Lion Feuchtwanger

Lion Feuchtwanger, właściwie Jacob Arje, pseudonim „J.L. Wetcheek” (ur. 7 lipca 1884 w Monachium; zm. 21 grudnia 1958 w Los Angeles) – niemiecki pisarz, który zaliczany był do najbardziej wpływowych pisarzy w Republice Weimarskiej. Znany jest przede wszystkim jako autor powieści Żyd Süss i uważany jest za jednego z najpoczytniejszych autorów niemieckich XX wieku. Jego dzieła, w których walczył z antysemityzmem, wywarły wpływ na współczesnych dramaturgów, np. na Bertolta Brechta (1898–1956), z którym się przyjaźnił. (wyznanie mojżeszowe)

Lion Feuchtwanger muchen 1909 b1
Lion Feuchtwanger w 1909 w Monachium.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Sigmund (1854–1916), fabrykant w Monachium, syn złotnika Elkana (1823–1902) i późniejszego właściciela fabryki margaryny;
  • Matka: Johanna Bodenheimer z Darmstadt;
  • Rodzeństwo: 9 rodzeństwa m.in. Ludwig (1885–1947, doktor filozofii) i Martin (1886–1952, redaktor i wydawca);
  • Ożenił się: w Überlingen w 1912 z Martą (ur. 1893), córką kupca Leopolda Löfflera;
  • Dzieci: jedyna córka zmarła kilka miesięcy po narodzeniu.

Życiorys

Lion Feuchtwanger pochodził z ortodoksyjnej rodziny żydowskiej. Od 1903 studiował filologię germańską, historię, filozofię i antropologię na uniwersytecie w Monachium. W tym czasie przebywał w kręgu bohemy monachijskiej, napisał pierwsze dramaty, opowiadania i recenzje teatralne. W 1907 doktoryzował się w Monachium dysertacją o Heinrichu Heine (1797-1856) pt. Heinrich Heine Fragment Rabbi von Bacharach.

Od 1907 pracował jako dramaturg w teatrze w Monachium. W 1908 założył własne czasopismo kulturalne „Der Spiegel”, które działało przez 6 miesięcy. Następnie był współpracownikiem czasopisma „Die Schaubühne” wydawanego przez Siegfrieda Jacobsohna (1881–1926).

Wybuch I wojny światowej zastał go w czasie podróży po Tunezji. Po powrocie do Niemiec został powołany w listopadzie 1914 do zastępczej służby wojskowej, z której po kilku miesiącach zwolniono go z powodów zdrowotnych. Lion Feuchtwanger był przeciwnikiem wojny, co znalazło wyraz w jego sztukach teatralnych, które zawierały teraz więcej treści politycznych. W tym czasie zaczął pracę nad powieścią dramatyczną Thomas Wendt. W 1918 poznał Bertolta Brechta (1898–1956), z którym się zaprzyjaźnił i w 1924 opracował sztukę Edward II Christophera Marlowe (1564–1593), która na scenie monachijskiego teatru „Kammerspiele” wystawiona była 19 marca 1924 pod tytułem Życie Edwarda II. W tym samym roku opublikował dramat Żyd Süss (Jud Süß, 1918), który pomimo wielkiego sukcesu wycofał i przerobił na powieść, którą początkowo nikt nie chciał wydać. Powieść ta, w której opowiedział losy okrutnie straconego Josepha Süßa Oppenheimera (1692-1738), doradcy finansowego księcia Karola Aleksandra Wirtemberskiego (1684–1737), ukazała się dopiero w 1925 roku. W tej powieści nawiązał też do zamordowanego żydowskiego ministra Republiki Weimarskiej Walthera Rathenau (1867–1922) i możliwości asymilacji Żydów w Niemczech.

W 1925 Lion Feuchtwanger zamieszkał w Berlinie, wycofał się z życia teatralnego i zaczął pisać powieści i opowiadania. Będąc zagorzałym przeciwnikiem nacjonalizmu opublikował w 1930 powieść Sukces : trzy lata historii jednej prowincji (Erfolg. Drei Jahre Geschichte einer Provinz), w której przedstawił historię Bawarii z lat 1921–24 i pucz Adolfa Hitlera (1889–1945) z 9 listopada 1923 roku.

W listopadzie 1932 prowadził odczyty w Londynie i Stanach Zjednoczonych Ameryki. Przejęcie władzy przez nacjonalistów końcem stycznia 1933 uniemożliwiło mu powrót do Niemiec, ponieważ uważany był przez nich za jednego z ich głównych przeciwników intelektualnych. Jego książki zostały w 1933 przez nich spalone, a już 25 sierpnia 1933 pozbawiono go obywatelstwa niemieckiego. Lion Feuchtwanger zamieszkał we francuskiej miejscowości Sanary-sur-Mer. W tym czasie jego dom w Berlinie został splądrowany przez nazistów, a liczne manuskrypty z tego okresu zaginęły. Lion Feuchtwanger stał się pisarzem politycznym i w powieści Rodzeństwo Oppenheim (Die Geschwister Oppenheim, 1933) opisał los niemiecko–żydowskiej rodziny w okresie reżimu nazistowskiego. Zwrot ku socjalizmowi zamanifestował w powieści Wygnanie (Exil, 1940).

