Ernst Ludwig Kirchner

Ernst Ludwig Kirchner (pseudonim Louis de Marsalle; ur. 6 maja 1880 w Aschaffenburgu; zm. 15 czerwca 1938 w Frauenkirch-Wildboden koło Davos w Szwajcarii) – niemiecki rzeźbiarz, malarz i grafik zaliczany do najważniejszych przedstawicieli ekspresjonizmu. Był współzałożycielem grupy malarskiej „Die Brücke” (Most). (wyznanie ewangelickie)

Ernst Ludwig Kirchner - Głowa malarza (autoportret) 1925
Autoportret, 1925.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


  • Ojciec: Ernst Kirchner (1847–1921), chemik w zakładzie papierniczym w Aschaffenburgu, Perlen koło Lucerny i od 1892 profesor w „Kasse der Technischen Staatslehranstalten“ Chemnitz;
  • Matka: Maria Elise z domu Franke (1851–1928) z Aschaffenburga.
  • Towarzyszka życia: Erna Schilling (1884–1945).

Życiorys


Ernst Ludwig Kirchner urodził się 6 maja 1880 r. jako najstarszy z trzech synów chemika Ernsta i Marii Elisy Kirchner. Od 1890 r. uczęszczał do gimnazjum realnego w Chemnitz. W tym czasie otrzymywał prywatne lekcje malarstwa i wykonał pierwsze drzeworyty. W czasie wycieczki szkolnej do Norymbergi zobaczył w Germanisches Nationalmuseum (pol. Germańskie Muzeum Narodowe) wczesne drzeworyty i starodruk. Zainspirowany sztuką Albrechta Dürera (1471–1528) postanowił zostać malarzem. Później napisał, że to przeżycie zdefiniowało jego cel, którym było odnowienie sztuki niemieckiej.

Po zdanej w Chemnitz maturze studiował od 1901 r. architekturę w Wyższej Szkole Technicznej (niem. Königlich Sächsische Technische Hochschule). Od kwietnia 1903 r. studiował przez dwa semestry w prywatnej akademii w Monachium u Wilhelma von Debschitza (1871–1948) i Hermanna Obrista (1862–1927). W 1904 r. wrócił do Drezna, gdzie w 1905 r. uzyskał dyplom inżyniera.

Po studiach postanowił jednak zostać malarzem i 7 czerwca 1905 r. razem z kolegami ze studiów Erichem Heckelem (1883–1970), Fritzem Bleylem (1880–1966) i Karlem Schmidtem-Rottluffem (1884–1976) założył grupę artystyczną „Die Brücke”. W 1906 r. przyłączyli się do nich Cuno Amiet (1868–1961), Emil Nolde (1867–1956) i Max Pechstein (1881–1955). Hamburski sędzia i kolekcjoner dzieł sztuki Gustav Schiefler (1857–1935), późniejszy przyjaciel Kirchnera i autor pierwszego graficznego katalogu jego dzieł, utrzymywał także kontakty z „Die Brücke“ (Most). Przyjaciele pracowali wspólnie w atelier Heckela i Kirchnera przy Berliner Straße 80. Zaczęli z tak zwanymi „aktami kwadransowymi”, które wykonywali w atelier lub w plenerze. Ernst Ludwig Kirchner sformułował ich wspólny program, który brzmiał: „każdy należy do nas, kto bezpośrednio i niezafałszowanie przedstawia, to co go skłania do twórczości” (Program „Mostu”, 1906).

Pierwsze wystawy grupy miały miejsce w fabryce lamp Karla Maxa Seiferta w Dreźnie–Löbtau (październik 1906, 1907), w Kunstsalon Richter (wrzesień 1908, 1910) i Galerie Arnold (1910) w Dreźnie. W miesiącach letnich rozchodzili się, aby malować w naturze. W lecie 1906 r. Kirchner razem z Maxem Pechsteinem malował w plenerze w Goppeln koło Drezna, w 1908 r. na wyspie Fehmarn, w 1909 r. razem z Erichem Heckelem w okolicach Moritzburskich Stawów koło Drezna, gdzie spędził także lato w 1910 i 1911 roku. W tym czasie powstały liczne akty i pejzaże w tzw. stylu „Brücke“ (Cztery kąpiące się, 1910).

