Alfred Döblin

Bruno Alfred Döblin (ur. 10 sierpnia 1878 w Szczecinie; zm. 26 czerwca 1957 w Emmendingen) – niemiecki psychiatra i pisarz zaliczany do najwybitniejszych niemieckich autorów XX wieku. Jego opowiadania, powieści, eseje, dramaty i słuchowiska zajmują się egzystencją ludzką. Ponowne odkrycie jego pism nastąpiło dopiero w latach 70-tych XX wieku. Za najważniejsze jego dzieło uważana jest powieść Berlin Alexanderplatz. Die Geschichte vom Franz Biberkopf (pol. Berlin Alexanderplatz: dzieje Franciszka Biberkopfa). (wyznanie mojżeszowe, od 1941 katolickie)

Alfred Doeblin 1930a
Alfred Döblin, ok.1930.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Max (1846-1921), mistrz krawiecki; matka Sophie z domu Freudenheim (1844-1920); rodzeństwo 4, m.in. aktor i poeta Hugo Döblin (1876-1960); – ożenił się w Berlinie w 1912 z Erną Reiss (1888–1957); miał 4 synów z małżeństwa z Erną Reiss i jeden nieślubny z Friedą Kunke (1891-1918) ur. w 1911.

Życiorys

Po odejściu ojca Alfred Döblin wyrastał od 1888 r. w skromnych warunkach w Berlinie, gdzie w 1900 r. zdał maturę. W latach 1900–1905 studiował medycynę w Berlinie i Fryburgu Bryzgowijskim (od 1904), gdzie doktoryzował się u Alfreda Hoche (1865–1943) pracą zatytułowaną Gedächtnisstörungen bei der Korsakoffschen Psychose (1905). Od listopada 1905 do sierpnia 1906 był asystentem w placówce dla psychicznie chorych „Königliche Kreisirrenanstalt Karthaus-Prüll” w Ratyzbonie. Od października 1906 do 1911 pracował jako asystent w zakładzie dla nerwowo chorych w Berlinie-Buch. W październiku 1911 r. otworzył gabinet lekarski, który prowadził do 1933 roku. Początkowo praktykował jako lekarz położnik, później jako internista i psychiatra. Podczas I wojny światowej od stycznia 1915 do listopada 1918 r. był lekarzem wojskowym w Saargemünd (do lipca 1917) i Hagenau (Alzacja). 2 marca 1933 r. emigrował z Niemiec najpierw do Zurychu (pobyt do września 1933), Paryża (do maja 1940), gdzie w październiku 1936 r. otrzymał francuskie obywatelstwo, potem przez Marsylię, Hiszpanię, Lizbonę do Stanów Zjednoczonych, gdzie od października 1940 do września 1945 r. mieszkał w Los Angeles. W 1946 r. wrócił jako pułkownik i inspektor literatury do francuskiej strefy okupacyjnej. Początkowo mieszkał w Baden-Baden, a od 1949 do 1951 r. w Moguncji. Jego zadaniami były: cenzura przygotowanych do druku książek i pism, przygotowanie (później wydawanie) miesięcznika literackiego Das goldene Tor (do 1951) i reorganizacja życia literackiego. Od 1946 r. był współpracownikiem nadawcy radiowo-telewizyjnego Südwestfunk Baden-Baden i prowadził do 1952 r. cykl audycji Kritik der Zeit (Krytyka czasu). W 1947 r. założył związek południowo-zachodnich pisarzy „Verband südwestdeutscher Autoren“. W kwietniu 1953 r. niezadowolony z sytuacji powojennej w Niemczech emigrował do Paryża. Od lutego 1954 r. postępowała u niego choroba Parkinsona. Coraz częściej przebywał w szpitalach we Fryburgu Bryzgowijskim, Baden-Baden, Neustadt w Schwarzwaldzie, Wiesneck (koło Fryburga) i Emmendingen, gdzie zmarł.

