Johann Christoph Döderlein


Johann Christoph Döderlein (ur. 20 stycznia 1745 r. w Windsheim (dzisiaj Bad Windsheim); zm. 2 grudnia 1792 r. w Jenie) - niemiecki teolog ewangelicki.

Doederlein Johann-Christoph
Johann Christoph Döderlein.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


Ojciec Johann Georg Döderlein (zm. 7.04.1780); matka Adriana Sibylla Rückerzm; - ożenił się 1) w 1771 r. w Windsheim z Rosiną Marią Merklein (zm. 03.1787), 2) w 1790 r. z Rosine Eleonore von Eckard (1770-1832); przypuszczalnie miał 4 dzieci m.in. syna Ludwiga von Döderlein (1791-1863).

Życiorys


Johann Christoph Döderlein po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym mieście studiował od 1764 r. na uniwersytecie w Altdorf. W 1766 r. został diakonem w Windsheim i w 1772 r. profesorem teologii i diakonem w Altdorfie. W 1782 r. powołano go na uniwersytet w Jenie jako następcę Ernsta Jacoba Danova, a w 1784 r. mianowano go tajnym radcą konsystorza. Ostatni rok jego działalności w Jenie przyćmiony został niepokojami studenckimi do zakończenia, których się przyczynił.

Döderlein uzyskał znaczenie dzięki hipotezie Deuterojesaja-Hypothese (Deutero-Izajasz-Hipoteza) tzn. przypisaniu 40 fragmentu Księgi Izajasza innemu autorowi. Myśl tę sformułował już w 1781 r. w piśmie Auserlesene Theologische Bibliothek (Tom 1, część 11, s. 832): «Jeszcze pozwolę sobie zadać pytanie: czy byłoby nie do wiary, że ten cały akapit został napisany dopiero podczas niewoli babilońskiej?» Tę myśl podjął w 1783 r., pomijając jej autora, Johann Eichhorn (1752-1827) w swojej pracy Einleitung in das Alte Testament (Tom. 3, 1783, s. 84): «...im częściej czytam przepowiednie od 40 do 52 rozdziału, tym mniej mi trafia do przekonania, że one byłyby napisane przed niewola babilońską...»

Zasługa Döderleina polega na tym, że połączył wypowiedź proroka z sytuacją adresata. Wieszcz mówi w sposób zrozumiały dla osoby jemu współczesnej. Jeśli tekst jak w Księdze Izajasza 40 jednoznacznie powołuje się na sytuację niewoli, zatem musi być napisany przez autora przebywającego także w niewoli. Określenie Deuterojesaja (pol. Deutero-Izajasz) dla autora wygnanego nie pochodzi od Döderleina, lecz od Bernharda Duhma (1847-1928) i dotyczy rozdziałów 40-55.

Döderlein uważany jest za przedstawiciela neologii teologicznej w teologii okresu oświecenia. Jego naukowe zainteresowanie związane jest ze Starym Testamentem oraz protestancką nauką i etyką. Jako egzegeta napisał łacińskie komentarze do Księgi Izajasza, które w momencie ukazania się wywołały tzw. «spór o Izajasza». W piśmie Fragmente und Antifragmente (1776) dał odpowiedź z perspektywy neologii teologicznej oświecenia na 7 anonimowo wydanych przez Gottholda Ephraima Lessinga (1729-1781) w latach 1774-1778 w Zur Geschichte und Literatur. Aus den Schätzen der Herzoglichen Bibliothek zu Wolfenbüttel fragmentów pisma Apologie oder Schutzschrift für die vernünftigen Verehrer Gottes (Apologia albo pismo w obronie rozumnych czcicieli Boga) Hermanna Samuela Reimarusa (1694-1768). W wywołanym sporze udział brał także Johann Melchior Goeze.

Döderlein uważany jest za prekursora nowoczesnej egzegezy, przez to że literacką zależność tekstów biblijnych powiązał z udziałem w ich tworzeniu przez kilku autorów z różnych okresów. Dotyczy to nie tylko Księgi Izajasza, lecz także Psalmów i Księgi Przysłów (Księga Przypowieści Salomona).

Dzieła (wybór)


  • Curae exegeticae in quaendam V. Test. oracula, 1770.
  • Jesias, ex recensione textus hebr. ad codd. quorundam MStor. & versionum antiquar, fidem, lat. vertit, 1775.
  • Fragmente und Antifragmente, 1781.
  • Sprüche Salomons, neu übersetzt mit erläuternden Anmerkungen, 1778.
  • Salomons Prediger und hohes Lied, 1787.
  • Giebt uns die Bibel Hofnung zu einer künftigen allgemeinen Judenbekehrung?, 1781.
  • Erläuterung des Vater Unsers für gemeine Christen, 1788.

Literatura


  • Gustav Frank: „Döderlein, Johann Christoph” Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 5, Duncker & Humblot, Leipzig 1877, S. 280 (online).
  • Realencyclopädie für protestantische Theologie und Kirche, Leipzig 1896-1913.
  • Ersch/Gruber: Allgemeine Encyclopädie der Wissenschaften und Künste. F. A. Brockhaus, Tom 26, s. 251.

Linki


  • Martin Mulzer: „Döderlein, Johann Christoph” w Michaela Bauks, Klaus Koenen, Stefan Alkier (Hrsg.): Das wissenschaftliche Bibellexikon im Internet (WiBiLex), Stuttgart 2006 (online).