W 1909 r. poznał Doris Grosse (zwana Dodo), która stała się jego modelką i kochanką. Dzięki wizytom w Muzeum Etnograficznym w Dreźnie w 1909/1910 odkrył dla siebie sztukę tzw. ludów pierwotnych. Drzeworyty pochodzące z wyspy Paula, będącej kolonią niemiecką w latach 1899–1914, reprezentujące w prostej, surowej formie z podkreślonymi konturami motywy erotyczne stały się dla niego inspiracją i skłoniły do ozdobienia ścian atelier w Dreźnie postaciami z wyspy Paula. W ciągu krótkiego czasu dołączył do tego podziw dla form afrykańskich i wkrótce w wyposażeniu atelier pojawiły się afrykańskie elementy, które służyły jednocześnie jako rekwizyty, sztafaże i modele dydaktyczne. Zainspirowany tymi pracami zaczął skupiać się w swojej pracy na prostych i jasnych formach, które połączył z ujętymi w kontury obszarami o intensywnej kolorystyce.

W 1910 r. Ernst Ludwig Kirchner przyłączył się w Berlinie do Nowej Secesji, której prezydentem był wówczas Max Pechstein. W Berlinie poznał Otto Muellera (1874–1930), który w 1911 r. został członkiem „Die Brücke“. Wtedy też namalował pierwsze berlińskie widoki. W październiku 1910 r. została otwarta duża wystawa grupy „Die Brücke“ w renomowanej drezdeńskiej Galerie Arnold, która spotkała się z małym zainteresowaniem. W lecie 1911 r. podróżował razem z Otto Muellerem (1874–1930) do Czech, a w październiku 1911 r. przeprowadził się do Berlina, gdzie wprowadził się do atelier przy Durlacher Straße i razem z Pechteinem założył szkołę MUIM-Institut („Nowoczesne Lekcje w Malarstwie”, Moderner Unterricht in Malerei), która jednak okazała się fiaskiem finansowym. Wtedy spotkał swoją towarzyszkę życia Ernę Schilling (1884–1945). W 1912 r. odbyły się ostatnie duże wystawy grupy „Die Brücke“ w Berlinie i Hamburgu; uczestniczyli także w drugiej wystawie „Der Blaue Reiter” (Błękitny Jeździec) w Monachium i zostali zaproszeni na specjalną wystawę do Kolonii, gdzie Kirchner i Heckel pomalowali kaplicę. Od 1912 do 1914 r. w lecie znowu pracował na wyspie Fehmarn. W 1913 r. napisał kronikę grupy „Die Brücke”, w której powinny zostać podkreślone jej cechy wspólne. Ale zamiast powstrzymać rozkład wspólnoty, jego subiektywne przedstawienie staje się powodem jej rozwiązania w maju 1913 roku.

Odtąd Ernst Ludwig Kirchner wystawiał indywidualnie m.in. w Muzeum Folkwang w Hagen (dzięki pośrednictwu Karla-Ernsta Osthausa), w Galerie Fritz Gurlitt w Berlinie (1913), w Kunstverein Jena e. V., jak również w Kolonii (1914). Poza tym utrzymywał kontakt z archeologiem i historykiem sztuki Botho Graefem (1857–1917) i z filozofem i pedagogiem Eberhardem Grisebachem (1880–1945). Ze wrastającym kanciastym oraz dynamicznym stylem malowania portretował gorączkowy pośpiech i ekscentryczność wielkomiejskiego życia berlińskiego. Jego obrazy uliczne pokazują przechodniów na tle ekstremalnie zniekształconej przestrzennie architektury, których odizolowanie wydaje się rosnąć dzięki ich przejaskrawieniu. Jego dotąd radosna paleta kolorów ewoluuje ku stosowaniu zimnych tonów niebieskich i zielonych (np. Potsdamer Platz, Berlin, 1914).

