koło Verdun, Francja) – niemiecki malarz, rysownik i grafik. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli niemieckiego ekspresjonizmu. Razem z Wassily Kandinskym (1866–1944) założył almanach „Błękitny Jeździec” (Der Blaue Reiter) wokół którego zebrała się grupa artystów ekspresjonistów.  Dla almanachu „Błękitny Jeździec” napisał kilka pism na temat teorii sztuki.

Wczesne prace Franza Marca należały jeszcze do naturalistycznego stylu akademizmu. Po pobycie w Paryżu w 1907 r. pod wpływem prac Paula Gauguina (1848–1903) i Vincenta van Gogha (1853–1890) zainteresował się impresjonizmem. Między 1910 a 1914 pojawiały się w jego twórczości stylistyczne elementy fowizmu, kubizmu, futuryzmu i orfizmu. W tym czasie powstały jego najbardziej znane obrazy z motywami zwierzęcymi jak Tygrys, Niebieski koń, Żółta krowa, Wieża niebieskich koni i Los zwierząt. Pierwsze abstrakcyjne obrazy Marca jak Mała kompozycja I i Walczące formy powstały w 1913 i 1914 roku. (wyznanie katolickie, od 1895 ewangelickie)

Franz Marc
Franz Marc, 1910. Portret wykonał August Macke.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


  • Ojciec: Wilhelm (1839–1907), malarz pejzażysta, syn Moriza von Marca (1799-1852), dyrektor finansowy rządu w Spirze (Speyer), sztycharz i baronowej Pauline von Pelkoven (1806–43);
  • Matka: Sophie Maurich (1847–1926) z Gebweiler;
  • Brat: Paul (ur. 1877), bizantynista;
  • Ożenił się 1) w 1907 (rozwód w 1908) z malarką Marią Schnür, 2) w Monachium w 1913 z Marią (1887–1955), córką bankiera Franka w Berlinie;
  • Dzieci: córka z drugiego małżeństwa.

Życiorys i twórczość


Franz Marc urodził się 8 lutego 1880 w Monachium jako syn malarza Wilhelma Marca i Sophie Maurich, która pochodziła z Alzacji, ale dzieciństwo spędziła w francuskojęzycznej części Szwajcarii, gdzie przebywała w kalwinistycznym internacie. W związku z tym, chociaż Franz i jego brat ochrzczeni zostali w kościele katolickim, to wychowywani byli w wierze protestanckiej. Obaj bracia od dziecka znali język francuski i niemiecki. W 1885 r. ich ojciec wystąpił z Kościoła katolickiego i konwertował na wiarę ewangelicką.

Po ukończeniu Luitpold-Gymnasium w Monachium w 1899 r. Franz Marc zamierzał początkowo studiować filologię klasyczną lub teologię ewangelicką, jednak po odbyciu rocznej służby wojskowej postanowił zostać malarzem. W październiku 1900 r. immatrykulował do Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, gdzie został uczniem Gabriela Hackla (1843–1926) i od 1901 r. Wilhelma von Dieza (1839–1907), którzy reprezentowali tradycyjną szkołę monachijską. Portret matki artysty (1902, Lenbachhaus, Monachium) wyraźnie pokazuje w formie i strukturze, że już po krótkim czasie nauki zdumiewająco szybko opanował tradycyjne środki artystyczne. Od lata 1902 r. prowadził często studia w plenerze na górze Staffelalm, niedaleko Kochel am See, gdzie jego rodzina spędzała wakacje. W maju 1903 r. towarzyszył, dzięki perfekcyjnej znajomości języka francuskiego, zamożnemu przyjacielowi w kilkumiesięcznym pobycie w Paryżu. W stolicy Francji odwiedzał muzea, kopiował obrazy w Luwrze i wykonywał rysunki na ulicach. Z tego okresu zachował się prowadzony w języku francuskim przez Franza Marca dziennik. Po powrocie początkiem września do Monachium przerwał studia i w swoim atelier poświęcił się przede wszystkim ilustracjom do wierszy Richarda Dehmela (1863–1920, Hansa Bethge (1876–1946) i innych pisarzy. Te powstałe w 1904/05 roku prace zostały wydane dopiero pośmiertnie w 1917 r. przez Anette von Eckhardt (1871–1934) pod tytułem Stella Peregrina. Wiosną 1906 r. podróżował razem z bratem do Grecji. W tym roku jego twórczość ograniczyła się do realistycznego przedstawiania zwierząt i studiów pejzaży. W czasie krótkiej podróży do Paryża wiosną 1907 r. duże wrażenie zrobiły na nim obrazy Paula Gauguina (1848–1903) i Vincenta van Gogha (1853–1890), rzeźby Auguste'a Rodina (1840–1917) oraz egipskie i średniowieczne rzeźby. Otrzymał nowy impuls do pracy, ale z powodów finansowych był zmuszony udzielać lekcji rysunku, co umożliwiło mu dogłębne studiowanie zwierzęt.