Działalność literacka

Już podczas studiów Alfred Döblin rozpoczął działalność literacką, której plonem było ponad 40 książek. W 1912 r. został wprowadzony przez wydawcę Herwartha Waldena (1878-1941) w życie literackie Berlina, z którym założył ekspresjonistyczne czasopismo Der Sturm. Początkowo afirmował odrzucaną przez ekspresjonizm technikę, ale musiał jednak uznać, że człowiek rozwinął ją ponad miarę tego, co był w stanie opanować. Wyrazem tego jest eksperymentalna powieść Berge, Meer und Giganten (1924, nowa wersja Giganten, 1932). Opowiada w niej o rozwoju ludzkości od XXIII do XXVIII stulecia. Wychodząc z sytuacji w XX wieku, która przekazana jest w retrospekcji i rywalizacji między Zachodem a Wschodem w XXIII wieku, rozwija się równowaga sił, która w XXVII stuleciu upada w wojnie uralskiej. Migracja ze zwycięskiego Wschodu i upadek politycznego ładu w Europie i Ameryce Północnej, jak również przyspieszenie dezindustrializacji (odprzemysłowienia) zmusza do rozwoju nowej przestrzeni życiowej na Grenlandii. Topienie lądolodu budzi do życia pradawne potwory, które z kolei są zwalczane przez organiczne twory ludzi tzw. giganty.

Alfred Döblin interesował się teatrem żydowskim, zaczął także zajmować się literaturą żydowską, korzystał z zaproszeń na syjonistyczne uroczystości i pokazywał solidarność z Żydami z Europy Wschodniej. W wygłoszonym w 1924 r. wykładzie Zionismus und westliche Kultur (Syjonizm i kultura zachodnia) obstawał przy „autonomizacji Żydów wschodnich”. W tym samym roku podróżował do Polski, m.in. do Warszawy, gdzie zaskoczony był dziwacznymi nazwiskami tamtejszych Żydów, które nadał im jego kolega po piórze E.T.A. Hoffmann (1776–1822).

Döblin należał do założycieli „Grupy 1925„ (Gruppe 1925), stowarzyszenia przeważnie lewicowych pisarzy, artystów i publicystów, którzy walczyli przeciw wzrastającym represyjnym przepisom dotyczącym kultury w okresie Republiki Weimarskiej. Do grupy należeli m.in. Johannes Robert Becher (1891–1958), Ernst Bloch (1885–1977), Bertolt Brecht (1898–1956), Max Brod (1884–1968), Albert Ehrenstein (1886–1950), Leonhard Frank (1882–1961) i George Grosz (1893–1959). W 1928 r. powołany został na członka Sekcji Poezji Pruskiej Akademii Nauk.

W 1929 r. ukazała się jego najbardziej znana powieść Berlin Alexanderplatz. Die Geschichte vom Franz Biberkopf (pol. Berlin Alexanderplatz: dzieje Franciszka Biberkopfa), w której przedstawił portret berlińskiego środowiska przestępczego, drogę pewnego zwolnionego więźnia do jego wewnętrznego nawrócenia. >Powieść stała się największym sukcesem literackim w okresie Republiki Weimarskiej. Uważana jest za pierwszą wybitną niemieckojęzyczną powieść wielkomiejską. Znalazła ona miejsce w nauczaniu w szkołach i uniwersytetach jako kluczowy tekst modernizmu. Już w 1931 r. powstał pierwszy film na podstawie tej książki. Ta tęsknota za przejrzystym porządkiem ujawnia się także w późniejszych dziełach Alfreda Döblina np. w powieści Hamlet oder Die lange Nacht nimmt ein Ende (Hamlet czyli Kres długiej nocy, 1956), w której żołnierz angielski z II wojny światowej szukający ukrytej winy wojny znajduje w sobie zalążek zła, który poznaje i wykorzenia.

Dzieła (wybór)

  • Die Ermordung einer Butterblume, 1913.
  • Die drei Sprünge des Wang-lun, 1915.
  • Wadzeks Kampf mit der Dampfturbine, 1918.
  • Wallenstein, 1920.
  • Berge, Meere und Giganten, 1924.
  • Reise in Polen, 1925 (pol. wyd. Podróż po Polsce, 2000).
  • Manas, Versepos, 1927.
  • Berlin Alexanderplatz, 1929 (pol. wyd. Berlin Alexanderplatz : dzieje Franciszka Biberkopfa, 1979).
  • Babylonische Wandrung, 1934.
  • Pardon wird nicht gegeben, 1935 (pol. wyd. Nie ma pardonu, 1937).
  • Fahrt ins Land ohne Tod, 1937 (pol. wyd. Podróż do krainy wiecznego życia, 1939).
  • November 1918. Eine deutsche Revolution, 4 tomy, 1938–1950.
  • Hamlet oder Die lange Nacht nimmt ein Ende, 1956 (pol. wyd. Hamlet czyli Kres długiej nocy, 1966).

Literatura

  • Richter, Karl: "Döblin, Alfred" w Neue Deutsche Biographie 4 (1959), s. 12-13. (online)

Linki

  • „Bruno Alfred Döblin” w Landeskunde in Baden-Württemberg (online).