Wybuch I wojny światowej wywołał u Kirchnera kryzys psychiczny i egzystencjalny. Początek wojny zastał go na wyspie Fehmarn. Wiosną 1915 r. zgłosił się „mimowolnie dobrowolnie” jako artylerzysta do służby wojskowej w Halle. Jednak już okres szkolenia w Halle doprowadził do jego fizycznego i psychicznego załamania. Końcem 1915 r. z przyczyn zdrowotnych został zwolniony z wojska. W latach 1915–17 przebywał w sanatoriach w Königstein im Taunus, Berlinie i sanatorium Ludwiga Binswangera (1881–1966) w Kreuzlingen. W Königstein im Taunus wykonał 5 malowideł ściennych, które zniszczyli później naziści i cykl drzeworytów do Peter Schlemihls wundersame Geschichte Adelberta von Chamisso (1781–1838). W maju 1917 r., za namową Eberharda Grisebacha, udał się na dalsze leczenie do Frauenkirch koło Davos, do jego teścia dr Luciusa Spenglera (1858–1923), który opiekował się nim do 1923 roku. Po likwidacji berlińskiego atelier zamieszkała z nim w 1921 r. w Davos Erna Schilling.

W 1917 r. Ernst Ludwig Kirchner obyła się pierwsza indywidualna wystawa jego obrazów w Szwajcarii, w Buchhandlung Erfurt w Davos. Pierwszymi szwajcarskimi kolekcjonerami jego prac byli rodzina Spengler i lekarz Frédéric Bauer. W 1922 r. rozpoczął współpracę z Lise Gujer (1893–1967), która tkała dywany według jego projektów (np. Moderne Bohème, 1924). W tym czasie wykonał ryciny do książki Neben der Heerstrasse (1923) Jakoba Bossharta (1862-1924). W szwajcarskich pejzażach górskich rozwinął w latach 20-tych nowy wielkoformatowy i monumentalny styl. Delikatna kolorystyka w połączeniu z bardziej spokojnymi formami wskazuje na skłonność Ernsta Ludwiga Kirchnera do dekoracyjnej harmonii (np. Davos im Schnee, 1923). W 1923 r. prace jego wystawiono w Kunsthalle w Bazylei, które wywarły trwały wpływ na szwajcarskich ekspresjonistów Alberta Müllera (1897–1926), Hermanna Scherera (1893–1927) i Paula Camenischa (1893–1970). Do 1926 r. spotykali się oni z Ernstem Ludwigiem Kirchnerem i na przełomie 1924/25 założyli grupę malarską „Rot-Blau”. W 1924 r. została otwarta indywidualna wystawa Kirchnera w Kunstmuseum Winterthur, która okazała się niepowodzeniem.

U Ernsta Ludwiga Kirchnera wzrastało poczucie niezrozumienia jego sztuki i dlatego pod pseudonimem Louis de Marsalle pisał sam artykuły o własnych dziełach w czasopismach i katalogach. Jednym z jego najważniejszych dzieł graficznych jest 47 drzeworytów obejmujących cykl ilustracji do zbioru wierszy Umbra Vitae Georga Heyma (1887–1912), dzięki którym okazał się najwybitniejszym grafikiem ilustracyjnym ekspresjonizmu niemieckiego.

Na przełomie lat 1925/26 podróżował pierwszy raz, od czasu wyjazdu do Szwajcarii, do Niemiec, gdzie jego prace pokazane zostały na licznych wystawach (Frankfurt, Chemnitz, Drezno i Berlin). Berlin ponownie rozbudził jego zainteresowanie motywami wielkomiejskimi (np. Straßenszene bei Nacht, 1926/27). W 1927 r. otrzymał duże zlecenie na malowidła ścienne dla Muzeum Folkwang w Essen. Jednak praca ta, z powodu zachodzących zmian politycznych w Niemczech, pozostała tylko na etapie projektów. W 1931 r. został członkiem Pruskiej Akademii Sztuki w Berlinie. W latach 30-tych zajmował się sztuką Pablo Picasso (1881–1973), czego wynikiem był np. obraz Farbentanz II (1923–34). W 1933 r. Kunsthalle w Bernie zorganizowała wystawę retrospektywną prac Kirchnera. W Bernie spotkał Paula Klee (1879–1940). W tym czasie odwiedzili go też Oskar Schlemmer (1888–1943) i Fritz Winter (1905–1976). W 1937 r. zorganizowano wystawę jego prac w Institute of Arts w Detroit i w Nowym Jorku.