Lato 1908 r. spędził ze swoją przyszłą żoną Marią Frank na studiowaniu natury w Lenggries. W powstałym tam obrazie Modrzew (1908, Museum Ludwig, Kolonia) pierwszy raz uwidocznił się wpływ van Gohga. W Lenggries zaczął także zajmować się wyłącznie charakterem zwierząt, ich ruchem i zwyczajami. Tygodniami studiował konie, krowy i sarny w naturze. W pracach tego okresu pozostaje dominujący charakter naturalistyczny, chociaż dbałość o szczegóły w obróbce powierzchni ustąpiła już miejsca strukturyzacji w sensie van Gogha. Także prace następnego roku spędzonego w Sindelsdorf jak Dęby (1909, Lenbachhaus, Monachium) czy Trzciny (1909, Landesmuseum für Kunst- u. Kulturgeschichte, Münster) poświadczają wciąż trwały wpływ tego malarza. Wpływ ten umocnił się po pierwszej wystawie prac van Gohga w Monachium w zimie 1909 roku i znalazł swoje apogeum w obrazie Koty na czerwonej chustce (1909, własność prywatna, Monachium), w którym pierwszy raz zastosował bardzo intensywne barwy.

W styczniu 1910 r. Franz Marc pojawił się w jego atelier młody malarz August Macke (1887–1914) i jego wuj Bernhard Koehler (1849–1927), który stał się później również jego mecenasem. Obu malarzy połączyła przyjaźń. W lutym Franz Marc mógł pierwszy raz wystawić swoje prace w Brakls moderner Kunsthandlung w Monachium. Wizyta Franza Marca u Bernharda Koehlera w Berlinie zapewniła mu egzystencję dzięki miesięcznej pensji. Oddał monachijskie atelier i zamieszkał w Sindelsdorf. We wrześniu 1910 r. poznał dzięki drugiej wystawie Neue Künstlervereinigung München (Nowe Stowarzyszenie Artystów w Monachium) Wassilya Kandinskyego (1866-1944), Alexeja von Jawlenskyego (1865-1941) i Marianne von Werefkinę (1860-1938) orazi innych członków tej grupy rosyjskich artystów. Dzięki nim wyzwolił się z izolacji artystycznej. Obraz Akt z kotem (1910, Lenbachhaus, Monachium) pokazuje zainspirowaną przez Augusta Macke intensywność kolorów fowizmu i rozpoczyna nowy etap jego malarstwa. Jeszcze kolejne obrazy jak Pasące się konie I (1910, Lenbachhaus, Monachium) zachowują naturalną kolorystykę, ale zawierają już nowe cechy, które ostatecznie przyjęły nową formę w sławnym obrazie Pasące się konie IV (Czerwone konie, 1911). W lutym 1911 r. Franz Marc został członkiem Neue Künstlervereinigung München. W maju miała miejsce jego druga wystawa w Galerie Thannhauser.

Intencje artystyczne Franza Marca były tak dalece zbieżne z poglądami Kandinskyego, że czuli się powołani do odnowy zachodniej kultury przy użyciu malarstwa. Nawiązywali do formalnej prostoty górnobawarskiej sztuki ludowej, zwłaszcza do witraży, przy czym szukali form wypowiedzi, które powinny przekazywać, zgodnie z tradycją religijnej sztuki zachodniej, duchowe przesłania. Marc wykorzystywał w tym celu zwierzęta jako symbol. Nowe podejście Marca i Kandinskyego doprowadziło do animozji w gronie członków Neue Künstlervereinigung München i ostatecznie do odejścia najwybitniejszych jej członków. Na skutek tego w grudniu 1911 r. zorganizowali własną wystawę zatytułowaną Błękitny Jeździec, na której Marc zaprezentował cztery obrazy. Kandinsky i Marc wydali w maju almanach „Błękitny Jeździec” („Der blaue Reiter“), najwybitniejsze pismo programowe sztuki XX wieku.

Powodem wydania almanachu była potrzeba zaradzenia niezrozumieniu nowej sztuki przez opinię publiczną poprzez wyjaśnienie wewnętrznych motywów tej sztuki współczesnej. Współcześni artyści wyrażali się w esejach, a reprodukcje ich dzieł ukazały się w kontekście ilustracji sztuki religijnej Zachodu, a także pozaeuropejskiej. Franz Marc napisał eseje Dobra duchowe (Geistige Güter), Dzikość Niemiec (Die Wilden Deutschlands) i Dwa obrazy (Zwei Bilder) oraz zaprezentował reprodukcję swojego obrazu Byk (1911, Guggenheim Museum, Nowy Jork) i dwa drzeworyty.

Ciągłe dyskusje artystyczne podczas przygotowania almanachu i wystawy Błękitny Jeździec wpłynęły na malarstwo Franza Marca; wzmocniły intensywność formy i koloru, zredukowały różnorodność form do prawie geometrycznej prostoty, co znalazło wyraz w obrazach Żółta krowa (1911, Guggenheim Museum, Nowy Jork), Małe niebieskie konie i Małe żółte konie (1912, oba w Staatsgalerie, Stuttgart).