Po napaści Niemiec na Francję był internowany w obozie w Les Milles (część miasta Aix-en-Provence), z którego w 1940 razem z Heinrichem Mannem (1871–1950), Golo Mannem (1909–1994) i Franzem Werfelem (1890–1945) uciekł przez Hiszpanię i Portugalię do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Od 1941 mieszkał w Los Angeles, a od 1943 w Pacific Palisades. W latach 1941–43 pracował razem z Bertoltem Brechtem nad sztuką Historia Simone Machard (Die Geschichte der Simone Machard). Od 1945 zaczął ponownie pisać powieści historyczne. W wyniku prześladowań socjalistów i komunistów w Stanach Zjednoczonych, którymi kierował Joseph McCarthy (1908-1957), został podejrzany o komunizm i odmówiono mu przyznania obywatelstwa amerykańskiego. Pomimo tego pozostał w Stanach Zjednoczonych. Jego problemy polityczne skłoniły go do napisania sztuki o prześladowaniu czarownic w Massachusetts pt. Obłęd albo diabeł w Bostonie (Wahn oder Der Teufel in Boston, 1948). W powieściach Żydówka z Toledo (Die Jüdin von Toledo, 1952–54) i Jefte i jego córka (Jephta und seine Tochter, 1955–57) zwrócił się ponownie ku tradycji żydowskiej.

Lion Feuchtwanger zmarł 21 grudnia 1958 w Los Angeles.

Dzieła (wybór)

Powieści

  • Der tönerne Gott, 1910.
  • Jud Süß, 1925 (pol. wyd. Żyd Süss, 1930).
  • Die häßliche Herzogin Margarete Maultasch, 1922–23 (pol. wyd. Małgorzata Maultasch, 1935; inne wydania Ludzkie serce, 1949; Brzydka księżniczka, 1961).
  • Wartesaal-Trilogie
    • Erfolg. Drei Jahre Geschichte einer Provinz, 1927–30 (pol. wyd. Powodzenie : trzy lata historji pewnej prowincji, 1934; inne wyd. Sukces : trzy lata historii jednej prowincji, 1959).
    • Die Geschwister Oppermann(wcześniejszy tytuł: Die Geschwister Oppenheim), 1933 (pol. wyd. Rodzeństwo Oppermann, 1934).
    • Exil, 1937–39 (pol. wyd. Wygnanie, 1957).
  • Josephus-Trilogie
    • Der jüdische Krieg, 1931–32 (pol. wyd. Wojna Żydowska, 1933).
    • Die Söhne, 1934–35 (pol. wyd. Synowie, 1937).
    • Der Tag wird kommen, 1939–41.
  • Der falsche Nero, 1936 (pol. wyd. Samozwańczy Neron, 1956).
  • Die Brüder Lautensack, 1941 (pol. wyd. Bracia Lautensack, 1962).
  • Simone, 1943 (pol. wyd. Simona, 1958).
  • Die Füchse im Weinberg, 1944–46 (pol. wyd. Lisy w winnicy, 1956).
  • Venedig (Texas), 1946.
  • Waffen für Amerika, 1947/1948 (pol. wyd. Tak się zrodziła wolność, 1948 lub Alians, 1949).
  • Goya oder der arge Weg der Erkenntnis, 1951 (pol. wyd. Goya, 1953).
  • Narrenweisheit oder Tod und Verklärung des Jean-Jacques Rousseau, 1950–52 (pol. wyd. Mądrość głupca albo Śmierć i apoteoza Jana Jakuba Rousseau, 1959).
  • Die Jüdin von Toledo (wcześniejszy tytuł: Spanische Ballade), 1952–54 (pol. wyd. Żydówka z Toledo, 1958).
  • Jephta und seine Tochter, 1955–57 (pol. wyd. Jefte i jego córka, 1964).
  • Odysseus und die Schweine oder Das Unbehagen an der Kultur, 1950 (pol. wyd. Odyseusz i wieprze czyli Tarapaty z kulturą, 1960).

Pisma autobiograficzne

  • Moskau 1937: Ein Reisebericht für meine Freunde 1937.
  • Unholdes Frankreich, 1942 (po. wyd. Diabeł we Francji: Przeżycia, 1982), opowieść o przeżyciach w obozie Les Milles.

Sztuki Tteatralne

  • Der Fetisch. Schauspiel in fünf Akten, 1906.
  • Julia Farnese. Ein Trauerspiel in drei Akten, 1915.
  • Warren Hastings. Schauspiel in vier Akten und einem Vorspiel, 1915.
  • Jud Süß. Schauspiel in drei Akten, 1918.
  • Die Kriegsgefangenen. Ein Schauspiel in fünf Akten, 1918.
  • Thomas Wendt. Ein dramatischer Roman, 1918–1919.
  • Der holländische Kaufmann. Ein Schauspiel, 1920.
  • Der Amerikaner oder die entzauberte Stadt. Eine melancholische Komödie in vier Akten, 1921.
  • Die Petroleuminsel. Ein Stück in drei Akten, 1923.
  • Wird Hill amnestiert? Komödie in vier Akten, 1923.

Sztuki napisane razem z Bertoltem Brechtem

  • Leben Eduards des Zweiten von England. Historie nach Marlowe, 1924.
  • Kalkutta 4. Mai. Drei Akte Kolonialgeschichte, 1925.
  • Die Gesichte der Simone Machard, 1941–1943.
  • Wahn oder Der Teufel von Boston. Ein Stück in drei Akten, 1948 (pol. wyd. Obłęd albo Diabel w Bostonie).

Literatura

  • Wolfgang Jeske, Peter Zahn: Lion Feuchtwanger oder der arge Weg der Erkenntnis. Eine Biografie. Metzler, Stuttgart 1984, ISBN 3-476-00555-0.
  • Franz Norbert Mennemeier: „Feuchtwanger, Lion”, w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 5, Duncker & Humblot, Berlin 1961, ISBN 3-428-00186-9, s. 109 f. (online).

Linki

  • „Lion Feuchtwanger”, w: Künste im Exil, online.
  • „Lion Feuchtwanger - Chronist des Antisemitismus”, online.
Autor: Roman Penkała