Jednak w wyniku rozwoju politycznego w Niemczech wzrastała izolacja artystyczna Ernsta Ludwiga Kirchnera. Skonfiskowanie w 1937 r. ponad 600 jego prac znajdujących się w muzeach niemieckich, w ramach nazistowskiej akcji „sztuka wynaturzona” („entartete Kunst”), oznaczała dla niego nie tylko zniszczenie jego dzieł lecz także jego życia. Osłabiony długą chorobą Ernst Ludwig Kirchner nie miał już sił, aby sprzeciwiać się prześladowaniu. Wzrastało w nim zwątpienie, co doprowadziło 15 czerwca 1938 w Frauenkirch-Wildboden koło Davos do samobójstwa.

Obrazy (wybór)


Siedząca dama (Dodo), 1907

 

Siedząca dama (Dodo), 1907.
Źródło: Wikimedia Commons

Autoportret z modelką, 1910

 

Autoportret z modelką, 1910.
Źródło: Wikimedia Commons

Kirchner Majątek Staberhof na wypie Fehmarn, 1910

 

Majątek Staberhof na wypie Fehmarn, 1910.
Źródło: Wikimedia Commons

  • Stojąca Doris (Doris, stehend), 1906, olej na płótnie, prywatna kolekcja rodziny Latner, Toronto.
  • Program „Mostu” (Programm der „Brücke“), 1906, drzeworyt.
  • Parada variété (Varietéparade), 1908, olej na płótnie, 253 × 200 cm.
  • Leżąca kobieta w białej koszuli (Liegende Frau in weißem Hemd), 1909, olej na płótnie, 95 × 121 cm, Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt nad Menem.
  • Marokańczyk (Marokkaner), 1909/1910, olej na płótnie, 80,5 × 70,6 cm, Kunsthalle Mannheim.
  • Varieté - angielska para taneczna (Varieté - Englisches Tanzpaar), ok. 1909/10, olej na płótnie, Städelsches Kunstinstitut und Städtische Galerie, Frankfurt nad Menem.
  • Cztery kąpiące się (Vier Badende), 1910, olej na płótnie, Von der Heydt-Museum Wuppertal.
  • Marzella (Fränzi), 1909/10, olej na płótnie, Moderna Museet, Sztokholm.
  • Tańcząca kobieta (Tanzende Frau), 1911, statua drewniana, Stedelijk Museum, Amsterdam.
  • Plac Poczdamski (Potsdamer Platz), 1914, olej na płótnie, Staatliche Museen zu Berlin, Nationalgalerie.
  • Autoportret jako żołnierz (Selbstbildnis als Soldat), 1915, olej na płótnie, Ohio, Allen Memorial Art Museum.
  • Autoportret jako chory (Selbstbildnis als Kranker), 1917, olej na płótnie, Wuppertal, prywatna kolekcja.
  • Davos w śniegu (Davos im Schnee), 1923, olej na płótnie, Basel, Kunstmuseum.
  • Cykl drzeworytów do książki „Umbra Vitae” Georga Heyma, 1924.
  • Scena uliczna nocą (Straßenszene bei Nacht), 1926/27, olej na płótnie, Bremen, Kunsthalle.
  • Taniec barw II (Farbentanz II), 1932-1934, olej na płótnie, Kirchner-Museum Davos.
  • Pasterze wieczorem (Hirten am Abend), 1937, olej na płótnie, prywatny właściciel.

Literatura


  • Gustav Schiefler: Das graphische Werk von Ernst Ludwig Kirchner, 2 tomy, Berlin 1926-1931.
  • Annemarie Dube-Heynig: "Kirchner, Ernst Ludwig:, w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 11, Duncker & Humblot, Berlin 1977, ISBN 3-428-00192-3, s. 658–661 (online).
  • Lucius Grisebach: Ernst Ludwig Kirchner 1880–1938. Taschen, Köln 1995, ISBN 3-8228-8800-1.
  • Annette Baumann: "Kirchner, Ernst Ludwig" w Historisches Lexikon der Schweiz., 2007 (online).

Linki