Jesienią 1912 r. Franz Marc odwiedził razem z Augustem Macke Roberta Delaunaya (1885–1941) w Paryżu. To spotkanie i rozmowa na temat francuskiego kubizmu miała ogromne znaczenie dla obu artystów i zdeterminowały twórczość Augusta Macke i Marca. Zasada wzajemnego uwarunkowania i przenikania wszystkich żywych istot, jednoczesności i nierozdzielności ducha i materii znajduje odzwierciedlenie w obrazach takich jak Tygrys (1912), W deszczu (1912) czy Sarna w ogrodzie klasztornym” (1912, wszystkie w Lenbachhaus, Monachium).

W lecie 1913 r. powstały w Sindelsdorf wielkie i ważne kompozycje Biedny kraj Tyrol (1913, Guggenheim Museum, Nowy Jork), Wieża niebieskich koni (1913, pierwotnie w Galerii Narodowej w Berlinie, od końca II wojny światowej zaginiony), Los zwierząt (1913, Kunstmuseum, Bazylea), Mandryl (1913, Bayer. Staatsgem.slg., Monachium) i Obraz z bydłem (1913, Bayer. Staatsgem.slg., Monachium), w których tytułowy obiekt wydaje się niemal całkowicie podzielony na pryzmatyczne struktury o różnych kolorach, a tym samym realizuje rzeczywistość z innego wymiaru. Poza tym powstały w tym okresie pierwsze szkice do planowanych ilustracji biblijnych.

We wrześniu 1913 r. Franz Marc uczestniczył w organizowaniu pierwszego niemieckiego Salonu Jesiennego w galerii „Sturm” Herwartha Waldena (1878–1941). Wiosną 1914 r. przeprowadził się z Sindelsdorf do własnego domu w Ried koło Benediktbeuern. W ostatnich miesiącach przed wybuchem I wojny światowej powstały ostatnie wielkie kompozycje Franza Marca takie jak Ptaki (1914, Lenbachhaus, Monachium), Grające formy (1914, Folkwang-Museum, Essen) czy Walczące formy (1914, Bayerische Staatsgem.slgg., Monachium).

Na początku I wojny światowej Franz Marc zgłosił się do wojska. Jego listy i szkicownik z tego okresu zostały wydane w 1920 r. pt. Franz Marc, Briefe, Aufzeichnungen und Aphorismen (Franz Marc, listy, zapisy i aforyzmy). Franz Marc poległ 4 marca 1916 w Braquis koło Verdun. Jego ciało pochowano w Kochel am See.

Obrazy (wybór)


 

 

Franz Marc Akt z kotem

 

Akt z kotem, 1910.
Źródło: Wikimedia Commons

Franz Marc Duże niebieskie konie, 1911

 

Duże niebieskie konie, 1911.
Źródło: Wikimedia Commons

 Niebieski koń I, 1911

 

Niebieski koń I, 1911.
Źródło: Wikimedia Commons

Chłopiec z jagnięciem (Dobry pasterz)

 

Chłopiec z jagnięciem (Dobry pasterz), 1911.
Źródło: Wikimedia Commons

Franz Marc-W deszczu, 1912

 

W deszczu, 1912.
Źródło: Wikimedia Commons

Los zwierząt, 1913

 

Los zwierząt, 1913.
Źródło: Wikimedia Commons

  • Portret matki, 1902, Lenbachhaus, Monachium.
  • Akt z kotem, 1910, Lenbachhaus, Monachium.
  • Kąpiące się kobiety, 1910, Marlborough Fine Art Ltd., Londyn.
  • Dziewczyna z kotem, 1910, Findley Gallery, Nowy Jork.
  • Niebieski koń I, 1911, Sammlung Bernhard Koehler, Berlin.
  • Dobry pasterz (Chłopiec z jagnięciem), 1911, Solomon R. Guggengenheim Museum, Nowy Jork.
  • Antylopa (Gazela), 1912, Rhode Island Museum of Art.
  • kompozycja z dwoma sarnami, 1912, Galerie Stangl, Monachium.
  • Małpa, 1912, Lenbachhaus, Monachium.
  • Biały kot, 1912.
  • Wodospad, 1912, Robert Gore Rifkind Collection.
  • Kozice, 1914, Richard Saidenberg Collection, Nowy Jork.
  • Niebieskie jagnię, 1913, własność prywatna.
  • Niebieski koń z tęczą, 1913, Museum of Modern Art, Nowy Jork.
  • Święty Julian, 1913, Solomon R. Guggengenheim Museum, Nowy Jork.
  • Lisy II, 1913, Kunstmuseum, Düsseldorf.
  • Zielony i biały koń, 1913, Solomon R. Guggengenheim Museum, Nowy Jork.
  • Światowa krowa, 1913, Solomon R. Guggengenheim Museum, Nowy Jork.
  • Słoń, koń, bydło, zima, 1913–14, własność prywatna.
  • Sarna w lesie II, 1913–14, Kunsthalle, Karlsruhe.
  • Dom w abstrakcyjnym pejzażu, 1913–14, Galerie Stangl, Monachium.
  • Mała kompozycja II (Dom z kwiatami), 1914, Sprengel Museum, Hanower.

Literatura


  • Gollek, Rosel: "Marc, Franz" w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 16 (1990), s. 106-108, online.

Linki